नेपाली शब्दसमूह ३९ पु
पुँ१— वि॰ बो॰ [अ॰ मू॰] शङ्ख वा त्यस्तै किसिमले फुकेर बज्ने बाजा बजाउँदा शब्द आउने किसिम ।
पुँ२— ना॰ [बा॰ बो॰] १. पानी आदि पेय पदार्थलाई वा पिउने क्रियालाई बुझाउने शब्द । २. बालबोलीमा पानी खाने क्रिया । ३. पानी आदि पेय पदार्थ ।
पुँगीफल— ना॰ [सं॰ पूगीफले सुपारी; सुपाडी ।
पुँजी— ना॰ [हि॰ पूँजी] १. कुनै व्यक्ति वा संस्थाको जीवननिर्वाहको आवश्यकताबाट जोगिएको धन; जीवन धान्नका लागि खर्च गरेर उब्रिएको धन; सञ्चित धन; बचत धन । २. उद्योग, व्यापार आदि कुनै व्यवसायमा लगानी गरिएको निरन्तर मुनाफा दिइरहने मूल धन; व्यापार, उद्योग आदिको साउँ । ३. रुपियाँपैसा, सुनचाँदी; नगद; सम्पत्ति । ४. धन । — गत— वि॰ १. पुँजीका रूपमा परिणत भएको; धनका रूपमा बदलिएको । २. पुँजीसम्बन्धी । — गत व्यय— ना॰ पछि प्रतिफलका रूपमा लाभ दिने रेल, नहर, बिजुली, कलकारखानाजस्ता व्यवसायको निर्माणमा गरिने खर्च; उन्नति वा धनोपार्जनका लागि तत्काल गरिने व्यय । — पति— ना॰ १. कुनै उद्योग, व्यवसाय आदिमा नाफा कमाउने उद्देश्यले प्रशस्त धनको लगानी गर्ने व्यक्ति; उद्योगपति । २. पर्याप्त पुँजी भएको व्यक्ति; धनी व्यक्ति । वि॰ ३. धनी । ~ परिचालन— ना॰ उचित वा लाभप्रद किसिमले गरिएको पुँजीको परिचालन; कुशलतापूर्वक गरिएको सम्पत्तिको विनियोजन । ~ लगानी— ना॰ पुँजीलाई उद्योग, व्यवसाय आदिमा लगाउने काम; पुँजीको विनियोजन । — वाद— ना॰ कार्लमार्क्स र उनका अनुयायीका मतअनुसार उत्पादनका प्रमुख साधन तथा उत्पादित वस्तुहरूको वितरणमा पुँजीपतिको व्यक्तिगत स्वामित्व भएको आर्थिक व्यवस्था; उत्पादनमा भूमि, श्रम आदिका अपेक्षा पुँजीकै सर्वोपरि भूमिका मान्ने आर्थिक व्यवस्था । — वादी— वि॰ पुँजीवादमा विश्वास गर्ने; पुँजीवादको समर्थक ।
पुँडे— वि॰ [पुँडो+ए] सबै आब एक रबको र निधारदेखि थुतुनोसम्म अर्को रबको; पुँडो भएको (गाईबस्तु॰ ।
पुँडो— ना॰ [सं॰ पुण्ड्रे गाईबस्तु आदिको जम्मैजसो जीउ एक रबको भई निधारदेखि थुतुनोसम्मको अघिल्लो भागमा मात्र भएको सेतो वा अरू रबको टाटो ।
पुँडो/पुँढो— ना॰ यो॰ [सं॰ परटे १. उता; त्यता; पर । (उदा॰— घरपुँडो एउटा रूख छ॰ । क्रि॰ वि॰ २. परतिर; टाढा (उदा॰— धेरै पुँडो नजाऊ, नजिकै बस॰ ।
पुँपुँ— ना॰ [अ॰ मू॰ पुँ (बि॰)] बालबोलीमा मोटरलाई बुझाउने शब्द; मोटर ।
पुंकेशर— ना॰ [सं॰] फूलको परागमा पुरुषप्रधान तत्त्व भएको रज; पुष्पपरागमा हुने पुंस्त्वप्रधान रज ।
पुंरत्न— ना॰ [सं॰] पुरुषरत्न; श्रेष्ठ वा उत्तम पुरुष ।
पुंलिङ्ग— ना॰ [सं॰] १. पुरुषको पुंसत्वको चिह्न; पुरुषको जननेन्द्रिय । २. व्याकरणमा भाले वा पुरुष जातिलाई बुझाउने तत्त्व ।
पुंश्चिह्न— ना॰ [सं॰] १. पुरुषको चिह्न । २. पुरुषको जननेन्द्रिय ।
पुंसत्व— ना॰ [सं॰] १. पुरुषत्व; मर्दपना । २. वीरता; बहादुरी; पुरुषार्थ; पराक्रम ।
पुंसवत्— वि॰ [सं॰] १. पुरुष वा भालेजस्तो । २. वीर; पराक्रमी; आँटी ।
पुंसवन— ना॰ [सं॰] गर्भाधानदेखि लिएर मृत्युपर्यन्त गरिने बिजातिका षोडश संस्कारमध्ये गर्भधारण भएको तेस्रो महिनामा गरिने एक संस्कार; गर्भवती स्त्रीले छोरो पाओस् भनी गरिने संस्कार; षोडश संस्कारमध्ये बितीय संस्कार ।
पुंस्त्व— ना॰ [सं॰] १. पुरुषको भाव; पुरुषत्व । २. पुरुषको स्त्रीसमागम र सन्तानोत्पत्ति गर्न सक्ने शक्ति । ३. पुरुषको गुण, स्वभाव वा विशेषता ।
पुईँ/पुइँक्— ना॰ [अ॰ मू॰] अपानवायु चल्दाको मसिनु ध्वनि । >
पुइँक्क— क्रि॰ वि॰ अपानवायु चल्दा तीखो मसिनु आवाज आउने गरी । पुइँक्याइ— ना॰ पुइँक्याउने क्रिया वा प्रक्रिया ।
पुइँक्याइनु— क्र॰ क्रि॰ पुइँक्याउने काम गरिनु । पुइँक्याउनु— स॰ क्रि॰ पुइँक्क आवाज आउने गरी अपानवायु छोड्नु ।
पुकपाक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] १. पिटपाट गरेर; कुटकाट गरेर । ना॰ २. पिटपाट; कुटकाट । पुकपुक—क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुक्+अ (बि॰)] १. कसैलाई मुड्की वा सानो डल्लाले हलुका किसिमले बारबार हान्ने गरी । ना॰ २. त्यस्तो किसिमको हनाइ । > पुकपुकती/पुकपुकी— क्रि॰ वि॰ अझै पुकपुक हुने गरी । पुकपुक्याइ— ना॰ पुकपुक्याउने किसिम वा क्रिया; पुकपुकगराइ । पुकपुक्याइनु— क॰ क्रि॰ पुकपुक हिर्काइनु । पुकपुक्याउनु— स॰ क्रि॰ पुकपुक आवाज आउने गरी कसैलाई हिर्काउनु; पाटपिट पार्नु; पिट्नु । पुकपुक्याहट— ना॰ पुकपुक्याइ ।
पुकार्–नु— स॰ क्रि॰ [पुकार+नु] १. कसैलाई नाउँ काढेर वा सम्बोधन गरेर टाढाबाट बोलाउनु; हाँक पार्नु । २. कुनै आपत्विपत् आइपर्दा सुरक्षा वा सहायताका लागि कसैलाई बोलाउनु; गुहार्नु । ३. बिन्तीभाउ गर्नु; प्रार्थना गर्नु । ४. फिराद गर्नु ।
पुकार/पुकारा— ना॰ १. कसैको नाउँ लिएर नाउँ लिएको व्यक्तिले सुन्ने गरी टाढाबाट बोलाउने काम । २. आपत्विपत् आइपर्दा सुरक्षा वा सहायताका लागि कसैलाई गुहार्ने काम । ३. बिन्तीभाउ; प्रार्थना; अनुनयविनय । ४. फिराद; उजुर ।
पुकाराइ— ना॰ [रू पुकार् -+आइ॰] पुकार्ने क्रियाप्रक्रिया; पुकारागराइ । [ > ] पुकारिनु— क॰ क्रि॰ १. बोलाइनु; डाकिनु । २. पुकारा गरिनु ।
पुकुपुकु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुक्+उ (बि॰)] पुकपुक; पुकपुकती; पुकपुकी ।
पुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुक्+क] १. कसैलाई मुड्की वा सानो डल्ला आदिले हान्दा एकै चोटि हलुका किसिमले लाग्ने गरी । २. फुल्ने वा सुन्निने किसिमले । (उदा॰— हावा भरिएपछि भकुन्डो पुक्क फुल्छ ।) । वि॰ ३. फुलेको; सुन्निएको । ४. मोटाएको; मोटो । (उदा॰— उसका पुक्क गाला देखेर सबै मोहित हुन्छन्) । ~ पुक्क— क्रि॰ वि॰ १. एकपछि फेरि अर्कोपल्ट पुक्क प्रहार गरेर । २. पुक्क फुलिरहेर । पुक्किनु— क॰ क्रि॰ १. मुड्की वा सानो डल्ला आदिले हलुका चालमा पिटिनु; पुक्क पिटाइ खाइनु । अ॰ क्रि॰ २. पुक्क मोटाउनु । पुक्क्याइ— ना॰ पुक्क्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । पुक्क्याइनु— क॰ क्रि॰ १. पुक्क हानिनु । २. पुकुपुकु खाइनु; खप्प्याइनु । पुक्क्याउनु— स॰ क्रि॰ १. पुक्क हान्नु; पुकपुक्याउनु । २. पुकुपुकु खानु; खप्प्याउनु ।
पुक्क्याहट— ना॰ पुक्क्याइ ।
पुक्खल/पुक्खलो— वि॰ [सं॰ पुष्कले १. मीठोसँग बोल्ने वा कुरा गर्न जान्ने; कुरा गर्न सिपालु; मिजासिलो । २. बाठो; चतुर ।
पुग्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्रापक+नु] १. एक ठाउँबाट प्रस्थान गरी अर्को ठाउँमा प्रस्तुत हुनु; कुनै ठाउँबाट हिँडी लक्षित स्थानमा उपस्थित हुनु । २. पठाइएको ठाउँमा पठाइएको कुरा दाखिल हुनु; पहुँचनु । ३. कुनै कामका निम्ति मालमत्ता वा वस्तुको परिमाण पर्याप्त हुनु । ४. एक अवस्थाबाट अर्को अवस्थामा परिवर्तित हुनु । ५. इच्छा गरेको कुरा पूर्ण हुनु; चिताएको कुरा प्राप्त हुनु । ६. कसैको दाँजो वा बराबरमा आउनु; कसैको बराबर बन्नु । ७. सम्पन्न हुनु । > पुग–नपुग— वि॰ १. पुग्छ– पुग्छजस्तो; झन्डै पुगेको; अलिकतिले मात्र नपुगेको; पुगेस– पुगेस । २. धेरथोर । पुगाइ— ना॰ पुग्ने क्रिया वा प्रक्रिया ।
पुगाइनु— क॰ क्रि॰ पुग्ने पारिनु; पुथ्याइनु । पुगाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ पुग्ने पार्नु वा पार्न लगाउनु; पुथ्याउनु । पुगिनु— अ॰ क्रि॰ कहीँ पुगेको होइनु । पुगीसरी— ना॰ धनसम्पत्ति, सुखसुबिस्ता, साधन आदिको पर्याप्तता; छेलोखेलो; समृद्धि । पुगेस–
पुगेस— वि॰ १. नाममात्रले पुग्ने वा पुग्यो भन्न मात्र सुहाउने; पर्याप्त मात्रामा नपुगेको; अल्प मात्रामा मात्र पुगेको वा पुग्ने । ना॰ २. नपुग्ला कि भन्ने भय ।
पुब— ना॰ [फुबो] १. जाँड, रक्सी आदि राख्ने काठ, बाँस, माटो आदिको ढुङ्ग्रो; पुबवाब; पुबमाब । २. ठेकी, ढुङ्ग्रो, भाँडो आदिको मुख । ३. प्राणी वा भाँडा आदिको सिरानतिरको भाग । ~ न पुच्छर— टु॰ १. सिरानदेखि पुछारसम्म केही न केहीको स्थिति । २. कुनै उक्ति वा कथनको निरर्थकता; फेदटुप्पो केही नहुनाको अवस्था ।
पुबमाब— ना॰ १. मुख र पीँध खुला भएको ढुङ्ग्रोजस्तो भाँडो; दुवैपट्टि खुला भएको ढुङ्ग्रो । वि॰ २. बेकामको; रद्दी; बेकम्मा । ३. मूर्ख; हुस्सू; पुबवाब । > पुबमाबे— वि॰ सिद्धान्त नभएको र बेकामे (मानिस॰; पुबमाब ।
पुङ्गव— ना॰ [सं॰] १. कुनै जाति, वर्ग वा समुदायलाई बुझाउने शब्दका पछिल्तिर लागी त्यस जाति, वर्ग वा समुदायमा श्रेष्ठ भन्ने अर्थ बुझाउने शब्द (जस्तो— नरपुङ्गव, ऋषिपुङ्गव, वीरपुङ्गव इ॰) । २. कुनै जाति, वर्ग वा समुदायमा श्रेष्ठ व्यक्ति ।
पुच्च— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुच्+च] १. मुख खोकल्दा ओठले पानी फालेर; कुलकुल गरी थुकेर । २. प्रेम जनाउँदा दुवै ओठ चोसे पारेर; म्वाइँ खाएको जस्तो आवाज निकालेर ।
पुच्छ— ना॰ [सं॰] पुच्छर । — कपि— ना॰ १. अफ्रिकामा पाइने एक प्रकारको पुच्छ्रेवानर । २. कुनै पनि पुच्छ्रेबाँदर । — कपि
अनुगण— ना॰ कपि वा श्वकपि र त्यस्तै प्रकारका वानरको सामूहिक नाम ।
पुच्छर— ना॰ [सं॰ पुच्छे १. पशु, पक्षी वा कीराहरूका शरीरको पछिल्लो भागबाट निस्केको लामो अवयव; कुनै वस्तुको पछिल्लो भाग; पुच्छ । वि॰ २. अर्काको पछि लाग्ने; पछौटे ।
पुच्छ्रे— वि॰ [पुच्छर+ए] १. पुच्छर भएको; पुच्छर हुने । २. कुनै कागतको पुछारमा गरिने व्ाा लगाइने (हस्ताक्षर वा छाप) । ३. पुछारको; खुरे (पुच्छ्रे टिपोट: खुरे टिपोट॰ । ना॰ ४. गोठालो । ५. अनुचर । ~ टिपोट— ना॰ पाद–टिप्पणी; खुरे टिपोट । ~
तारो— ना॰ रातमा कहिलेकाहीँ आकाशमा देखिने, पछिल्तिर लामो धुवाँको मुस्लो वा ज्वालाजस्तो हुने तारो; उल्का; धूमकेतु । (यो देखिनु अनिष्टकारी मानिन्छ) । ~ भाग— ना॰ गाई–भैँसी आदि चौपाया बिक्री गर्दा गोठालो लाग्ने केटाकेटी वा गोठालोलाई दिइने मोहररुपियाँको दस्तुर । ~ सही— ना॰ कुनै कागजको पुछारमा गरिने हस्ताक्षर वा लगाइने छाप । >
पुच्छ्र्यौली— ना॰ कुनै ग्रन्थ वा रचना आदिको पछिल्लो अंश; परिशिष्ट; अवशेष ।
पुछ्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रोञ्छने ३. शारीरिक अङ्ग वा कुनै वस्तुमा लागेको मयल वा दाग हटाउनु; मेट्नु; सफा गर्नु । >
पुछ— ना॰ १. कुनै कुरा सोध्ने काम; सोधपुछ; पुछनी । २. खबर । ३. वास्ता । पुछताछ— ना॰ कुनै कुरा सोधपुछ गर्ने काम; सोधखोज । पुछनपाछन— ना॰ पुछपाछ गर्ने काम; पुछपाछ ।
पुछनी— ना॰ १. कुनै कुरा सोधपुछ गर्ने काम; सोध्ने काम; प्रश्न; सोधनी । २. पुछाइ; सफाइ ।
पुछपाछ— ना॰ शारीरिक अङ्ग वा कुनै वस्तुलाई सफा पार्ने काम; चिसो कपडा, कागत आदि दलेर कुनै वस्तुलाई सफा गर्ने काम । पुछाइ— ना॰ पुछ्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
पुछाइनु— क॰ क्रि॰ पुछ्न लाइनु; मेटाइनु । > पुछाउनी— ना॰ १. कसैको कुनै हानिनोक्सानी हुँदा आँसु पुछाउन वा सन्तुष्ट गराउनका निम्ति दिइने वस्तु; पुछौनी । २. पुछ्ने वा मेट्ने साधन । ३. प्रश्न गरेबापत दिनुपर्ने दस्तुर; उत्तरशुल्क । पुछाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पुछ्न वा मेट्न लगाउनु ।
पुछार— ना॰ [पुच्छरे १. कुनै स्थान, वस्तु वा कुराकानी आदिको सबभन्दा पछिल्लो भाग; पछाडिको अंश; अन्तिम भाग । २. अन्तिम स्थान; आखिरी ठाउँ । ३. पहाड, वृक्ष आदिको फेदी ।
पुछारी— ना॰ [पुछ्+आरी] १. कुरा सोधपुछ गर्ने काम; सोध्ने काम; प्रश्न । २. कुनै कुराका सम्बन्धमा चासो राख्ने काम; वास्ता; प्रयोजन; खोजी; पुछनी ।
पुछिनु— क॰ क्रि॰ [पुछ्+इ+नु] १. पुछ्ने काम गरिनु । २. सोधिनु । अ॰ क्रि॰ ३. मेटिनु; सफा हुनु ।
पुछुवा— ना॰ [पुछ्+उवो १. कुनै वस्तु पुछी सफा गर्ने वा पुछ्ने साधन; रुमाल । वि॰ २. पुछ्ने; पुछेर साफ गर्ने (व्यक्ति वा साधन॰ ।
पुछौनी— ना॰हे॰ पुछाउनी ।
पुज्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ पूजने १. देव–देवी, पितृ आदिलाई जल, फूल, अक्षता, नैवेद्य आदि चढाउनु; श्रद्धा–भक्तिपूर्वक पूजा गर्नु; अर्चना गर्नु । २. मान्य वा आदरणीय जनको मान गर्नु; सत्कार गर्नु; आदर गर्नु । > पुजाइ— ना॰ पुज्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
पुजाइनु— क॰ क्रि॰ पुज्न लाइनु; पूजा गर्न लाइनु । पुजाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पूजा गर्न लाउनु; पूजा गराउनु । पुजारी— ना॰ १. देवताको पूजाआजा गर्ने व्यक्ति । २. जागिर वा देवस्वको आम्दानी खाएर जीवनयापनका निम्ति देवताको पूजा गर्ने व्यक्ति । पुजिनु— क॰ क्रि॰ पुज्ने काम गरिनु; पूजा गरिनु ।
पुञ्ज— ना॰ [सं॰] वस्तुहरूको समूह; थुप्रो; रास । > पुञ्जित— वि॰ रास लागेको; थुप्रिएको; सम्मिलित । पुञ्जी— ना॰ १. पुञ्ज । २. पुँजी । पुञ्जीभूत— वि॰ थुप्रिएको; पुञ्ज बनेको ।
पुट१— ना॰ [सं॰] १. एउटा कुरालाई महत्त्व वा पुष्टि दिने अर्को भिन्न कुरो । २. कथन आदिको पुष्टि वा सहारा ।
पुट२— ना॰ [सं॰] १. आयुर्वेदिक प्रक्रियाअनुसार रसादि औषधी भस्म गर्ने माटाको कचौरा वा हाँडीजस्तो भाँडो । २. त्यस्तो भाँडामा राखी औषधी भस्म गराउने काम । ३. कटौरा वा दुनाका आकारको भाँडो । ४. दुनु । ५. अँजुली । ६. कोसा । ७. दाप । ८. खोल । — पाक— ना॰ १. औषधीलाई जामुनु, बर आदिका पातले बेरी गिलो माटोले पोतेर डल्लो पारी डढाएर भस्म पार्ने प्रक्रिया । २. माटाको सानो पालाभित्र औषधी राखी माथिबाट पालैले छोपी दुइटा पालाको जोर्नीमा माटो पोती बन्द गरेर पोल्ने क्रिया । ३. त्यस्तो प्रक्रियाबाट तयार पारिएको औषधी ।
पुटपुट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुट्+अ (बि॰)] १. पुट्ट भाँचिरहने गरी । २. पुट्ट मोटाइरहने गरी । > पुटपुटती— क्रि॰ वि॰ पुटपुट; पुटुपुटु । पुटपुटाइ— ना॰ पुट्ट भाँचिरहने वा फुलिरहने क्रियाप्रक्रिया ।
पुटपुटाउँदो— वि॰ पुट्ट भाँचिइरहने वा फुलिरहने ।
पुटिका— ना॰ [सं॰] १. औषधी आदिको पुरिया । २. सानो पोको । ३. पुटुक्क परेको कुनै गाँठो । ४. जन्मोत्सवमा बाँधिने त्यस्तो ग्रन्थि ।
पुटित— वि॰ [सं॰] १. दुवै तर्फबाट बन्द गरिएको । २. पुटपाक गरिएको । ३. अघि र पछि कुनै मन्त्र पढेर आदिदेखि अन्तसम्म पाठ गरिएको (चण्डी आदि॰ ।
पुटिन— ना॰ [अङ्॰ पुटिबे खापामा ऐना अड्याउन वा प्वालहरू टाल्नाका निम्ति सिकर्मीहरूले प्रयोग गर्ने लेदो मसला; पुल्टिन ।
पुटी— ना॰ [सं॰] १. सानो दुनु । २. पुडिया ।
पुटु— ना॰ [सं॰ पटे पुस्तक बाँध्ने बासाको फित्ता वा तुनु ।
पुटुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुटुक्+क] १. सानोतिनो वस्तु एकै चोटि भाँचिने गरी । २. रोटी, गाला आदि फुल्ने वा उक्सने गरी; पुट्ट; भुक्क, फुक्क । ३. सानो र राम्रो हुने किसिमले ।
पुटुपुटु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुट्+उ (बि॰)] १. मीठो बोलीमा केटाकेटीले नधकाईकन बोलेर । २. पुटपुटती ।
पुट्ट— क्रि॰वि॰हे॰ पुटुक्क ।
पुट्टो— ना॰हे॰ पुट्टा ।
पुट्ठा— ना॰ १. चाकदेखि मास्तिरको दुई खण्डमा विभाजित मांसल भाग; फिलो; पुट्ठो । २. तिघ्राको मांसल भाग । ३. नितम्ब ।
पुट्ठे— वि॰ [पुट्ठा+ए] १. पुट्ठावाल । २. पुष्ट; मोटो । ~ हाड— ना॰ पुट्ठाको हाड; टुइँके हाड ।
पुठ— ना॰ [सं॰ पुटे १. गाह्रोसाङ्ग्रो पर्दा आडभर दिने काम; आड; भरोसा; पूठ । २. कुनै काममा प्रवृत्त हुन वा गर्न दिइने प्रेरणा ।
पुठिया— ना॰ एक प्रकारको माछो; पोथी माछो; कत्ले माछो; पोठिया ।
पुठो— ना॰ [सं॰ पुष्टे फुस्रो रबको डाँठ हुने एक जातको गुलियो उखु ।
पुडिया— ना॰ [सं॰ पुटिको भित्रपट्टि औषधी वा अरू कुनै वस्तु राखी बाहिरबाट बेह्रिएको कागतको सानो पोको; पुरिया ।
पुड्का— वि॰ [सं॰ पुटके पुड्को । ~ पुड्की— ना॰ १. होचो कद भएका मानिसहरूको समूह; पुड्काहरूको समूह । २. पुड्का र पुड्की । > पुड्किनु— अ॰ क्रि॰ १. पुड्को हुनु । २. पुड्को होइनु । पुड्के— वि॰ धेरै नबढेको; होचो कदको; बाउन्ने ।
पुड्को— वि॰ [सं॰ पुटके १. उमेरअनुसार नबढेको; होचो कदको; उचाइ नभएको; बाउन्ने; बामपुड्के । २. डल्ले; गर्चो । > पुड्क्याइँ— ना॰ पुड्को हुनाको भाव वा अवस्था; पुड्कोपन ।
पुणे— वि॰ [सं॰ पुण्ड्र+ए] हे॰ पुँडे । ~ उखु— ना॰ फुस्रो रबको डाँठ हुने एक जातको मोटो, गुलियो उखु; पुणे ।
पुण्ड/पुण्ड्र— ना॰ [सं॰] चन्दन वा विभूतिको तिलक; टिको ।
पुण्डरीक— ना॰ [सं॰] १. सेतो कमल; कमल । २. तिलक । >
पुण्डरीकाक्ष— वि॰ १. कमलको फूलका पत्रजस्ता आँखा हुने । ना॰ २. विष्णु ।
पुण्ड्र— ना॰हे॰ पुण्ड ।
पुण्य— ना॰ [सं॰] १. धार्मिक विश्वासअनुसार असल काम वा परोपकारबाट प्राप्त हुने शुभ फल । २. धार्मिक दृष्टिबाट शुभ फल दिने काम; धर्म–कार्य । ३. यस लोकमा पनि राम्रो सम्झिने र परलोकमा पनि शुभ फल दिने काम । वि॰ ४. पवित्र; शुद्ध । ५. शुभ; असल । ~ कर्म— ना॰ पुण्य प्राप्त हुने काम; धर्म हुने काम । ~ काल— ना॰ १. दानपुण्यादि धार्मिक कार्य र अन्य पवित्र कार्य गर्ने समय । २. प्रातःकाल । ~ कीर्ति— ना॰ १. पछिकाले सम्झँदा वा गाउँदा पुण्य प्राप्त हुने कीर्ति । २. पुण्य दिन सक्ने कीर्ति भएको श्रेष्ठ पुरुष (राम, कृष्ण, बुद्ध आदि॰ । वि॰ ३. पुण्य हुने कीर्ति भएको । ~ क्षेत्र— ना॰ पवित्र मानिएको स्थान; पुण्य प्राप्त हुने स्थान; धार्मिक दृष्टिले उत्तम मानिएको स्थान; तीर्थस्थल । ~ तिथि— ना॰ दानपुण्यादि धार्मिक कार्य र अन्य पवित्र कार्य गर्ने दिन; धार्मिक दृष्टिले शुभ कार्य गर्ने दिन । ~ दिन— ना॰ पुण्यतिथि । ~ फल— ना॰ पुण्य गर्नेले पाउने राम्रो फल वा परिणाम । ~ भूमि— ना॰ पुण्यक्षेत्र । ~ योग— ना॰ पूर्वजन्ममा गरिएको पुण्यको फल; पूर्वजन्मका शुभकर्मको प्रभाव । ~ लोक— ना॰ पुण्यबाट प्राप्त हुने लोक; स्वर्ग, वैकुण्ठ आदि लोक । ~ शिला— ना॰ पूजा गर्न लायकको पवित्र ढुङ्ग्रो । —
शील— वि॰ पुण्य गर्ने स्वभावको । — शीला— वि॰ पुण्य गर्ने स्वभावकी । — श्लोक— वि॰ १. पुण्य कीर्ति भएको; पवित्र चरित्र वा आचरण भएको (व्यक्ति॰ । ना॰ २. युधिष्ठिर, नल वा विष्णु । — सलिला— वि॰ १. पवित्र जल भएकी; जलमा स्नान गर्दा पुण्य प्राप्त हुने (नदी॰ । ना॰ २. गङ्गा । ~ स्थान— ना॰ देवस्थल; तीर्थस्थल । > पुण्यात्मा— वि॰ पवित्र वा शुद्ध मन भएको; चोखो मन भएको; धर्ममा मन दिने; धर्मात्मा ।
पुण्यार्थ— वि॰ [सं॰] १. पुण्य चिताएर गरिएको । ना॰ २. पुण्यका हेतुले गरिएको कार्य; धर्मार्थ । ~ निधि— ना॰ पुण्यकार्यका लागि छुट्ट्याइएको वा जम्मा गरिएको सम्पत्ति; पवित्र वा धार्मिक कार्यका निम्ति सञ्चित धनराशि ।
पुण्योदय— ना॰ [सं॰] पुण्यको कारणले गर्दा जीवनमा हुने राम्रो स्थितिको उदय ।
पुतपुत— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुत्+अ (बि॰)] १. कुनै वस्तुमा आगो लाग्दा आरम्भमा सानो धूवाँको मुस्लो निस्केझैँ निस्कने किसिमले; कुनै वस्तु राम्ररी बल्न नसकी अलिअलि धूवाँ आउने गरी बलेझैँ भएर । ना॰ २. त्यसरी धूवाँ छुट्ने अवस्था, क्रिया वा प्रक्रिया । > पुतपुताइ— ना॰ पुतपुताउने किसिम, क्रिया वा भाव । पुतपुताइनु— अ॰क्रि॰ पुतपुत धूवाँ छोड्ने वा धूवाँ छोडेर बल्ने तुल्याइनु । पुतपुताउनु— अ॰ क्रि॰ पुतपुत धूवाँ छाडेर बल्नु । पुतपुताहट— ना॰ पुतपुताइ । पुतपुतिनु— अ॰ क्रि॰ पुतपुताउनु । पुतपुती— क्रि॰ वि॰ अझै पुतपुत हुने गरी ।
पुतपुते— वि॰ पुतपुत धूवाँ आउने; पुतपुत धूवाँ छोडेर बल्ने ।
पुतपुत्याइ/पुतपुत्याहट— ना॰ पुतपुतिने भाव स्थिति वा क्रियाप्रक्रिया ।
पुतला— ना॰ [सं॰ पुतले १. घाँस, पराल, कुश आदिबाट बनेको मनुष्यको आकृति । २. पञ्चकमा मर्नेका साथमा वा विदेशमा मर्ने व्यक्तिका प्रतीकका रूपमा दाह गरिने कुश आदिबाट बनेको मनुष्याकृति । ३. विरोधका निम्ति कपडा आदिबाट तयार गरिएको कसैको व्यङ्ग्य–चित्र; कार्टुन । ४. आत्मा । ५. जीवतत्त्व; प्राणतत्त्व; पुत्लो ।
पुतली— ना॰ [सं॰ पुत्तली] १. अनेक किसिमका र रबका हुने, शरीरको मूल भाग भन्दा पखेटा ठूला हुने, उड्ने र फूलहरूमा बस्दै रसपान गर्दै गर्ने कीराहरूको जाति । २. धानमा लाग्ने सेतो जातको कीरो । ३. काठ, धातु, कपडा आदिबाट बनाइएको, मनुष्य आदिका आकारको खेलौना । ४. आँखाका बीचमा हुने कालो भाग; नानी । ५. डाँठसहित धानका बालाको विभिन्न आकारमा बनाइएको झुप्पो । ६. पुतली फूल । — कट— ना॰ पुतलीको आकारझैँ पारेर काटिएको जुँघा । ~ झ्याल— ना॰ चुलीगारोमा राखिने झ्याल; बुट्टेझ्याल; आँखीझ्याल । ~ फुल— ना॰ १. उड्ने पुतलीका पखेटाजस्तै छिरबिरे रङ्गका पात हुने फूल । २. विभिन्न रबका फूल फुल्ने एक जातको फूल; बर्खेफूल । ~ बिहा/बिहे— ना॰ १. उमेर नपुगेका केटाकेटीको पुतलीको बिहे गरेझैँ गरिने बिहे । २. पुतलीको बिहे गरेर खेल्ने बाल्यक्रीडा । ~ बुट्टा— ना॰ पुतलीजस्तै देखिने पारेर बनाइएको बुट्टा ।
पुतवार— ना॰ हे॰ पुतुवार ।
पुता— ना॰ [सं॰ पुत्रे छोरो; पुतो; पुत्र (उदा॰— बुढेसकालको पुता यता न उता —उखान॰ ।
पुतारी— ना॰ [पुता+री] स्वास्नी ।
पुती— ना॰ स्त्रीको जननेन्द्रिय; पूती; भग; योनि ।
पुतु/पुतुरो— ना॰ [पुती+उ/उरो] स्त्रीको जननेन्द्रिय; भग; योनि ।
पुतुवार— ना॰ [पोतदारे १. नेवारहरूमा डुइयाँसरहको एक जातिलाई पृथ्वीनारायण शाहबारा नुवाकोटयुद्धमा दिइएको उपाधि । २. नेवार–जातिको एक वर्ग; डुइयाँसरहको एक जाति ।
पुतो१— ना॰ [सं॰ पुत्रे पुत्र; छोरो; पूत ।
पुतो२— ना॰ [सं॰ पुत्रके रोप्नको लागि तयार पारिएको धानको बिरुवा; बीउ; गावा ।
पुतौरो— ना॰ [पुती+औरो] स्त्रीको जननेन्द्रियका लागि प्रयोग गरिने शब्द ।
पुत्को१— ना॰ [सं॰ पत्रकिट्टे सानो जातको एक किसिमको माहुरी; कठ्यौरी; झिँगौरी ।
पुत्को२— ना॰ [अ॰ मू॰ पुत+को] धूवाँ आदिको सानो मुस्लो ।
पुत्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुत्+त] एकै बाजि पुतपुत हुने गरी; त्यसरी धूवाँको मुस्लो उठेर ।
पुत्तलिका— ना॰ [सं॰] १. पुतली । २. मनुष्य आदिका आकारमा बनाइएको केटाकेटीको खेलौना; खेल्ने पुतली ।
पुत्ताइ— ना॰ [रू पुत्ताउ -+आइ॰] पुत्त धूवाँको मुस्लो उठ्ने क्रिया वा प्रक्रिया [ > ] पुत्ताइनु— अ॰ क्रि॰ पुत्त मुस्लो उठ्ने होइनु ।
पुत्ताउ–नु— अ॰ क्रि॰ [पुत्त+आउ+नु] पुत्त मुस्लो उठ्ने हुनु । >
पुत्ताहट— ना॰ पुत्ताइ ।
पुत्तिका— ना॰ [सं॰] १. रब–बिरबका पखेटा हुने धानमा लाग्ने एक जातको कीरो । २. धानमा लाग्ने सेतो कीरो । ३. एक जातको माहुरी । पुत्ने छोरो— ना॰ मित–मितेनीको छोरो । पुत्ने छोरी— ना॰ मित–मितेनीकी छोरी ।
पुत्याहा— ना॰ [पुतो+याहो सन्तान चाहिनेहरूले भाकलअनुसार सन्तान पैदा भएपछि दिने पूजा; बलि । ~ भाकल— ना॰ सन्तानको कामना राखेर गरिने भाकल । ~ भाग— ना॰ पुत्याहा भाकल गर्नेले पुत्याहाको लागि छुट्ट्याएको भाग ।
पुत्र— ना॰ [सं॰] छोरो । — क— ना॰ १. छोरो । २. सानो छोरो । ३. धर्मपुत्र । — वधू— ना॰ आ६ना छोराकी पत्नी; बुहारी । —
वती— वि॰ छोरो भएकी (स्त्री॰; छोरोवाली (स्त्री) । — वान्— वि॰ छोरो भएको; छोरोवाला (पृुरुष॰ । > पुत्रार्थी— वि॰ पुत्रप्राप्तिको इच्छा गर्ने; छोरो पाउने चाहना भएको; छोरो पाउन इच्छुक; पुत्रेच्छुक (पुरुष॰ ।
पुत्रिका— वि॰ [सं॰] १. छोरी । २. सानी छोरी । ३. छोरीका रूपमा पालिएकी बालिका; धर्मपुत्री । — पुत्र— ना॰ छोरीतिरको नाति ।
पुत्रिणी— वि॰ [सं॰] छोरो भएकी; पुत्रवती ।
पुत्री— ना॰ [सं॰] १. छोरी । २. दुर्गा ।
पुत्रेष्टि— ना॰ [सं॰] पुत्रप्राप्तिका लागि शास्त्रले बताएको विधिअनुसार गरिने यज्ञयागादि ।
पुत्ला— ना॰ [पुतली+ओ १. जुत्ताको कुर्कुच्चामा पर्ने सिलाइको जोर्नीलाई छोपिराख्ने छालाको टुक्रा; पुतली । २. पुत्लो ।
पुत्ले— वि॰ [पुत्लो+ए] निधारमा पुत्लो भएको; तारे; चाँदे । ~ पाङ्ग्रे— वि॰ टाटेपाङ्ग्रे ।
पुत्लो१— ना॰ [सं॰ पुत्तले १. कुनै मानिसमाथि मारण, मोहन, उच्चाटन आदि तान्त्रिक विधिको प्रयोग गर्न धामी, झाँक्री वा बोक्सी आदिले प्रयोगार्थ लिएको कसैको जीउको लुगा, रौँ आदि । २. लुगाफाटाको टुक्रो; चिल्थो । ३. पुत्ला ।
पुत्लो२— ना॰ [सं॰ पुत्तले १. सेतो, ज्यादै नरम प्वाँख हुने, भकारीमा राखेको धानमा लाग्ने, उड्ने सानो जातको कीरो । २. घोइरे पुतली; घोत्ले पुतली (तुल॰ अङ्॰ मोथ॰ ।
पुत्लो३— ना॰ [सं॰ पत्र+ल] केराको बोटको टुसो वा गुभो ।
पुत्लो४— ना॰ [सं॰ पुत्तले १. आत्मा । २. प्राण; प्राणतत्त्व । ३. जीवतत्त्व; सत्त्व ।
पुदिना— ना॰ [फा॰ पोदीना श्रपुदीनो बाबरी झारको जस्तो पात हुने, वनस्पतिविज्ञानका दृष्टिले बाबरीकै जातको, साधारण, हरिया, बास्ना आउने पात हुने, सानासाना फूल फुल्ने एवम् अचार आदि खाइने एक प्रकारको झार; बाबरीझार । ~ झार— ना॰ १. पुदिना । २. सिलामका जस्ता पात हुने एक थरी झार ।
पुनः— क्रि॰ वि॰ [सं॰] अर्को पटक; फेरि । ~ परीक्षण— ना॰ १. कुनै परीक्षकले एकपल्ट जाँचिसकेको उत्तरपुस्तिकालाई ठीकसँग जाँचिएको छ–छैन भनी पुनः अर्को परीक्षकले जाँच्ने काम; सम्परीक्षण । २. आफूले दिएको जाँचको प्राप्ताङ्क सन्तोषप्रद नलागी नियमानुसार निवेदन दिएमा सम्बन्धित उत्तरपुस्तिकालाई फेरि जँचाउने काम । ३. एकपल्ट परीक्षण भइसकेको कुराको फेरि परीक्षण गराउने काम । ~ परीक्षा— ना॰ कुनै परीक्षामा सम्मिलित कुनै विद्यार्थी त्यस परीक्षामा असफल भएमा त्यसै परीक्षालाई नियमानुसार फेरि दिन पाउने व्यवस्था । ~ प्रवेश— ना॰ कुनै शिक्षण–संस्थामा पढिरहेको छात्रको नाम कारणवश एकपल्ट काटियो भने फेरि नाम लेख्ने काम । ~ प्रवेश शुल्क— ना॰ १. शिक्षण–संस्था वा अन्य सङ्घ–संस्थाको सदस्य भएका व्यक्तिको सदस्यताको अवधि नियमानुसार समाप्त भएपछि फेरि सदस्य बन्नका लागि लाग्ने शुल्क । २. शिक्षण–संस्थामा पढिरहेको छात्रको नाम कारणवश काटिएपछि फेरि नाम लेखाउनका लागि लाग्ने शुल्क ।
पुनर्— क्रि॰ वि॰ [सं॰] फेरि; पुनः (केही सघोष ध्वनिका साथ सन्धि हुँदाको 'पुनः' को रूप जस्तै— पुनर्विचार, पुनर्निर्माण इ॰) । > पुनरधिनियम— ना॰ पुनर्विधायन । पुनरपि— क्रि॰ वि॰ फेरि पनि; फेरि । पुनरवलोकन— ना॰ एकपल्ट सर्वोच्च अदालतबाट निर्णय भई जीतहार भइसकेको मुद्दामामिलामा हार्नेले चित्त नबुझी मुद्दा फेरि दोहोथ्याउनका लागि प्रधान न्यायाधीशसमक्ष निवेदन दिएमा सो निवेदनका आधारमा उक्त मुद्दा फेरि हेरिने वा दोहोरिने कानुनी प्रक्रिया; रिटउपर गरिने कार्बाही; पुनर ावलोकन । पुनरस्त्रीकरण— ना॰ १. सेनालाई नयाँनयाँ आधुनिक शस्त्रास्त्रले सुसज्जित गर्ने काम । २. शस्त्रास्त्राविहीन पारिएको कुनै देशको सेनालाई फेरि शस्त्रास्त्रले युक्त पार्ने काम । ३. शस्त्रास्त्रको भण्डारलाई फेरि बढाउने काम । पुनरागमन— ना॰ १. एकपल्ट गइसकेको व्यक्ति वा वस्तु फेरि आउने काम; फर्केर फेरि आउने काम । २. फेरि जन्म लिने काम; पुनर्जन्म ।
पुनरारोपण— ना॰ १. काटिएर वा भाँचिएर छुट्टिएका वा कुनै कारणले काम नलाग्ने भएका अङ्गलाई फाली अर्काको अङ्ग जोडेर पहिलेको जस्तै पार्ने क्रिया । २. एकपल्ट फाँडिएर खुइलिएको ठाउँमा फेरि बोटबिरुवा लगाउने कार्य । पुनरालोकन— ना॰ पुनरावलोकन । पुनरावर्तक— वि॰ १. एकपल्ट गइसकेको कुरालाई फेरि फर्काउने । २. फेरिफेरि फर्कने । पुनरावर्तन— ना॰ पुनरागमन । पुनरावर्ती— वि॰ एकपल्ट गएर फेरि फर्कने; फेरि–फेरि आउने । पुनरावलोकन— ना॰ पुनरवलोकन । पुनरावृत्त— वि॰ फेरि आवृत्ति गरिएको; पुनः दोहोथ्याइएको । पुनरावृत्ति— ना॰ १. एकपल्ट भइसकेको कुरा फेरि दोहोरिने वा गरिसकेको कुरालाई फेरि दोहोथ्याउने काम । २. नयाँ आवृत्ति ।
पुनरावेदक— ना॰ [सं॰] पुनरावेदन दिने व्यक्ति ।
पुनरावेदन— ना॰ [सं॰] तल्लो अदालतबाट निर्णय भई हारजीत भइसकेपछि हार्ने पक्षले आ६नो चित्त नबुझेका कुराको जिकिरसहित माथिल्लो अड्डामा विचारार्थ पेस गरिने प्रार्थनापत्र; तल्लो अदालतबाट हार्नेले पुनः विचार गरियोस् भनी माथिल्लो अड्डामा दिने निवेदन । ~ पत्र— ना॰ पुनरावेदन ।
पुनरीक्षण— ना॰ [सं॰] १. कुनै कुरा छुटेको, भूल भएको वा संशोधन गर्नुपर्ने दृष्टिले अड्डाअदालतका कागतपत्र, पुस्तक, लेख, रचना वा आयव्ययको बेहोरा आदि सुरुदेखि नै हेर्ने वा पढ्ने काम; कागतपत्र, पुस्तक, लेख, रचना वा आयव्ययको बेहोरा आदि संशोधन गर्ने काम । २. मुद्दामा गरिएको निर्णय वा फैसला ठीक भएनभएको बुझ्न दोहोथ्याएर हेर्ने काम ।
पुनरीक्षित— वि॰ [सं॰] पुनरीक्षण गरिएको; संशोधित । ~ पाठ— ना॰ पुनरीक्षण गरिएको पाठ; संशोधित पाठ ।
पुनरुक्त— वि॰ [सं॰] १. एकपल्ट भनिसकिएको कुरा फेरि भनिएको; दोहोथ्याइएको । २. पुनरावृत्त । ~ वदाभास— ना॰ १. वास्तवमा नभनिएको वा नदोहोरिएका कुराको भनिएको वा दोहोरिएको जस्तो प्रतीति । २. साहित्यमा नभनिएको वा नदोहोरिएको कुरा भनिएको वा दोहोरिएको जस्तो प्रतीत भएको देखाउँदा पर्ने अलङ्कार । > पुनरुक्ति— ना॰ एकपल्ट भनिसकिएको कुराको पुनः कथन; कुनै कुरालाई दोहोथ्याएर भन्ने काम ।
पुनरुत्थान— ना॰ [सं॰] १. एकपल्ट तल खसेर फेरि माथि उठ्ने काम । २. एकपल्ट निम्न तहमा झरेर फेरि माथिल्लो तहमा पुग्ने काम । ३. एकपल्ट अवनति भइसकेकाको फेरि उन्नति हुने काम ।
पुनरुत्पत्ति— ना॰ [सं॰] फेरि उत्पत्ति हुने काम; पुनर्जन्म ।
पुनरुत्पन्न— वि॰ [सं॰] फेरि उत्पन्न भएको वा पुनः जन्मिएको ।
पुनरुत्पादन— ना॰ [सं॰] एकपल्ट उत्पादन भएर रोकिएको वस्तुको फेरि उत्पादन–आरम्भ ।
पुनरुद्धार— ना॰ [सं॰] १. एकपल्ट बनाई वा उद्धार गरिसकिएको वस्तु बिग्रँदा फेरि उद्धार गर्ने काम; जीर्णोद्धार । २. एकपल्ट उद्धार गरेको वस्तु वा व्यक्तिलाई गरिएको नयाँ उद्धार ।
पुनर्गठन— ना॰ १. भइरहेको प्रशासनिक व्यवस्थामा छिटो–छरितोपन ल्याउन कर्मचारीहरूको सरुवा, बढुवा वा खोसुवा गरी नयाँ तरिकाले व्यवस्था गर्ने काम; कर्मचारीहरूको नयाँ बन्दोबस्त; पजनी । २. भइरहेको मन्त्रिमण्डल आदिलाई विघटित गरी आवश्यक परिवर्तनका साथ फेरि गठन गर्ने काम । ३. एक पटक विघटित भइसकेको सङ्घ, संस्था, परिषद् आदिको फेरि गठन गर्ने काम ।
पुनर्गठित— वि॰ पुनर्गठन भएको ।
पुनर्जन्म— ना॰ [सं॰] १. एक पटक जन्मेर मरिसकेको प्राणीले फेरि जन्म लिने काम । २. एकपल्ट नाश भएर पुनः भएको उत्पत्ति; पुनरुत्पत्ति । — वाद— ना॰ प्राणीको मृत्युपछि पुनर्जन्म हुन्छ भन्ने कुरामा विश्वास गर्ने मत वा सिद्धान्त; जन्मान्तरमा पनि विश्वास गर्ने सिद्धान्त; जन्मान्तरवाद । — वादी— वि॰ पुनर्जन्मवादमा विश्वास गर्ने; पुनर्जन्मवादलाई मान्ने ।
पुनर्जल— ना॰ [सं॰] जल आदिको कमी पूरा गर्नका लागि रक्तवाहिनी नलीबाट सुईमार्फत शरीरमा पसाइने जल; सेलाइन । >
पुनर्जलीयता— ना॰ शरीरबाट निक्लिएका तरल पदार्थको सन्तुलन राख्न शरीरमा तरल पदार्थ दिने काम; सेलाइन दिने क्रिया ।
पुनर्जागरण— ना॰ [सं॰] १. साहित्य, संस्कृति, कलाकौशल आदिको पुनरुत्थान । २. त्यस्ता कुराको पुनरुत्थानको समय ।
पुनर्जागृत— वि॰ [सं॰] फेरि जागेको । > पुनर्जागृति— ना॰ पुनर्जागरण ।
पुनर्जीवन— ना॰ [सं॰] १. मृतप्रायः प्राणीलाई कुनै उपायले फेरि जीवन दिने काम । २. सामाजिक, आर्थिक आदि दृष्टिले बरबाद भइसकेका व्यक्तिलाई फेरि सपार्ने काम । > पुनर्जीवित— वि॰ फेरि जिउँदो भएको; मरेर बाँचेको; पुनर्जीवनप्राप्त ।
पुनर्नव— वि॰ [सं॰] फेरि नयाँ भएको; पुनर्नवीन । > पुनर्नवा— ना॰ १. लाम्चा पात हुने, सानासाना डाँठको रबअनुसार तीन किसिमको (रातो डाँठ भए रातो, सेतो डाँठ भए सेतो र नीलो डाँठ भए नीलो॰ फूल फुल्ने र तरकारीका रूपमा समेत खाइने एक झार; पिसाब, दिसा, दम, कफ, पेट आदि रोगमा फलामको कमीसम्बन्धी रोगमा र पहेँलो ज्वर, बाथ, नेत्रविकार आदि रोगमा समेत हितकर मानिएको जरा हुने वनस्पतिविशेष । २. फेरिफेरि जन्मने वस्तु; नब । पुनर्नवीकरण— ना॰ १. एकपल्ट बिग्रिएको, भत्किएको वा कुनै कारणले मैलो भएको वस्तु वा कुनै मालसामानलाई फेरि नयाँ बनाउने काम । २. म्याद सिद्धिन लागेको वा सिद्धिसकेको सन्धि, सम्झौता आदिलाई फेरि पहिलेको जस्तै रूप वा नयाँ रूप दिने काम । ३. संविधानका कुनै धारा वा ऐननियमका कुनै दफामा तोकेको म्याद सकिएर निष्क्रिय भएपछि फेरि घोषणाबारा सक्रिय पार्ने काम । ४. परिस्थितिवश धमिलिएको वा रोकिएको काम–कुरोलाई नयाँ रूप दिने वा फेरि सुृरु गर्ने काम । ५. बन्दुक, रेडियो आदिको लाइसेन्सलाई नियमानुसार म्याद थपी फेरि नयाँ रूप दिने काम । पुनर्नवीन— वि॰ फेरि नयाँ भएको; पुनर्नव ।
पुनर्नियुक्त— वि॰ [सं॰] फेरि भर्ना भएको; फेरि नियुक्त भएको । >
पुनर्नियुक्ति— ना॰ १. कुनै सङ्घ, संस्थामा वा पद वा काममा नियुक्ति पाएको व्यक्तिको नियुक्तिको मिति सकिएपछि उसैलाई फेरि नियुक्त गर्ने काम । २. कुनै पद वा काममा पहिले कसैको नियुक्ति भएकोमा त्यसै पद वा काममा फेरि उसैलाई वा अरू कसैलाई नियुक्त गर्ने काम ।
पुनर्निर्माण— ना॰ [सं॰] बिग्रेको, भत्केको कुनै वस्तुलाई फेरि बनाउने काम; एकपल्ट निर्मित कुनै वस्तुको फेरि निर्माण गर्ने काम; फेरि गरिएको निर्माण । > पुनर्निर्मित— वि॰ पुनः निर्माण गरिएको; बिग्रेपछि मर्मत गरिएको ।
पुनर्निर्वाचन— ना॰ [सं॰] एकपल्ट निर्वाचन भइसकेको ठाउँमा कारणवश फेरि निर्वाचन गर्ने काम ।
पुनर्निर्वाचित— वि॰ [सं॰] फेरि निर्वाचनमा विजयी भएको; फेरि चुनिएको वा छानिएको ।
पुनर्भुक्तान— ना॰ १. एक पटक भुक्तान भइसकेको कुरामा फेरि भुक्तान दिने वा गर्ने काम । वि॰ २. पुनर्भुक्तान गरिएको । श्र
पुनर्भुक्तानी— ना॰ पुनर्भुक्तान ।
पुनर्भू— ना॰ [सं॰] पहिलेको लोग्ने मरी वा मन नपरी अर्कोसँग फेरि विवाह गर्ने स्त्री; पोइले; ल्याइते । — पति— ना॰ १. पोइले स्त्रीको पति । २. विधवाको पति ।
पुनर्मिलन— ना॰ [सं॰] एकपल्ट बिछोड भइसकेकाको फेरिफेरि भेट हुने क्रिया वा काम । ~ समारोह— ना॰ १. विद्यालय, महाविद्यालय आदिको नयाँ सत्र सुरु भएपछि नयाँपुराना छात्रछात्राहरू भेला भई एकले अर्कोसँग परिचय गर्ने र जलपान आदि आनन्दोत्सव मनाउने कार्यक्रम । २. नाटक आदिमा भाग लिने कलाकारहरू एकत्रित भएर एकअर्कासँग भेट्ने र आनन्दोत्सव मनाउने कार्यक्रम; प्रीति–मिलनको कार्यक्रम ।
पुनर्मुद्रण— ना॰ [सं॰] १. फेरि मुद्रित गर्ने कार्य; नयाँ छपाइ । २. फेरि टाइप गर्ने कार्य ।
पुनर्मुद्रित— वि॰ [सं॰] १. एकपल्ट छापिएको पुस्तक, पत्रपत्रिका आदिको खपत भइसकेपछि फेरि छापिएको । २. फेरि दोहोरिएर टाइप गरिएको ।
पुनर्मूल्यन— ना॰ [सं॰] कुनै वस्तु वा मुद्रा आदिको मूल्यमा अन्यत्र फेरबदल हुँदा पनि नयाँ मूल्यमै लिइएको अडान ।
पुनर्योग— ना॰ [सं॰] १. परीक्षामा पाएको अङ्कमा चित्त नबुझी नियमानुसार निवेदन दिएमा पुनः जोड्ने काम । २. दोहोथ्याएर गरिने जोड ।
पुनर्रोपण— ना॰ [सं॰] १. एक पटक रोपिएको ठाउँमा फेरि रोप्ने काम । २. एक पटक बिरुवा आदि उखेलेर त्यस ठाउँमा फेरि पनि बिरुवा आदि रोप्ने काम ।
पुनर्लेखन— ना॰ [सं॰] कुनै पुस्तक, पत्रपत्रिकाका सामग्री आदिलाई मूल सामग्रीका आधारमा प्रकारान्तरबाट लेख्ने काम । ~ समिति— ना॰ एक पटक लेखिएका त्यस्ता सामग्रीलाई दोहोथ्याई लेखेर तयार पार्न बनेको समिति ।
पुनर्वसु— ना॰ [सं॰] अश्विनी आदि सत्ताइस नक्षत्रमध्ये एक; सातौँ नक्षत्र ।
पुनर्वास— ना॰ [सं॰] कतैबाट लखेटिएर वा देशनिकाला भएर घरबारविहीन भएकाहरूलाई घरजग्गा दिई फेरि बसाउने काम; घरबारविहीन भएकाहरूको बसोबासोको प्रबन्ध मिलाउने काम । ~ कार्यक्रम— ना॰ पुनर्वासका निम्ति सरकारी स्रोतबाट अँगालिएको कार्यक्रम । ~ योजना— ना॰ पुनर्वास वा बसोबासोको समस्यासमाधानका लागि नयाँ बस्ती बसाउन सरकारी रूपमा तयार पारिएको योजना ।
पुनर्विचार— ना॰ [सं॰] १. एकपल्टको विचारमा चित्त नबुझी गरिएको अर्को विचार । २. एक पटकको विचार ठीक भए– नभएको जान्न गरिएको अर्को विचार । ३. फेरि देखाइएको करुणा, दया वा सहानुभूति । ~ न्यायाधिकरण— ना॰ विशेष प्रकृतिका मुद्दामामिलाका सम्बन्धमा फेरि विचार गर्न खडा भएको विशेष अदालत । ~ न्यायालय— ना॰ तल्लो तहको अदालतमा निर्णय भइसकेको मुद्दामामिलाका सम्बन्धमा फेरि विचार गर्ने माथिल्लो तहको अदालत; पुनरावेदन सुन्ने अदालत ।
पुनर्विधायन— ना॰ [सं॰] भइरहेको कुनै विधान, ऐन, कानुन, नियम, अधिनियम आदिको पुनः तर्जुमा गर्ने काम; पुनरधिनियम ।
पुनर्विलोकन— ना॰ [सं॰] १. तल्लो तहको अदालतले तोकेको दण्ड, जरिवाना वा दिएको कुनै आदेशका सम्बन्धमा माथिल्लो तहको अदालतले फेरि विचार गर्ने काम । २. एक तहले छिनेर तोक लगाइसकेको मामिला अर्को तहले फेरि दोहोथ्याउने वा उल्टाउने काम । ३. बितिसकेको घटनाका सम्बन्धमा फेरि विचार गर्ने काम ।
पुनर्विवाह— ना॰ [सं॰] एक पटक विवाह भइसकेका स्त्री वा पुरुषको फेरि विवाह गर्ने काम; एक पटक विवाह भइसकेका स्त्री वा पुरुषको अर्कोपल्ट गरिने विवाह । श्रपुनर्विवाहित— वि॰ फेरि विवाह भएको । पुनर्विवाहिता— वि॰ फेरि विवाह भएकी ।
पुनर्व्याख्या— ना॰ [सं॰] एक पटक एक किसिमको व्याख्या भइसकेका कुराको फेरि व्याख्या; उस्तै वा भिन्न रूपमा दोहोथ्याउने काम । श्र पुनर्व्याख्यान— ना॰ फेरि उही विषयमा दिइएको व्याख्यान वा प्रवचन ।
पुनश्च— क्रि॰ वि॰ [सं॰] फेरि पनि ।
पुनश्चर्वण— ना॰ [सं॰] एक पटक निलिसकेको कुरालाई उकेलेर फेरि चपाउने काम; उग्राउने काम; पागुर; उग्राइ ।
पुनस— ना॰ [सं॰ पुनःे १. पूर्वजन्म; धर्म तथा पुराणअनुसार अघिल्लो जुनी । २. पूर्वजन्मका कर्मको फल; प्रारब्ध; भाग्य । (पुनसमा छैन भने केही पाइँदैन भन्ने कतिको धारणा छ तापनि वैज्ञानिक दृष्टिले यसलाई सत्य मानिएको छैन॰ ।
पुनीत— वि॰ [सं॰] पवित्र; चोखो; शुद्ध ।
पुन्टे— वि॰ [पुन्टो+ए] सानो कदको; देख्दा राम्रो र मायालाग्दो; सानुसानु जीउडालको; पुटुक्क परेको ।
पुन्टो— वि॰ [सं॰ पूलटे पुड्को; भुन्टो ।
पुन्तुरो— ना॰ [सं॰ पूलक+रो] पन्तरो ।
पुन्नाग— ना॰ [सं॰] १. ससाना बाटुला पात, गुच्छाकार फल र सुगन्धयुक्त फूल हुने एक जातको चाँप । २. सेतो कमल । ३. जाइफल ।
पुमोरी— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपाल अधिराज्यको सोलुखुम्बु जिल्लामा पर्ने एउटा हिमाली पर्वतश्रेणी; पुमोरी हिमाल ।
पुर्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ पुर्+नु] १. खाल्टो वा गहिरो ठाउँलाई कुनै उपायले भर्नु । २. खाडल वा गहिरो ठाउँलाई माटो आदि हाली उकास्नु । ३. कुनै वस्तु खाल्टोमा हाली माटो आदिले छोप्नु । ४. धनमाल आदि प्रशस्त दिनु; पोस्नु । ५. जनैको धागो सङ्लनु ।
पुर— ना॰ [सं॰] नगर; सहर; बजार । — तोरण/बार— ना॰ नगरमा प्रवेश गर्ने मूल ढोका; सहरको बाहिरी ढोका; सहरको प्रथम प्रवेशबार; गोपुर ।
पुरनी१— ना॰ [सं॰ सुपर्णी] लाम्चा पात, काला गोला फल र राता डाँठ हुने, आयुर्वेदमा रुचिकारक र पथ्य गुण बताइएको एक जातको अङ्गुर वा दाखजातिको लहरो; सुपर्णी; पलाशी; पुरुनी ।
पुरनी२— ना॰ [पुर्+नी] १. लुगामा धागोले भरिने बुट्टा । २. घरको भित्तामा कमेरो, रातो माटो, खोटो आदिले लेखेर बनाइने एक प्रकारको बुट्टा; भित्तिचित्र ।
पुरन्दर— ना॰ [सं॰] इन्द्र; शचीपति ।
पुरपार— ना॰ [पुर (बि॰)] १. माटो, ढुङ्गा आदिले खाल्टाखुल्टी भर्ने काम; खाल्टाखुल्टी पुर्ने काम । २. कुनै वस्तुलाई जमिनभित्र गाडेर छोपछाप पार्ने काम; गाड्ने काम; गाडगुड; छोपछाप ।
पुरवासी— वि॰ [सं॰] सहरका निवासी; सहरिया; सदरिया ।
पुरश्चरण/पुरश्चर्या— ना॰ [सं॰] १. कुनै सिद्धि वा सफलताप्राप्तिका लागि मन्त्रको विधिपूर्वक जप, पाठ आदि गर्ने काम; काम्य फलप्राप्तिका लागि शास्त्रोक्त विधिपूर्वक गरिने मन्त्रको जप, पाठ आदि । २. कुनै मन्त्रसिद्धिका निम्ति गरिने अनुष्ठान ।
पुरस्कार— ना॰ [सं॰] १. कुनै काम गर्ने व्यक्तिलाई सो काम गरेबापत प्रशंसास्वरूप दिइने इनाम; कुनै कठिन वा प्रशंसनीय काम गर्ने व्यक्तिलाई प्रोत्साहनका निम्ति दिइने पारितोषिक । २. राम्रो काम गर्ने व्यक्तिलाई गरिने आदर वा सम्मान । ३. राम्रो काम गर्ने व्यक्तिलाई सम्मानित गर्न वा उसको सामाजिक प्रतिष्ठा बढाउन दिइने वस्तु ।
पुरस्कृत— वि॰ [सं॰] कुनै असल, नयाँ, कठिन वा प्रशंसनीय काम गरेबापत पुरस्कार दिइएको; आदर वा सम्मान गरिएको; पुरस्कार पाएको; इनाम पाएको ।
पुरस्थ— वि॰ [सं॰ पुरःस्थे सामुन्ने रहेको; अघिल्तिरको । >
पुरस्थापन/पुरस्थापना— ना॰ सभा, बैठक आदिमा कुनै प्रस्ताव वा कार्यक्रम आदिलाई वैधानिक रूपले राख्ने काम; सभा, बैठक आदिमा प्रस्ताव आदि प्रस्तुत गर्ने काम । पुरस्थापित— वि॰ पुरस्थापना गरिएको ।
पुरा१— ना॰ [प्रा॰ पुडे पहिले कसैले खाइसकेपछि खाएकै भाँडामा बाँकी रहेको खाना; खाएर उब्रिएको खानेकुरा; कसैको जुठो भइसकेको खाना; अवशिष्ट भोजन; उच्छिष्ट भोजन ।
पुरा२— वि॰ [सं॰ पूर्णे १. चाहिनेजति सबै कुराले पूर्ण भएको; कुनै कुराको कमी नभएको; पूर्ण । २. आ६ना सबै अङ्गले युक्त भएको; कुनै अङ्ग वा अंशको कमी नभएको । ३. खुन–खोट केही नलागेको; कमी वा त्रुटि नभएको; सग्लो; सिङ्गो । ४. भएजति सबै; सारा; सम्पूर्ण । ५. खोजे वा चाहेअनुसारको; पुग्दो; यथेष्ट । ६. कुनै काम–कुरा फत्ते भएको; सफल; सिद्ध ।
पुरा३— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. पहिले; प्राचीन समयमा । वि॰ २. अतीतको; प्राचीन; पुरानो । ना॰ ३. पूर्व दिशा । — कथा— ना॰ १. कुनै समूह, जाति वा राष्ट्रविशेषको परम्परागत लोककथा । २. मनोविज्ञानका आधारमा मानव–समाजमा सामूहिक रूपले परम्परादेखि नै अवचेतनमा रहिआएको कुनै ग्रन्थि; मिथक । — कल्प— ना॰ धेरै पहिलेको युग; पुरानो युग; प्राचीन युग । — जीवक— ना॰ भूगर्भशास्त्रअनुसार जीवनको अस्तित्व भएका समयको विभाजन गर्दा सबभन्दा पहिलो खण्ड ।
पुराण— ना॰ [सं॰] १. सृष्टि, स्थिति, लय आदिका साथै प्राचीन ऋषि, मन्वन्तर, राजवंश आदिका वृत्तान्त र देवी, देवता, तीर्थ आदिका माहात्म्यको समेत वर्णन गरिएका प्रसिद्ध अठार हिन्दू धर्मग्रन्थमध्ये कुनै एक । २. हिन्दू समाजमा परम्परादेखि चलिआएका मनुष्य, देवता, दानव आदिका कथा । ३. सृष्टि र सृष्टिदेखि भएका घटनाको सविस्तार वर्णन । ४. लिच्छविकालीन नेपालमा प्रचलित चाँदीको टक; कार्षापण । वि॰ ५. धेरै समयदेखि चलिआएको; पुरानो; प्राचीन । ६. थोत्रो; जीर्ण ।
पुरातत्त्व— ना॰ [सं॰] १. प्राचीन समयमा निर्माण भएका वा उपयोग गरिएका ऐतिहासिक तथा महत्त्वपूर्ण वस्तुको अध्ययन गर्ने विद्या; पुराना कला वा संस्कृतिको अनुसन्धान तथा अध्ययनसँग सम्बन्ध राख्ने विद्या । २. प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन, २०१३ ले तोकेअनुसार सय वर्षभन्दा पहिलेका वस्तुको अध्ययन गर्ने विद्या वा शास्त्र । — ज्ञ— ना॰ पुरातत्त्वसम्बन्धी कुराको ज्ञान भएको व्यक्ति; पुरातत्त्वसम्बन्धी विशेषज्ञ; पुरातत्त्वविद् व्यक्ति । — विद्— वि॰ पुरातत्त्वसम्बन्धी कुराको ज्ञान भएको; पुरातत्त्वसम्बन्धी कुराको ज्ञाता; पुरातत्त्वज्ञ । ~ शास्त्र— ना॰ प्राचीन समयका ऐतिहासिक विषयवस्तुको अध्ययन गर्ने शास्त्र; आर्कियोलजी ।
पुरातन— वि॰ [सं॰] १. आदिकालको; अतीतको; प्राचीन; पुरानो । ना॰ २. विष्णु । ~ पन्थी— ना॰ पुरानो विचारको व्यक्ति; परम्परावादी व्यक्ति ।
पुरातात्त्विक— वि॰ [सं॰] पुरातत्त्वसम्बन्धी; पुरातत्त्वको । ~ वस्तु— ना॰ १. प्राचीन समयका मानवले बनाएको अथवा उपयोग गरेको कुनै पनि चीज । २. 'प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन' ले तोकेअनुसार सय वर्षभन्दा पुरानो कलात्मक वा ऐतिहासिक महत्त्वको चीज । ~ सङ्ग्रहालय— ना॰ पुरातात्त्विक वस्तुहरूको सङ्ग्रह गरिएको स्थल वा घर ।
पुरानरवानर— ना॰ [सं॰] अफ्रिकाको स्टर्क फाउन्टेन नाम गरेको ठाउँमा पाइएको मानवजस्तो नरवानर ।
पुरानियाँ— वि॰ [पुरानो+इयाँ] १. धेरै समय पहिलेदेखिको; धेरै पहिलेदेखि चल्दै आएको । २. अनुभवी; जानिफकार ।
पुरानु/पुरानो— वि॰ [सं॰ पुराणे १. धेरै अघिदेखि चलनमा आएको; धेर्रै दिनदेखि चलनचल्ती भएको । २. धेरै समयअघिको; पहिलेको; प्राचीन । ३. थोत्रो; जीर्ण । ४. अनुभवी; पुरानियाँ । स्त्री॰ पुरानी ।
पुरापात— ना॰ [पुरा+पात] कसैले खाएर छोडिएको तर कसैले खानलाई स्वीकार गरेको जुठो खानेकुरो; पुरा; जुठोपुरो ।
पुरापाषाण— ना॰ [सं॰] मध्य—पाषाणयुगभन्दा पहिलेको समय; पाषाणयुगको प्रथम चरण ।
पुरापुर— वि॰ १. कुनै कुराको कमी नभएको; सबै कुराले पूर्ण भएको; भरिभराउ भएको; टनाटन भएको । २. चाहिएजति; यथेष्ट । ३. भएजति सबै; समस्त; समग्र; पूरा । क्रि॰ वि॰ ४. पूरै ।
पुराभूमध्यसागर— ना॰ [सं॰] भूगर्भशास्त्रअनुसार आजभन्दा सात करोड वर्षपहिलेसम्म हिमाली क्षेत्रमा लहराइरहेको समुद्र ।
पुरालेख— ना॰ [सं॰] पुराना, महत्त्वपूर्ण प्रामाणिक अभिलेख । —
पाल— ना॰ पुराना महत्त्वपूर्ण लेखहरू वा अन्य प्राचीन वस्तुहरूको यथातथ्य विवरण राख्ने अधिकारी; पुराना महत्त्वपूर्ण अभिलेखहरूलाई र अरू पुराना वस्तुहरूलाई पनि सृुरक्षित रूपमा राख्ने व्यवस्था गर्ने अधिकारी ।
पुराविद्— वि॰ [सं॰] १. पुरानो समयमा घटेका घटना वा कुराहरू जान्ने; पुरातत्त्व विषयको ज्ञान भएको । ना॰ २. प्राचीन इतिहासको ज्ञाता । ३. पुरातत्त्वको ज्ञाता; पुरातत्त्वविद् ।
पुरावृत्त— ना॰ [सं॰] १. पुरानो समयमा घटेबितेका कुरा; प्राचीन कुरा; पुरानो घटना । २. इतिहास । वि॰ ३. पहिले घटेको; पहिले बितेको; पुरानो ।
पुरि–नु— अ॰ क्रि॰ [पुर्+इ+नु] १. खाल्टो आदि भरिनु । २. घाउ आदिमा पुनः मासु पलाउनु ।
पुरिया— ना॰ [रू पुडियो औषधी आदि बेरिएको कागतको सानो पोको; पुडिया ।
पुरी— ना॰ [सं॰] १. नगर । २. भारतको उडिसा प्रान्तमा रहेको (हिन्दूहरूको॰ प्रसिद्ध तीर्थस्थल; हिन्दूहरूका चार धाममध्ये एक धाम; जगन्नाथ धाम । ३. दशनामी सन्न्यासीहरूको एक सम्प्रदाय । ४. डर, रिस, गन्ध आदि भाव ज्यादै मात्रामा भएको व्यक्ति (रिसको पुरी, डरको पुरी, गन्धपुरी इ॰) ।
पुरी— ना॰ [सं॰ पूरिको राम्ररी मुछेर र बेलेर बाटुलो बनाई तातो घिउमा डुबाएर बनाइएको गहुँको पीठाको रोटी; खरो गरी पकाइएको स्वारी; पुडी; पूरी ।
पुरु— ना॰ [सं॰] शर्मिष्ठाका गर्भबाट जन्मेका, ययातिका कान्छा छोरा; पुराणप्रसिद्ध चन्द्रवंशी राजा; पौरववंशका प्रवर्तक, कौरव र पाण्डवका पूर्वज ।
पुरुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुरुक्+क] एकै चोटि थतर्किँदो ध्वनि निस्कने गरी (पाद्ने क्रममा॰ ।
पुरुखा— ना॰ [सं॰ पुरुषे पुर्खा; पूर्वज ।
पुरुवा१— वि॰ [पुर्+उवो पुरेको; भरेको; पुरिएको; भरिएको ।
पुरुवा२— ना॰ [सं॰ पुरे कचौरा वा गिलासको काम लिइने गिलासका आकारको माटाको भाँडो; माटाको एक किसिमको गिलास ।
पुरुष१— ना॰ [सं॰] अङ्गुलको चौरासी गुनाबराबरको नाप; चौरासी अमलबराबरको नाप; एक मान्छेको उचाइबराबरको नाप ।
पुरुष२— ना॰ [सं॰] १. लोग्नेमान्छे । २. लोग्ने । ३. मानवजाति । ४. भाले जातिको प्राणी । ५. साङ्ख्यशास्त्रका अनुसार प्रकृतिदेखि भिन्न, अपरिणामी कर्ता; आत्मा । ६. विष्णु । ७. जीव । ८. व्याकरणशास्त्रको परिभाषाअनुसार सर्वनामको वा क्रियाको कर्ता भेद । वि॰ (. भाले; वीर; आँटी । ~ एकल— ना॰ पक्षविपक्षमा एकएक पुरुष खेलाडीले भाग लिएको खेल (ब्याडमिन्टन आदि) । — त्व— ना॰ १. पुरुषको भाव; पुरुषमा रहने गुण तथा विशेषता । २. पुरुषार्थ; भालेपन । ~ रत्न— ना॰ रत्नजस्तै सबैले मन पराउने पुरुष । — सिंह— ना॰ सिंहजस्तै निर्भीक र पराक्रमी पुरुष; सूरो मान्छे । ~ सूक्त— ना॰ विराट् पुरुषसम्बन्धी चर्चा भएको यजुर्वेदको एक खण्ड वा अनुवाक् । > पुरुषाधम— ना॰ पुरुषहरूमा अधम; नीच पुरुष; क्षुद्र मान्छे; अधम मानिस ।
पुरुषायित— ना॰ १. आइमाईबारा पुरुषको वेशभूषा धारण गरेर पुरुषको जस्तै आचरण गर्ने काम; रतेली खेल । २. एक प्रकारको रतिबन्ध । वि॰ ३. पुरुषको जस्तै आचरण गर्ने ।
पुरुषार्थ— ना॰ [सं॰] १. मनुष्य मात्रको जीवनको परम लक्ष्य । २. मानिसको बहादुरीपूर्ण काम; पराक्रम; पौरख । ३. अद्भुत वा कठिन कार्य गर्ने मानिसको क्षमता; सामर्थ्य; शक्ति । ४. मनुष्यमात्रका लागि अभीष्ट धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष— यी चार तत्त्वमध्ये कुनै एक । > पुरुषार्थी— वि॰ १. जीवनको परम लक्ष्य प्राप्त गर्ने; पुरुषार्थ गर्ने; पराक्रमी; पौरखी । २. कुनै कठिन वा दुस्साध्य काम गर्न सक्ने; समर्थ; शक्तिशाली ।
पुरुषोत्तम— ना॰ [सं॰] १. पुरुषहरूमा उत्तम; मनुष्यहरूमा श्रेष्ठ; उत्तम पुरुष । २. विष्णु । ~ महिना— ना॰ पुरुषोत्तम–मास । —
मास— ना॰ मलमास; अधिकमास ।
पुरूरवा— ना॰ [सं॰] पुराणप्रसिद्ध एक चन्द्रवंशी राजा; उर्वशीका मनुष्य–पति; बुधले इलाबाट जन्माएको छोरो; चन्द्रमाको नाति र अत्रिको पनाति ।
पुरेत— ना॰ [सं॰ पुरोहिते पुरोहित । ~ बाजे— ना॰ पुरोहितका लागि प्रयोग हुने एक सम्मानवाची शब्द । > पुरेत्याइँ— ना॰ पुरोहितकर्म; जजमानी ।
पुरेधारो— ना॰ [पुथ्याउ+रू धरे विवाह गर्ने कुरा निश्चित गरिएको दिनमा केटाको घरबाट केटीको घरमा पठाइने एक प्रकारको कोसेली रोटी । (यो चलन विशेष गरी कालीकोट जिल्लाका मतवाली छेत्रीहरूमा बढी प्रचलित छ॰ ।
पुरो— ना॰ [पुरा+ओ] जुठोपुरो; पुरा ।
पुरोभागिता— ना॰ [सं॰] पुरोभागी हुनाको भाव वा क्रिया; अर्काको दोष मात्र देख्ने वा खोज्ने प्रवृत्ति ।
पुरोभागी— वि॰ [सं॰] १. अगाडि रहने, आउने वा हुने; अग्रभागको । २. अर्काको गुणलाई नदेखेर दोषलाई मात्र देख्ने; दोषदर्शी; छिद्रान्वेषी ।
पुरोहित— ना॰ [सं॰] यजमानका घरमा समयसमयमा परिआउने कर्मकाण्डसम्बन्धी श्राद्धादि पितृकार्य र षोडश संस्कारविधि गराउने बाहुन; पुरेत । > पुरोहित्याइँ— ना॰ पौरोहित्य; जजमानी; पुरेत्याइँ ।
पुर्खा— ना॰ [सं॰ पुरुषे आ६ना पूर्वजहरू; बाबुबाजे; जिज्यू । —
वली— ना॰ वंशावली । > पुर्खौली/पुर्ख्यौली— ना॰ १. पितापुर्खाका पालादेखि चलिआएका कुराको वर्णन; पुस्तावली । वि॰ २. आ६ना पितापुर्खाको पालादेखिको (चलन, व्यवहार इ॰) । ३. प्राचीन ।
पुर्जा— ना॰ [फा॰ पुर्जे १. सानातिना कुराको टिपोट भएको कागत; सानातिना कुरा छोटकरीमा टिपिएको कागत । २. सानोतिनो चि¶ी वा पत्र । ३. यन्त्र (मेसिन॰ को कुनै अङ्ग । ४. पुर्जी । >
पुर्जी— ना॰ एक अड्डाले अर्को अड्डालाई वा व्यक्तिलाई नियमानुसार लेखेको पत्र; अड्डाबाट लेखिएको सानो पत्र; लेखौट ।
पुर्तगाल— ना॰ [अङ्॰] युरोपको एक देश, पोर्तगाल । > पुर्तगाली— ना॰/वि॰ १. पोर्तगाली ।
पुर्नियाँ/पुर्ने— ना॰ [सं॰ पूर्णिमो पूर्णिमा तिथि; रातमा भरेली जून हुने दिन ।
पुर्पक्ष/पुर्पच्छे— ना॰ [सं॰ पूर्वपक्षे १. अदालतमा कुनै विषयलाई प्रमाणित गर्नाका निम्ति गरिने उक्तिप्रत्युक्ति । २. बहस; छलफल । ३. निर्णय ।
पुर्पुरो— ना॰ [सं॰ पुरः+पुटश्रप्रा॰ पुप्पुडो] १. निधार । २. भाग्य ।
पुर्बिया— वि॰ [सं॰ पूर्वीय+ओ १. पूर्व दिशाको; पूर्वतिरको; पूर्वतिर रहने; पूर्वीय; पुर्बेली; पौरस्त्य । ना॰ २. नेपाल अधिराज्यका ब्राह्मणहरूमध्ये कूर्माञ्चलीय र मैथिलबाहेक अरू ब्राह्मण; नेपाली ब्राह्मणको एक भेद ।
पुर्ब्यौली— ना॰ [सं॰ पूर्वावली] १. पूर्वतिरको, पुर्बिया । २. परापूर्वकालका घटना आदिको वर्णन; पुर्ख्यौली; इतिहास ।
पुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुर्+र] अपानवायु निस्कँदाको झैँ शब्द निकाल्ने गरी; अपानवायु निस्कने गरी । सात॰ पुर्र–पुर्र; पुरुरुरु ।
पुर्लुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पुर्लुक्+क] १. मानिस वा कुनै सानोतिनो वस्तु बिस्तारै ढल्ने वा लड्ने किसिमले । २. टाउकाले टेकेर पल्टने किसिमले; पल्टनबाजी खाने किसिमले; पर्लक्क । वि॰ ३. त्यस्तो किसिमको । ~ पुर्लुक्क— क्रि॰ वि॰ बारबार पुर्लुक्क हुने किसिमले । > पुर्लुक्किनु— अ॰ क्रि॰ पुर्लुक्क हुनु ।
पुर्लुक्क्याइँ— ना॰ पुर्लुक्क हुने क्रियाप्रक्रिया ।
पुर्सुङ्गे— ना॰ [सं॰ पुरुषाङ्ग+ए] मारुनीसँगै नाच्ने पात्र; ढँटुवारे; जोकर ।
पुर्सुन— ना॰ [रू पिल्सि+अन्न] थोरै तर मीठो खानेकुरो हरिया पातमा बेरेर भुङ्ग्रामा पोलेर तयार पारेको खाद्य । > पुर्सुने— वि॰ १. खानेकुरामा पुर्सुन हालेर खान मन पराउने । २. स्वादे; मिठौरे; मिठासे ।
पुर्सुने— वि॰ [पुर्सुङ्गे] सानो गाँठीको; ग्याँचे ।
पुर्सो— ना॰ [सं॰ पुरुषे १. भाले पशु वा पक्षी । वि॰ २. भाले ।
पुल्–नु— अ॰ क्रि॰ [रू पिलाउ+नु] १. केटाकेटीले खेल्ने गुच्चाको खेलमा घ्वाइँले सिमाना वा गट्टी नाघ्नु । २. बिग्रनु; नाश हुनु ।
पुल१— ना॰ [फा॰] १. नदीनाला पार गर्नाका निम्ति वारिपारि वा बीचमा समेत उठाइएका खम्बाका आधारमा वा खम्बा नउठाईकन नै बनाइएको बाटो; नदीमा वारपार गर्न बनाइएको पक्की साँघु; सेतु । २. नदी पार गर्ने कुनै पनि अचल साधन (तुइन, झोलुङ्गेपुल; पुलेसो आदि॰ ।
पुल२— ना॰ [सं॰] १. घाँस, झार आदिको समूह; तृणराशि । २. सागपातको मुठा; पुला ।
पुलक— ना॰ [सं॰] १. प्रेम, हर्ष, भय आदिका उद्रेकबाट शरीरका रौँ ठाडा हुने क्रिया; प्रेमादिका कारणबाट जीउ जिरिङ्ग हुने क्रिया । २. खानीबाट निस्कने वा निकालिने वस्तु; खनिजपदार्थ । ३. रायोको एक प्रकारको मसला । > पुलकावली— ना॰ प्रेम, हर्ष, भय, आदिको कारणबाट शरीरका रौँ धेरै बेरसम्म ठाडा हुने क्रिया वा स्थिति; धेरै बेरसम्मको रोमाञ्च । पुलकित— वि॰ प्रेम, हर्ष आदिले रौँ ठाडा भएको; रोमाञ्च भएको (व्यक्ति॰ ।
पुलपुल— ना॰ [सं॰ पुलक (बि॰)] १. छोराछोरी आदिलाई मात्तिने गरी लाडप्यार गर्ने काम; खराब काम गर्दा पनि हप्काइदप्काइ नगरेर माया मात्र गर्ने काम; बढ्ता लाडप्यार गर्ने काम । २. लाडे बानी । > पुलपुलिनु— अ॰ क्रि॰ आमाबाबु आदिको बढ्ता लाडप्यारले गर्दा छोराछोरी आदि मात्तिनु; अभिभावकको बढ्ता मायाले केटाकेटीको बानी बिग्रनु; पुलपुले बन्नु । ~ पुलपुल्याइ— ना॰ पुलपुल्याइने वा पुलपुलिने क्रियाप्रक्रिया । पुलपुल्याइनु— क॰ क्रि॰ पुलपुलको व्यवहारमा पारिनु वा त्यस्तो व्यवहार गरिनु । पुलपुल्याउ— ना॰ पुलपुल्याइ; पुलपुल । पुलपुल्याउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. केटाकेटीलाई मात्तिने गरी माया गर्नु; बढ्ता माया गर्नु; लाडप्यार गर्नु । २. मत्याउनु; पात्तिने पार्नु; पुलपुलाउनु । पुलपुल्याहट— ना॰ पुलपुल्याइ ।
पुलस्त्य— ना॰ [सं॰] ब्रह्माका सात मानस पुत्रमध्ये एक; सप्तर्षिमध्ये एक; रावणको बाजे; पुलस्त्य ऋषि ।
पुलस्त्याइँ— ना॰ भए–नभएका कुरालाई बढाईचढाई भन्ने काम वा प्रवृत्ति; चेपारे छाँटको र बेसारे पाराको कुरागराइ । > पुलस्त्याइ— ना॰ पुलस्त्याइँ । पुलस्त्याइनु— क॰ क्रि॰ पुलस्त्याइँका साथ कुरा गरिनु । पुलस्त्याउनु— स॰ क्रि॰ पुलस्त्याइँका साथ कुरा गर्नु । पुलस्त्याहट— ना॰ पुलस्त्याइँ । पुलस्त्याहा— वि॰ पुलस्त्याइँ गर्ने स्वभावको । पुलस्त्याही— वि॰ पुलस्त्याइँ गर्ने स्वभावकी ।
पुलह— ना॰ [सं॰] ब्रह्माका एक मानस पुत्र; सप्तर्षिमध्ये एक; कपिशाका पति तथा पिशाच जातिका जन्मदाता ।
पुला— ना॰ [सं॰ पुले सागपात आदि बेच्न पारिएको मुठो; सागपातको मुठो; बिटा; कल्ली ।
पुलाइ— ना॰ [रू पुल् -+आइ॰] घ्वाइँले पुलेर सिमाना वा गट्टी नाघ्ने क्रियाप्रक्रिया । [ > ] पुलाइनु— अ॰ क्रि॰ पुल्ने तुल्याइनु ।
पुलाउ— ना॰ [फा॰ पुलाव < सं॰ पुलाक/पलान्ने उसिनेको मासुको केस्रा मिसाई वा नमिसाई भिजाएको चामल घिउतेलमा पकाएर तयार पारिएको मसलादार भात; मांसोदन; पुलाव ।
पुलाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ [पुल्+आउ+नु] पुल्ने पार्नु वा पुल्न लाउनु ।
पुलाक— ना॰ [सं॰] १. पकाएको चामल; भातको सिता । २. खराब किसिमको अन्न । ३. भित्र चामल नभएको सेप्रो धान; पोगटो ।
पुलाते— वि॰/ना॰ ठूलठूला पाता भएको (खुकुरी॰ ।
पुलिक— ना॰ [सं॰ पुलके घोटेर वा रगडेर गहनाहरूलाई चम्किलो पार्ने पत्थर; बलक ।
पुलिङ्ग— ना॰ [सं॰ पंुलिङ्गे व्याकरणका अनुसार भालेतत्त्व जनाउने लिङ्ग ।
पुलिन्दा— ना॰ [सं॰ पुल+फा॰ इन्दे हुलाक, मोटर, रेल, हवाईजहाज आदिबाट कहीँ पठाइने उद्देश्यले मालमत्ता भित्र राखेर बाहिरबाट सिइएको वा कागत, कपडा आदिले बेरेर बाँधिएको पोको; पार्सल ।
पुलिस— ना॰ [अङ्॰] जनताका जीउ–धनको रक्षा गर्न र देशमा शान्ति–सुरक्षा कायम राख्न नियुक्त, शस्त्रधारी वा निरस्त्र सरकारी कर्मचारी; प्रहरी । ~ अड्डा— ना॰ प्रहरी–कार्यालय । ~ कर्मचारी— ना॰ प्रहरी । ~ गोस्वारा— ना॰ प्रहरीको प्रधान कार्यालय; प्रहरी उपरीक्षक कार्यालय; डी॰ एस॰ पी॰ कार्यालय । ~ चौकी— ना॰ शान्ति–सुरक्षाका निम्ति सरकारबारा तोकिएबमोजिम ठाउँठाउँमा पुलिसहरू रहने केन्द्र; प्रहरीचौकी । ~ विभाग— ना॰ सरकारी रूपमा सर्वसाधारण जनताको जीउधनको रक्षा गर्न र देशमा शान्ति–सुरक्षा कायम राख्न बनेको एक सरकारी विभाग; प्रहरीसम्बन्धी कुराको व्यवस्था गर्ने कार्यालय । ~ सेन्ट्री— ना॰ यातायात नियन्त्रण गर्न व्यस्त सडकको बीचमा प्रहरी उभिने ठाउँ ।
पुलीचक्का— ना॰ [अङ्॰ पुलिब+चक्को धुरमा जडिएको र लोताले घुमाउने पाङ्ग्रा; लोता लागेर मेसिन घुमाउने चक्का; (पुलिब ह्विल॰ ।
पुलुकिसी— ना॰ [नेवा॰] इन्द्रजात्राको अवधिभर काठमाडौंँको कीलागल टोलबाट निकालिने, मान्द्रोको हात्तीभित्र दुईजना पसेर मनोरञ्जनका लागि टोलटोलमा नचाइने एक जात्रा; पुलुगणेश ।
पुलुक्क— क्रि॰ वि॰ [सं॰ पलक+क] कतै एकै पल्ट आँखाले हेरेर; टुलुक्क । ~ पुलुक्क— क्रि॰ वि॰ घरि–घरि कतै आँखाले हेर्दैँ गरेर; पुलुपुलु । पुलुक्क्याइँ— ना॰ पुलुक्क हेर्ने भाव वा क्रियाप्रक्रिया ।
पुलुपुलु— क्रि॰ वि॰ [सं॰ पलक (बि॰)] हेर्दा लगातार आँखा च्यातेर; एक टकसँग; टुलुटुलु ।
पुलेसो— ना॰ [सं॰ पुल+सदृश] सानो आकारको पुल; छोटो पुल; कलभर्ट ।
पुल्कि–नु— अ॰ क्रि॰ [पुलुक्क+इ+नु] १. पुलुक्क देखा पर्नु; पुलुक्क देखिने हुनु । २. चहकिनु; उज्जर हुनु ।
पुल्को— ना॰ [सं॰ पलके एकपल्ट पुलुक्क हेर्ने काम; पुलुक्क हेराइ; पलक ।
पुल्क्याइ— ना॰ [रू पुल्कि -+याइ॰] पुल्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पुल्क्याइनु— क॰ क्रि॰ १. पुलुक्क हेराइनु । २. पुल्किने पारिनु । पुल्क्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. पुलुक्क हेराउनु । २. पुल्किने पार्नु । पुल्क्याहट— ना॰ पुल्क्याइ । पुल्क्याहा— वि॰ पुलुक्क हेर्ने; पुल्किने । स्त्री॰ पुल्क्याही ।
पुल्टिस— ना॰ [अङ्॰ पोल्टिसे जीउमा निक्लेका घाउखटिरा पकाउन वा पाक्नुभन्दा पहिले नै थकाउन लगाइने बाक्लो लेप; एक प्रकारको मलम; पुटिन; पुल्टिन ।
पुल्टी— ना॰ [सं॰ पुलट+ई] सानो पुल्ठो; पुल्ठी ।
पुल्टुब— ना॰ [अ॰ मू॰] पल्टँदै जाने किसिम । — बाजी— ना॰ पुल्टुब खाने चाल; पल्टनबाजी । > पुल्टुङ्ग/पुल्टुङ्ब— क्रि॰ वि॰ १. कुनै व्यक्ति वा वस्तु कहीँ पल्टने वा लड्ने किसिमले; पुर्लुङ्ग । वि॰ २. पल्टिएको ।
पुल्ठी— ना॰ [सं॰ पुलट+ई] १. मट्टितेलको बत्ती बाल्ने काममा प्रयोग गरिने, फलामको सानो थेप्चो भाँडो; डिबी; ढिब्री । २. सानो पुल्ठो ।
पुल्ठो— ना॰ [पोल+ठो < पुलटे भएनभएका कुरा लाएर दुई जनामा फाटो पार्ने काम; अर्काको चुक्ली लगाउने काम; पोल ।
पुवाँले— वि॰ [पुवाँलो+ए] १. नक्कली मुगा अर्थात् पुवाँलाको रबको; फुस्रो रातो रबको (पोते, पगरी, वस्तु आदि॰ । ना॰ २. वसन्त ऋतुमा फुल्ने एकातिर सेतोसेतो र अर्कातिर हरियोहरियो पात हुने, एक जातको ठूलो रूख; पुवालपाते ।
पुवाँलो१— ना॰ [सं॰ प्रबाले नक्कली किसिमको मुगा ।
पुवाँलो२— ना॰ थाहा नपाउने गरी कपडामा लागेको आगो ।
पुवाँलो३— ना॰ यज्ञमा आहुति दिँदा धारापात्रबाट यज्ञाग्निमा घृतधारा चुहाउने काम ।
पुवा— ना॰ [सं॰ पूपके चामल आदिको पीठो रयालेर गुलियो हाली वा नहाली घिउमा भुटेर बनाइएको खाद्य पदार्थ; पूवा । पुवाल पाते— ना॰ [सं॰ प्रवालपत्र+ए] हे॰ पुवाँले (रूख॰ ।
पुष्कर— ना॰ [सं॰] १. पोखरी । २. पानी । ३. हात्तीको सुँडको अघिल्लो भाग । ४. कमल । ५. सूर्य । ६. पुराणअनुसार सात बीपमध्ये एक । ७. भारतस्थित एक प्रसिद्ध तीर्थ । ८. आकाश । ~ तीर्थ— ना॰ भारतको एक तीर्थ । — मूल— ना॰ १. पानीका पोखरीमा हुने एक औषधी । २. कमलको जरा । ३. कुटकी । >
पुष्करिणी— ना॰ १. पोखरी । २. हत्तिनी ।
पुष्कल— वि॰ [सं॰] १. प्रशस्त; धेरै । ना॰ २. चार गाँस पुग्ने गरी भिक्षुकलाई दिइने भिक्षा ।
पुष्ट— वि॰ [सं॰] १. मोटोघाटो शरीर भएको; मोटोघाटो; पोटिलो । २. शरीरमा तागत भएको; बलियो । ३. लालनपालन गरिएको; भरणपोषण गरिएको । — कारी— ना॰ शरीरलाई हृष्टपुष्ट बनाउने औषधी; शरीरलाई शक्ति र स्फूर्ति दिने औषधी; पौष्टिक पदार्थ; दूध र चाकुबाट बनेको मिठाईविशेष । — ता— ना॰ पुष्ट हुने क्रिया, गुण वा अवस्था ।
पुष्टि— ना॰ [सं॰] १. मोटो, बलियो हुने क्रिया वा भाव; पुष्ट हुने क्रिया वा भाव । २. पहिले भइसकेको कुनै कुरालाई तर्क, प्रमाण आदिबारा बलियो बनाउने क्रिया वा भाव । — कर— वि॰ १. हृष्टपुष्ट पार्ने; बलियो बनाउने । २. प्रमाणित गर्ने । — कारक— वि॰ पुष्टिकर । > पुष्टीकरण— ना॰ १. प्रतिनिधिहरूबारा गरिएको सम्झौता आदिसँग सम्बन्धित सन्धिपत्र । २. विधिपूर्वक गरिएको कुनै सम्झौतापत्र, संविदापत्र आदिमा हस्ताक्षर आदिबारा समर्थन वा पुष्टि जनाउने क्रिया वा काम । ३. पुष्टिगराइ ।
पुष्प— ना॰ [सं॰] १. फूल । २. नछुने भएकी आइमाईको रज; स्त्री– जातिमा ऋतुकालमा रहने तत्त्व । — क— ना॰ १. फूल । २. सानो वा नक्कली फूल । ३. कुबेरको विमान । ४. फूल फुल्ने सम्पूर्ण वनस्पतिवर्ग; पुष्पित हुने सम्पूर्ण लतावृक्ष । ~ काल— ना॰ १. वनस्पति आदिको फूल फुल्ने समय । २. नारी जातिको नछुने हुने वा भएको समय; ऋतुकाल । ~ बाण— ना॰ हिन्दू पुराकथाका अनुसार नारी–पुरुषलाई कामुक तुल्याएर एक अर्काप्रति आकर्षित पार्ने देवता; कामदेव । ~ रज— ना॰ फूलभित्र हुने मकरन्दयुक्त सुगन्धी धूलो; फूलको केशरमा टाँसिएको पुष्परसले भिजेको, सुगन्धी धूलो; पराग । ~ रथ— ना॰ विवाह, रथयात्रा, झाँकी वा अन्य विशेष पर्व आदिमा दुलहा, दुलही सम्मानित व्यक्ति वा कुनै देवमूर्ति राखेर हिँडाइने, फूल, ध्वजा, पताका आदिले सजिसजाउ पारिएको रथ, मोटर आदि; फूल आदिले सिँगारिएको यानविशेष । ~ रस— ना॰ १. फूलको रस; मकरन्द । २. फलको रस चुस्ने भमरो । ~ राग— ना॰ पुष्पराज– मणि । — राज— ना॰ प्रायः हल्का पहेँलो रबको बहुमूल्य पत्थर; एक जातको मणि । — रेणु— ना॰ पुष्परज । — वती— ना॰ रजस्वला नारी; नछुने भएकी आइमाई । ~ वाटिका— ना॰ फूलबारी, बगैँचा । ~ वाण— ना॰ फूलको बाण लिने र स्त्री– पुरुषमा परस्पर आकर्षण पैदा गरेर संयोगका लागि प्रेरणा दिने पौराणिक देवता; कामदेव । ~ विमान— ना॰ पुष्पक विमान । ~
वृष्टि— ना॰ विशेष पर्व, उत्सव आदिमा वा ठूलाबडा व्यक्तिका सम्मानमा गरिने फूलको वर्षा । ~ शयया— ना॰ बेलीचमेली आदि कोमल सुगन्धी फूल बिछ्याई बनाइएको शयया; फूलको बिछ्यौना । — शाक— वि॰ १. फूलका रूपमा तरकारी, अचार आदि बनाएर खाइने । ना॰ २. कोइरालो । ३. अगस्ती । ~
समय— ना॰ पुष्पकाल । — सार— ना॰ १. मकरन्द । २. फूल आदिको सुगन्धी सार; अत्तर । > पुष्पाक्षी— वि॰ फूलका जस्ता आँखा भएकी; पुष्पनयनी । पुष्पाञ्जन— ना॰ पित्तलको हरियो औषधी मिलाई बनाइएको गाजल । पुष्पाञ्जलि— ना॰ १. देवता वा मान्य व्यक्तिलाई चढाउन अँजुलीमा लिइएको फूल । २. त्यसरी हातमा फूल लिएर अँजुलीले नमस्कार गरी फूल चढाउने
विधि । पुष्पिका— ना॰ १. हरेक अध्यायमा वर्णन गरिएका प्रसङ्गको
समाप्तिको सूचना दिने त्यस अध्यायको अन्तिम भाग वा वाक्य । २. पुस्तकको अन्तमा लेखकको नाम, पुस्तक लेखिएको समय, स्थान आदिको उल्लेख सहित लेखिएको वाक्य वा श्लोक । ३. पाउडर आदि सुगन्धी द्रव मुखमा लगाउने कपडा, भुवा आदिको फूलजस्तो कोमल साधन; पफ । पुष्पिणी— ना॰ रजस्वला स्त्री ।
पुष्पित— वि॰ फुलेको; फक्रिएको । पुष्पिता— वि॰ रजस्वला भएकी; नछुने । पुष्पी— वि॰ फूलबारा सजाइएको; फूलले युक्त । पुष्पोद्यान— ना॰ फूलबारी । पुष्पोपजीवी— ना॰ १. माली । २. भमरो । वि॰ ३. फूल चुसेर वा फूल बेचेर जीवन धान्ने ।
पुष्य— ना॰ [सं॰] सत्ताइस नक्षत्रमध्ये आठौँ नक्षत्र; तिष्य ।
पुस— ना॰ [सं॰ पौषे मङ्सिरपछि आउने महिना; वैशाखमा थालिने वर्षको नवौँ महिना; पौष; पूस । पुस फासफुस (उखान॰ ।
पुसाइँ/पुसाजु/पुसाज्यू— ना॰ [फुपू+स्वामी+जु/ज्यू] फुपाज्यू; फुपाजु; पुसैँ ।
पुसे— वि॰ [पुस+ए] पुस महिनाको; पुसमा हुने वा जन्मने । ~ झरी— ना॰ पुस महिनामा पर्ने झरी ।
पुस्टाइ— ना॰ [रू पुस्टाउ -+आइ॰] पुस्टाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पुस्टाइनु— अ॰ क्रि॰ १. पुष्ट होइनु । २. सप्रिनु ।
पुस्टाउ–नु— अ॰ क्रि॰ [पुस्टि+आउ+नु] हृष्टपुष्ट हुनु; मोटोघाटो हुनु; पुस्टिनु ।
पुस्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ पुष्टि+नु] मोटो वा पुष्ट हुनु; सप्रनु । >
पुस्ट्याइँ— ना॰ १. पुस्टिने काम वा ढाँचा । २. तर्क, प्रमाण आदिबारा कुनै कुराको पुष्टि गर्ने काम; पुष्टिगराइ । पुस्ट्याइ— ना॰ पुस्टिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । पुस्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ पुष्ट पारिनु । पुस्ट्याउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ पुष्ट पार्नु; मोटोघाटो तुल्याउनु । पुस्ट्याहट— ना॰ पुस्ट्याइँ ।
पुस्त— ना॰ [सं॰] १. हस्तलिखित ग्रन्थ; पाण्डुलेख । २. शिल्प; कालिगढ ।
पुस्तक— ना॰ [सं॰] १. पढ्नेपढाउने, पाठ गर्नेगराउने आदि उद्देश्यले तर्क, विचार, भावना, कल्पना, ज्ञानविज्ञान आदिका कुरा लेखिएको वा छापिएको ग्रन्थ; ज्ञानविज्ञानसम्बन्धी कुरालाई सुरक्षित राख्न लिपिबद्ध गरिएको लिखित वा मुद्रित ठेली । २. लिखित, मुद्रित, छायाङ्कित, भूर्ज, ताड, धातु वा कागत आदिका पत्रलाई सुरक्षा र क्रमबद्धताका निम्ति काठ, छाला, धातु आदिका पत्रको आवरण दिई पठनप्ााठनका लागि सिइएको वा क्रम मिलाएर राखिएको ग्रन्थ । ~ खर्च— ना॰ १. कुनै संस्थाका मातहतमा रही अध्ययन गर्ने र अनुसन्धान गर्ने कुनै व्यक्तिलाई उक्त संस्थाले पुस्तक किन्नका निम्ति दिने आर्थिक सहयोग । २. पुस्तक किन्न लाग्ने खर्च । — खाना— ना॰ १. पुस्तकालय । २. कितापघर । >
पुस्तकाकार— वि॰ पुस्तकका आकारको । पुस्तकागार— ना॰ पुस्तकालय; ग्रन्थागार । पुस्तकाध्यक्ष— ना॰ पुस्तकालयमा पुस्तकहरूको सङ्ग्रह, सुरक्षा र नियमानुसार तिनीहरूको आदानप्रदान आदिको व्यवस्था गर्ने व्यक्ति; पुस्तकालयका पुस्तकसम्बन्धी व्यवस्था गर्ने अधिकारी । पुस्तकालय— ना॰ १. सार्वजनिक रूपले इच्छुक पाठकहरूले विभिन्न सर्तमा पढ्न पाउने हिसाबले विभिन्न विषयका पुस्तकहरूको सङ्ग्रह गरेर राखिएको घर वा ठाउँ । २. पुस्तकघर । पुस्तकालयाध्यक्ष— ना॰ पुस्तकालयमा नियुक्त कर्मचारीहरूको रेखदेख गर्ने, आवश्यकताअनुसार तिनीहरूलाई निर्देशन दिने र पुस्तकालयको सुरक्षा तथा समृद्धिका लागि प्रयत्नशील रहने अधिकारी; पुस्तकालयको मुख्य हाकिम । (अङ्॰) लाइब्रेरियन ।
पुस्ता— ना॰ [फा॰ पुश्ते बाबु, बाजे, बराजु आदि र छोरो, नाति, पनाति आदिको पूर्वापर क्रम; वंश–परम्परा; पिँढी (जस्तो— सातौँ पुस्ता, आठौँ पुस्ता आदि॰ । > पुस्तान–पुस्ता— ना॰ १. वंशानुक्रममा धेरै पुस्ता; धेरै पिँढी; पुस्तौँ–पुस्तौँ । २. धेरै पुस्तादेखि चलेर आएको कुरा । पुस्तावली/पुस्तावारी— ना॰ पुस्ताहरूको वृत्तान्त; वंशावली; पुर्ख्यौली ।
पुस्तिका— ना॰ [सं॰] सानोतिनो किताब; लघु पुस्तक ।
पुस्तिन/पुस्ती— ना॰ [फा॰ पुश्ती] पुस्तक रक्षाका निम्ति जिल्दको पीठमा लगाइने छाला । २. कागतपत्रमा बाहिरपट्टि बेर्ने वा लगाइने जिल्द । ३. जिल्द बाँध्दा जिल्द र पुस्तकका बीचमा टाँसिने कागत । ४. पुस्तकहरू वा मिसिलहरूको पोकाभित्र अगाडिपट्टि राखिएको त्यसभित्रका किताब वा मिसिलहरूको सूची ।
पुस्तैनी— वि॰ [फा॰ पुश्तैनी] १. धेरै पुस्तादेखि चलिआएको; धेरै पिँढीसम्म रहिरहने; पुस्तान–पुस्ताको; पिँढीदरपिँढीको । क्रि॰ वि॰ २. पुस्तैपिच्छे ।
पुस्तौँ— वि॰ [पुस्ता+औँ] १. धेरै पुस्ता बितेको । ना॰ २. बितेका वा बित्न बाँकी अनेकौँ पुस्ताहरू ।
पुस्त्यौली— वि॰ [पुस्ता+यौली] पुर्ख्यौली; पुस्तावली ।
पुहुन— ना॰ [सं॰ प्रघुणे पुहुन्की पाउने मानिस; पुहुनी जातको व्यक्ति ।
पुहुनी— ना॰ [पुहुन+ई] नयाँ मुलुकी ऐन लागू हुनुभन्दा पहिले अछूत मानिएको (दमाईं, कामी, सार्की आदि॰ जाति; पौनी । ~ दस्तुर— ना॰ सामाजिक नियमअनुसार पुहुनीले पाउने दस्तुर । ~ भाग— ना॰ १. पुहुनीले चाडपर्व आदिमा पाउने भाग । २. पुहुनीले नयाँ बाली पाकेपछि पाउने खलेपाथी, मुरीबाली आदि भाग ।
पुहुन्की— ना॰ [पुहुनी] १. घरमा आई काम गरेर जाँदा पुहुनीले पाउने दस्तुर वा भाग; पुहुनी । २. पुहुनी–भाग पाउने अधिकार वा वृत्ति । — पात— ना॰ पुहुन्कीका रूपमा पाउने चीज वा वस्तु ।
पूगी— ना॰ [सं॰] सुपारीको बोट वा फल । — फल— ना॰ सुपारी ।
पूछ— ना॰ हे॰ पुछ । — ताछ— ना॰ हे॰ पुछताछ । — पाछ— ना॰ हे॰ पुछपाछ ।
पूजक— वि॰ [सं॰] १. देवीदेवता वा पूजनीय व्यक्तिलाई पूजा गर्ने; पुज्ने । ना॰ २. पुजारी ।
पूजन— ना॰ [सं॰] १. देवीदेवता वा पूजनीय व्यक्तिको पूजा; पुज्ने काम; अर्चना । २. कसैको आदरसत्कार ।
पूजनीय— वि॰ [सं॰] १. पूजा गर्नुपर्ने; सम्मान गर्नुपर्ने; पूजा गर्न योग्य; पूजा गर्न लायक; पूज्य । २. सम्माननीय । ३. माननीय । ४. आदरणीय ।
पूजा— ना॰ [सं॰] १. देवीदेवता वा पूजनीय व्यक्तिलाई प्रसन्न पार्न, अनुकूल पार्न वा पुण्यार्जन गर्न श्रद्धाभक्तिपूर्वक गरिने कार्य । २. देवदेवी आदिलाई जल, फूल, अक्षता, नैवेद्य आदि चढाएर गरिने धार्मिक कार्य; अर्चा; अर्चना । ३. आदरसत्कार; मानसम्मान । ४. कसैलाई प्रसन्न वा अनुकूल पार्नका निम्ति केही वस्तु दिने काम । ५. (व्यङ्ग्यार्थमा॰ पिट्ने काम; पिटाइ (उदा॰— प्रहरीले उसको राम्ररी पूजा गथ्यो ।) — आजा— ना॰ पूजापाठ । ~ कोठा— ना॰ देवी–देवताको पूजा गर्न घरभित्र बनाइएको कोठा; घरभित्र पूजा गर्ने गरिएको एउटा कोठा । ~ कोठी— ना॰ सानो पूजाकोठा । ~ कोठे— ना॰ पूजाकोठामा काम गर्ने व्यक्ति; पुजारी । ~ गृह— ना॰ पूजाका निमित्त बनाइएको घर वा घरभित्रै पूजाका निम्ति बनाइएको छुट्टै कोठा । ~ पाठ— ना॰ देवदेवीलाई प्रसन्न पार्न र पुण्यार्जन गर्नाका निम्ति गरिने पूजा, स्तोत्रादिको पाठ । —
सामा— ना॰ पूजाका निम्ति चाहिने सरसामान; पूजाका उपकरण; पूजोपकरण; पूजासामग्री । पूजाहारी— ना॰ हे॰ पूजारी । पूजित— वि॰ १. पूजा गर्दै आएको; पुजिएको; पूजा गरिएको । २. आदरसत्कार गरिएको; मानसम्मान गरिएको । पूजोपकरण— ना॰ पूजासामा ।
पूज्य— वि॰ [सं॰] हे॰ पूजनीय । — पाद— ना॰ १. पूजा गर्न लायक व्यक्ति (आमा, बाबु, गुरु आदि) । २. पूजा गर्न लायकको पाउ । — मान— वि॰ १. पूजा गरिएको; पूजित । २. सम्मान गरिएको; सम्मानित ।
पूठ— ना॰ १. समर्थन; ओड । २. संस्कार ।
पूत१— वि॰ [सं॰] १. पवित्र; शुद्ध । ना॰ २. साँचोपन; सत्य ।
पूत२— ना॰ [सं॰ पुत्रे छोरो; पुता; पुतो । — कर— ना॰ १. आ६ना घरमा कुनै छोरो मान्छे नभएर वा भएर पनि अरू मान्छेलाई छोरासरह पाल्ने र हक दिने थारूहरूको चलन । २. त्यसरी पालिएको व्यक्ति; पुत्रक ।
पूतना— ना॰ [सं॰] १. बालक कृष्णलाई मार्न कंसबारा पठाइएकी पुराणप्रसिद्ध एक राक्षसी; कृष्णबारा मारिएकी कंसकी एक गुप्तचरी । २. नरराक्षसी । वि॰ ३. दुष्ट (आइमाई॰; दुष्टा ।
पूतात्मा— वि॰ [सं॰] शुद्ध अन्तःकरण भएको; पवित्र आत्मा भएको; चोखो मन भएको; मनमा छलकपट नराख्ने ।
पूरक— वि॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्ति वा वस्तुको कमीलाई पूरा गर्ने; कुनै कुराको खाँचोलाई पूरा गर्ने । ना॰ २.व्याकरणमा अपूर्ण वा पूरकापेक्षी क्रियापद प्रयुक्त भएको वाक्यमा जोडिई क्रियापदको अर्थलाई पूरा गराउन सहयोग गर्ने शब्द (उदा॰— राम डाक्टर भयो; यो कुरा राम्रो लाग्यो रू) । ३. बाहिरी प्रकृतिबाट सास तानी भित्र फोक्सो भर्ने एक प्रकारको प्राणायाम । ४. कुनै वस्तुको कमी वा त्रुटिलाई पूरा गर्न पछि थपिने अंश । ~ खर्च— ना॰ १. थप खर्च; थप व्यय । २. खर्च गर्न थप निकासी भएको रकम । ~ परीक्षा— ना॰ १. कुनै परीक्षार्थी परीक्षामा निर्धारित विषय वा पत्रहरूमध्ये कुनै विषय वा पत्रमा अनुत्तीर्ण भएमा त्यसैमा मात्र दोहोथ्याएर दिइने परीक्षा; मूल परीक्षाको अङ्गका रूपमा रहेको अर्को परीक्षा । २. परीक्षामा भएको कमी वा त्रुटिलाई वा बाँकी रहेको परीक्षालाई पूरा गर्ने परीक्षा । ~ प्रश्न— ना॰ १. कुनै परीक्षाका प्रश्नमा भएको कमी वा त्रुटिलाई पूरा गर्न बनाइएको वा कारणवश दोहोथ्याएर गरिएको परीक्षाको प्रश्नपत्र । २. कुनै सभा, बैठक आदिमा प्रस्तुत कुनै समस्या, प्रस्ताव आदिका सम्बन्धमा चर्चापरिचर्चा भइसकेपछि पनि बाँकी रहेको शङ्काको समाधानका निम्ति गरिने थप प्रश्न; सभा, बैठक आदिको काम, प्रस्ताव आदि पूरा गर्न गरिने प्रश्न । ~ बजेट— ना॰ मुख्य बजेटलाई पूरा गर्नको लागि तयार पारिएको थप बजेट ।
पूरण— ना॰ [सं॰] १. पूरा गर्ने क्रिया वा काम । २. पुर्ने कार्य; पुराइ । > पूरणीय— वि॰ १. पूरा गर्न सक्ने किसिमको; पूरा गर्नुपर्ने (कमी, त्रुटि वा क्षति) । २. पुर्नुपर्ने; पुर्न सकिने; पुर्न हुने ।
पूरयिता— वि॰ [सं॰] कुनै व्यक्ति, वस्तु वा कुरामा भएको कमी, त्रुटि वा क्षतिलाई पूरा गर्ने; पूरक (व्यक्ति॰ ।
पूरा— वि॰ हे॰ पुरा२ । — पूर— वि॰ हे॰ पुरापुर ।
पूरिका— ना॰ [सं॰] १. कचौडी । २. पुरी; रोटी ।
पूरी— ना॰हे॰ पुरी ।
पूर्ण— वि॰ [सं॰] १. पूरा; सिङ्गो । ना॰ २. ब्रह्मा । ~ कलश— ना॰ १. पातमा कीराहरू बस्नासाथ धोक्रोजस्तो भएर बन्द गरी कीराहरू खाने बिरुवा; एक प्रकारको कीटाहारी बिरुवा; कीटाहारी । २. पूर्णकुम्भ । — काम— वि॰ आफूले इच्छा गरेका कुरा प्राप्त गरिसकेको; मनका कामना पूर्ण भएको; परितुष्ट; पूर्णमनोरथ । ~ कुम्भ— ना॰ १. पानी भरेको घडा; भरी गाग्रो । २. पूजामा पानी भरेर राखिने कलश; पूर्णकलश । ~ चन्द्र— ना॰ सोह्रै कलाले पूर्ण भएको चन्द्रमा; सबै अंशले पूर्ण चन्द्रमा; पूर्णिमाको जून । — तः— क्रि॰ वि॰ पूरापूरी; पूरै । — तया— क्रि॰ वि॰ पूर्ण रूपले; पूरा तवरले । ~ न्यायाधिकरण— ना॰ प्रधान न्यायाधीशसहित तीन वा तीनभन्दा बढी न्यायाधीशको इजलास; प्रधान न्यायाधीश र अरू तीन वा तीनभन्दा बढी न्यायाधीशको सभा; फुलबेन्च । ~ न्यायाधिवेशन— ना॰ सर्वोच्च अदालतका सबै न्यायाधीशहरू सम्मिलित हुने इजलास; सर्वोच्च अदालतका सबै न्यायाधीशहरूको पूरा सभा । — पात्र— ना॰ १. कुनै शुभ कार्यको पूर्णताका लागि चामल, सिङ्गो सुपारी, पैसा आदिले भरिएको प्याब, टपरी आदि । २. यज्ञमा जलसेचन गर्न राखिएको, जलले भरिएको पात्र । — पात्रो— ना॰ पूर्णपात्र । — प्रज्ञ— वि॰ लौकिक तथा पारलौकिक कुराको ज्ञान भएको; ज्ञानवान्; परमज्ञानी । — मासी— ना॰ पूर्णिमा । ~ यौवन— ना॰ मस्त बैंँस; पूर्ण तन्नेरीपना; पूर्ण तरुणता । ~ विराम— ना॰ १. वाक्य पूरा भएपछि पूरा भएको जनाउन दिइने ठाडो धर्को; वाक्य पूरा भएको जनाउने चिह्न; खडीपाई; ठाडीखुट्टी; पाई (रू) । २. पूर्ण रूपले विश्राम लिने काम । — श्री— वि॰ १. धनधान्यले पूर्ण भएको; श्री–सम्पत्तिले भरिपूर्ण भएको; सुसम्पन्न; ऐश्वर्यशाली । ना॰ २. पूर्ण सम्पत्ति दिने भगवती; पूर्णा; अन्नपूर्णा । ~ सङ्ख्या— ना॰ १. पूर्णाङ्क । २. एकको सङ्ख्यादेखि बाहेक अन्य सङ्ख्याले भाग दिँदा शेष नरहने अथवा दशमलवको हिसाबमा दशमलव चिह्न (.॰ को दाहिने कुनै अङ्क नरहने सङ्ख्या ।
पूर्णा— ना॰ [सं॰] १. पञ्चमी, दशमी, पूर्णिमा र अमावास्या— यी चार तिथिलाई बुझाउने शब्द; पञ्चमी, दशमी, पूर्णिमा र अमावास्याको साझे नाम । २. पूर्णश्री (देवी॰ ।
पूर्णाङ्क— ना॰ [सं॰] १. भिन्न वा दशमलवमा हरअङ्कले विभाजित हुने राशि । २. कुनै प्रश्न वा प्रश्नपत्रको निर्धारित सम्पूर्ण अङ्क; निर्धारित पूर्ण अङ्कको समूह । ३. पूरा सङ्ख्या; पूर्ण अङ्क ।
पूर्णाधिकार— ना॰ [सं॰] १. पूर्ण अधिकार । २. एकाङ्गी अधिकार; एउटै स्वामित्व । ~ प्राप्त— १. वि॰ पूर्णाधिकारवाला; पूर्णाधिकार पाएको । २. कुनै व्यक्ति वा सरकारले अर्को व्यक्ति वा सरकारसँग कुनै किसिमको वार्तालाप, सन्धि आदि गर्नुपर्दा आ६नो विवेकबुद्धिले देखेअनुसार निर्णय गर्ने अधिकार प्रदान गरी पठाइएको सर्वाधिकारप्राप्त (दूत आदि॰ ।
पूर्णाधिवेशन— ना॰ [सं॰] कुनै सङ्घ, संस्था, सभा आदिका सबै सदस्यले भाग लिएको अधिवेशन; कुनै सङ्घ, संस्था, सभा आदिका सबै सदस्य सम्मिलित हुन सक्ने सभा ।
पूर्णानन्द— ना॰ [सं॰] १. अलौकिक किसिमको आनन्द; माथिल्लो तहको आनन्द; सधैँ स्थायी रहने आनन्द; शाश्वत आनन्द; कैवल्यानन्द । २. भगवान्; परमेश्वर ।
पूर्णायु— ना॰ [सं॰] १. सामान्यतया प्राणीले पाउन सक्ने पूरा किसिमको आयु (मनुष्यको सय वर्षको आयु॰; पूरा उमेर; परमायु । वि॰ २. पूरै आयु बाँच्ने; सय वर्ष बाँच्ने (मान्छे॰; सय वर्षको आयु भएको (मान्छे) । ३. पूरा उमेर पुगेको (कुनै पनि प्राणी॰ ।
पूर्णावतार— ना॰ [सं॰] ईश्वरको सम्पूर्ण कलाले युक्त भएको मनुष्य वा अरू प्राणीहरूको रूप; कृष्णावतार ।
पूर्णाहुति— ना॰ [सं॰] १. यज्ञको समाप्तिका अवसरमा पूर्णताका निम्ति घृतधारा, नरिवल आदिबारा गरिने हवन वा आहुति । २. कुनै कामलाई पूरा गर्ने अंश; अपुग वा कमी पूरा गर्ने अंश । ३. समाप्ति ।
पूणिर््ामा— ना॰ [सं॰] चान्द्र मासअनुसार शुक्लपक्षको अन्तिम दिन; षोडश कलाले युक्त चन्द्रमा भएको दिन; पूर्णचन्द्र भएको दिन; पुर्ने ।
पूर्णेन्दु— ना॰ [सं॰] पूर्णचन्द्र ।
पूर्णोपमा— ना॰ [सं॰] उपमान, उपमेय, साधारण धर्म र वाचक शब्दले युक्त भएको एक अर्थालङ्कार; उपमाअलङ्कारको एक भेद ।
पूर्ति— ना॰ [सं॰] १. कुनै कमी, त्रुटि वा क्षतिलाई पूरा गर्ने काम । २. सुरु गरिएको कामको समाप्ति; थालिएको कामलाई पूरा गर्ने कार्य । > पूर्त्यधिकारी— ना॰ जनताको घरव्यवहारका लागि आवश्यक पर्ने फलाम, कपडा, धागो, सिमेन्ट आदिको समुचित ढङ्गले वितरणको व्यवस्था गर्ने अधिकारी; जनताका उपभोग्य सामग्रीको बिक्रीवितरणको समुचित व्यवस्था गर्ने हाकिम ।
पूर्व— ना॰ [सं॰] १. प्रातःकालमा सूर्योदय हुने क्षितिजको भाग; सूर्य उदाउने दिशा; पश्चिमको विपरीत दिशा । २. नेपाल, भारत, चीन, जापान आदि पूर्वीय देश; एसियाका पूर्वी भेकका देश ।
(उदा॰— पूर्वको अतीत जति समृद्ध थियो वर्तमान त्यति छैन) । ३. कुनै कुराको अघिल्लो भाग । ४. अघिल्लो समय । ५. पूर्वज; पुर्खा । क्रि॰ वि॰ ६. पहिले; अघि । वि॰ ७. पहिलेको (जस्तो– पूर्वकाल, पूर्वसमय इ॰) । ~ अतिनूतन नरवानर— ना॰ अश्मीभूत अस्थि अवशेषका रूपमा पाइएको मिस्रको नरवानर । ~ अनुभव— ना॰ पहिले भोगे–गरेको काम कुराको अनुभव; पहिलेको अनुभव । ~ अनुभवी— वि॰ पहिलेको अनुभव भएको । ~ एक नम्बर— ना॰ भक्तपुरदेखि पूर्वतिरका बनेपा, धुलिखेल, सिन्धुपाल्चोक आदि बस्तीहरूसहितको एक इलाका; पहिले (राणाकालमा॰ सुविधाका दृष्टिले बनाइएका एकाइमध्ये भक्तपुरदेखि पूर्वका र पूर्व दुई नम्बरमा पर्ने बस्तीहरूभन्दा पश्चिमका बस्तीहरू मिलाएर बनाइएको प्रशासनिक एकाइ । — क— क्रि॰ वि॰ १. भाववाचक नामशब्दका पछाडि प्रयोग हुने, साथ वा सहित अर्थ बुझाउने शब्द (जस्तै— कृपापूर्वक, भक्तिपूर्वक, आनन्दपूर्वक आदि) । २. साथ; सहित । ~ कथित— वि॰ पहिले भनिएको वा उल्लेख गरिएको; पूर्वोक्त । ~ कम्प— ना॰ १. ठूलो भूकम्प आउनुभन्दा अगाडि भूकम्पको पूर्वसङ्केतका रूपमा हुने कम्पन । २. कामजरो आदिमा जरो आउनुभन्दा पहिले शरीरमा हुने नजानिँदो कम्पन । ~ कर्म— ना॰ १. अघिल्लो जन्मको कर्म; पूर्वजन्मको कर्म । २. पहिले गरेको कर्म; पहिलेको काम; पहिलो काम; प्रथम कार्य । ३. कुनै काम गरिनुभन्दा पहिलेको तयारी । ~ काय— ना॰ नाइटोदेखि माथितिरको शरीरको भाग; शरीरको माथिल्लो अर्द्ध भाग । ~ काल— ना॰ १. पहिलेको समय; बितिसकेको समय । २. पुरानो समय; प्राचीन काल । ~ कालिक— वि॰ १. पहिले भइसकेको; पहिलेको समयको । २. प्राचीन कालको; पुरानो; प्राचीन । ३. व्याकरणका अनुसार एर, ई, ईकन आदि प्रत्ययबारा व्यक्त (क्रिया, जस्तै– गरेर, गरी, गरीकन आदि) । ~ कालीन— वि॰ पूर्वकालिक । — कृत— वि॰ पहिले गरिएको; अगावै गरिएको । ~ गामी— वि॰ १. अगाडि जाने; पहिले जाने; अगि हिँड्ने । २. पहिलेको; अगाडिको । ३. पूर्व दिशातिर जाने । ~ चार नम्बर— ना॰ पूर्व तीन नम्बरदेखि पूर्वपट्टिका भोजपुर, खोटाब, दिङ्ला आदि बस्तीहरूसहितको हाल केही सगरमाथा र केही कोसी अञ्चलमा पर्ने, पहिलेको प्रशासनिक इलाका । — ज— ना॰ १. जाति वा वस्तुको अंश वा आदिम स्वरूप । २. पुर्खा; जिजुबाजे । वि॰ ३. पहिले नै जन्मिएको; जेठो । ~ जन्म— ना॰ यो जन्मभन्दा पहिलेको जन्म; अघिल्लो जन्म; ऊन्जुनी । ~ जन्मा— ना॰ १. आफूभन्दा पहिले जन्मेको व्यक्ति । २. अग्रज; दाजु । ३. मनुष्य–जातिमध्ये प्रथम उत्पन्न भनी परम्पराअनुसार मानिएको जाति; ब्राह्मण जाति । — जा— ना॰ १. दिदी; अग्रजा । वि॰ जन्मले जेठी । ~ ज्ञान— ना॰ पूर्वजन्मको यस जन्ममा हुने आभास; पूर्वजन्मको ज्ञान । — तः— क्रि॰ वि॰ १. पूर्व दिशातिर । २. सामुन्नेमा । ३. उहिले । ४. पहिले ।
पूर्वतर्फ— क्रि॰ वि॰ [सं॰ पूर्व+तर्फ] पूर्वपट्टि; पूर्वतिर । — का कम्यान्डिब जनरल— ना॰ राणाशासनमा काठमाडौँ उपत्यकादेखि पूर्वतर्फको पहाडी इलाकाको शासन–प्रबन्धको अधिकार पाएको व्यक्ति; कम्यान्डिब जर्नेल; जङ्गी लाठपछिको रोलवाला व्यक्ति । पूर्व तालिम— ना॰ [सं॰ पूर्व+अ॰ तालीमे खेल, नाटक, युद्ध आदिका लागि पहिले नै दिइने तालिम; रिहर्सल । पूर्व तिथीय— वि॰ [सं॰] १. जुन दिन लेखिएको हो त्यसभन्दा पहिलेकै तिथि–मिति दिइएको; वास्तविकभन्दा अगाडिको मिति जनाइएको (लेख, प्रलेख आदि) । २. अघिल्लो मितिदेखि लागू हुने गरी निर्धारित गरिएको । पूर्व तिन नम्बर— ना॰ [पूर्व+तीन+नम्बर] पूर्व दुई नम्बर र चार नम्बरका बीचमा पर्ने ओखलढुङ्गा, चिसङ्खु, ऐँसेलुखर्क, मानेभञ्ज्याब आदि बस्तीहरूसहितको एक इलाका । पूर्व दिन— ना॰ १. बितेको दिन; हिजोको दिन । २. कुनै दिनको दिउँसो बाह्र बजेभन्दा पहिलेको अंश; पूर्वाह्ण । पूर्व दुई नम्बर— ना॰ [पूर्व+दुई+नम्बर] पूर्व एक नम्बर र तीन नम्बरका बीचमा पर्ने रामेछाप, चरीकोट, मेलुब, दोलखा आदि (हाल जनकपुर अञ्चलमा पर्ने॰ पहाडी बस्तीसहितको एक इलाका ।
पूर्वदूत— ना॰ [सं॰] पहिलो दूत; अग्रदूत; प्रथम चर । — नरवानर— ना॰ अश्मीभूत अस्थि अवशेषका रूपमा पाइएको किनिया (पूर्वी अफ्रिका॰–को मानवजस्तो देखिने वानर (प्रोकन्सल॰ । पूर्व धारणा— ना॰ [सं॰] १. कुनै तर्क, वादविवाद आदिमा वा कुनै समस्या आदिका सम्बन्धमा पक्ष वा विपक्षका सम्बन्धमा, कसैले पहिलेदेखि नै स्थिर गरेको धारणा; पूर्वनिश्चित धारणा वा विचार । २. पूर्वाग्रह । — युक्त— वि॰ १. कुनै तर्क, वादविवाद आदिमा कुनै एक पक्ष वा अर्को पक्षका सम्बन्धमा पहिलेदेखि नै एउटा धारणा वा विचार स्थिर गरिसकेको; पहिलेदेखि नै बनाएको धारणा वा विचार लिएर हिँड्ने । २. पूर्वाग्रहग्रस्त । पूर्व निश्चित— वि॰ [सं॰] पहिलेदेखि नै निश्चय गरिएको; अघिबाट नै टुङ्गो लागिसकेको; पूर्वनिर्धारित । — ता— ना॰ पूर्वनिश्चित हुनाको भाव वा स्थिति; पहिलेकै पक्कापक्की । पूर्व पक्ष— ना॰ [सं॰] १. कुनै कुराको पहिलो भाग; पूर्व भाग । २. कुनै वादविवाद वा झगडा आदिमा पहिलो पक्षको भनाइ वा तर्क । ३. शास्त्रीय चर्चापरिचर्चामा पहिले उठाइएको प्रश्न । ४. पुर्पच्छे । ५. कृष्णपक्ष; अँधेरीपक्ष । > पूर्व पक्षी— वि॰ १. वादविवादमा, शास्त्रीय चर्चापरिचर्चामा पूर्वपक्ष उपस्थित गर्ने; प्रश्न गर्ने । २. नालिस दिने; बादी दिने । पूर्व पक्षीय— वि॰ पूर्वपक्षसम्बन्धी; पूर्वपक्षको । पूर्व पद— ना॰ [सं॰] १. समासबारा निर्माण भएका पदमा रहेको पहिलो शब्दतत्त्व; दुई वा दुईभन्दा बढी पदहरू मिलेर बनेका शब्दको पहिलो पद । २. पहिले आउने पद । ३. पहिलो स्थान । पूर्व पीठिका— ना॰ [सं॰] भूमिका; पृष्ठभूमि । पूर्व पुरुष— ना॰ [सं॰] हे॰ पुर्खा । पूर्व प्रबोध— ना॰ [सं॰] १. पूर्वबाट पाइने ज्ञान; पूर्वको ज्ञान । २. पहिलो ज्ञान । ३. पहिलो जागरण । ४. अभिमुखीकरण (ओरियन्टेसन॰ । पूर्व प्राथमिक— वि॰ [सं॰] प्राथमिकभन्दा पहिलेको (शिशु–विद्यालय॰ । ~ विद्यालय— ना॰ बालक–बालिकाहरूलाई अक्षरारम्भ गराउने पाठशाला; कखरा सिकाइने पाठशाला; शिशु–विद्यालय । पूर्व फाल्गुनी— ना॰ [सं॰] सत्ताइस नक्षत्रमध्ये एक; एघारौँ नक्षत्र । पूर्व भाद्रपदा— ना॰ [सं॰] सत्ताइस नक्षत्रमध्ये एक; पच्चीसौँ नक्षत्र । पूर्व मध्यमा— ना॰ [सं॰] संस्कृतको प्रथमापछिको परीक्षा; प्रवेशिकाबराबरको संस्कृतको परीक्षा; संस्कृत मध्यमाको आधा भाग । पूर्व मीमांसा— ना॰ [सं॰] कर्मकाण्डहरूको तात्त्विक विवेचना गरिएको, जैमिनि मुनिबारा प्रतिपादित मीमांसा–दर्शनको एक भाग; मीमांसा–दर्शनको कर्मकाण्डसँग सम्बद्ध भाग; भारतीय आस्तिक षड्दर्शनमध्ये एक । पूर्व रङ्ग— ना॰ [सं॰] १. नाटकका प्रारम्भमा विघ्नशान्तिका निम्ति नटबारा गरिने प्रार्थना; नाटकका सुरुमा गरिने देवादिस्तुति । २. तारसुर । ३. पूर्वपीठिका । पूर्व राग— ना॰ [सं॰] नायक–नायिकाको भेट हुनुभन्दा पहिले एकअर्काको गुणश्रवण वा परस्पर दर्शन आदिबाट हुने प्रेम; पूर्वानुराग । पूर्व रात्र— ना॰ [सं॰] १. हिजोको रात; गतरात्रि । २. रातको पूर्वार्ध ।
पूर्वरूप— ना॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्ति, वस्तु वा कुराको पहिलेको रूप; अगाडिको रूप । २. कुनै कुरा वा घटना हुनुभन्दा पहिलेको अवस्था । ३. रोगको पूर्वावस्था; रोगको प्रारम्भिक लक्षण । ४. निकट भविष्यमा हुने कुनै कुरालाई सूचित गर्ने लक्षण । ५. कसैको खतम भइसकेको रूप, गुण, वैभव आदि फेरि प्राप्त भएको वर्णन गर्दा हुने एक अर्थालङ्कार । ६. व्याकरणमा वर्णसन्धिको एक प्रकार ।
पूर्ववत्— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. पहिले भएको जस्तै; पहिलेजस्तै । वि॰ २. पहिलेको जस्तो । — करण— ना॰ १. पहिलेकै स्थितिमा ल्याउने वा पुथ्याउने काम । २. बन्द भएको कुरालाई फेरि चालू गर्ने काम । ३. प्रभावहीन बनेका कुरालाई पुनः प्रभावयुक्त बनाउने काम ।
पूर्ववर्तिता— ना॰ [सं॰] १. पहिले नै हुनाको वा भइसक्नाको भाव; पूर्ववर्ती हुनाको भाव । २. कालक्रम, स्थान, गुण आदिका दृष्टिले पूर्ववर्ती हुने वा भएको स्थिति; पूर्वस्थानीयता; पूर्वता ।
पूर्ववर्ती— वि॰ [सं॰] १. कालक्रम, स्थान, गुण आदिका दृष्टिले पहिले भएको; पहिलेको । २. सामुन्नेको । ३. पूर्व दिशातर्फको ।
पूर्ववाद— ना॰ [सं॰] अदालतमा वादीले गरेको प्रार्थना; वादीको नालिस । > पूर्ववादी— ना॰ वादी ।
पूर्वविद्— वि॰ [सं॰] १. पुरातत्त्वविद् । २. पूर्वविद्याको विशेषज्ञ । श्र पूर्वविद्या— ना॰ १. पूर्व (भारत, चीन, जापान इ॰)–का सभ्यता आदिको अध्ययन गर्ने विद्या । २. भारतीय विद्या । पूर्व विहित— वि॰ [सं॰] पहिले नै गरिएको । पूर्व वृत्त/पूर्व वृत्तान्त— ना॰ [सं॰] १. पहिले घटेको घटना; पहिले भएको कुरा । २. इतिहास; पूर्ववृत्तान्त । ३. भूमिका । पूर्व सञ्चित— वि॰ [सं॰] अगावै साँचिएको; अघिबाटै सञ्चित । पूर्व सम्मोदन— ना॰ [सं॰] जारी गर्नुपर्ने आदेश, नियम आदिका सम्बन्धमा उच्चाधिकारीहरूबाट पहिले नै प्राप्त गरेको वा गरिने स्वीकृति वा पुष्टि; पूर्वस्वीकृति । पूर्व सर्ग— ना॰ [सं॰] व्याकरणका अनुसार स्वतन्त्र रूपमा प्रयुक्त नभईकन शब्द वा धातुरूपका अगाडि जोडिएर मात्र प्रयुक्त हुने उपसर्ग जस्तै रूप (बेकामे, कुरीति आदिका बे, कु इ॰) । पूर्व सेवाकालीन— वि॰ [सं॰] १. कुनै सेवा वा नोकरीमा नियुक्ति पाउनुभन्दा पहिले तालिम आदिमा सरिक भएको समयको । २. हालको सेवाभन्दा पहिलेको सेवाको समयको; साबिकको सेवाको समयको ।
पूर्वस्थान— ना॰ [सं॰] कुनै व्यक्ति, वस्तु आदिको पहिलेको स्थान, दर्जा, स्थिति आदि ।
पूर्वस्थानीय— वि॰ [सं॰] १. पहिलेको स्थानसम्बन्धी । ना॰ २. पूर्ववर्ती हुनाको भाव वा स्थिति; पूर्ववर्तिता ।
पूर्वस्थिति— ना॰ [सं॰] कुनै व्यक्ति, वस्तु आदिको पहिलेको स्थिति; पूर्वावस्था । ~ स्थापना— ना॰ १. असामान्य परिस्थितिको अन्त भएर पुनः पहिलेको जस्तै शान्तिपूर्ण परिस्थितिको स्थापना । २. रोग आदिका कारणबाट कमजोरी आदि सकिएर पहिलेको जस्तै स्वास्थ्यको प्राप्ति; पुनः स्वास्थ्यलाभ ।
पूर्वस्वीकृति— ना॰ [सं॰] कुनै कामकुराबारे पहिले नै दिइने स्वीकृति; पहिले नै गरिएको स्वीकार ।
पूर्वहिमानी— ना॰ [सं॰] आजभन्दा पचास लाखदेखि चालीस लाख वर्ष पहिलेसम्मको समय; हिमकल्पभन्दा पहिलेको समय ।
पूर्वा— ना॰ [सं॰] १. पूर्वदिशा । २. पूर्वाफाल्गुनी नक्षत्र । ३. पूर्वाभाद्रपदा नक्षत्र ।
पूर्वाग्रह— ना॰ [सं॰] कुनै विषय, समस्या आदिमाथि तर्क, वादविवाद वा विचार गर्दा कसैले नयाँ सोचाइ वा सिद्धान्त ग्रहण नगरी आ६नो पूर्वनिश्चित धारणानुरूप नै लिने अड्डी; परिवर्तित समय वा परिस्थितिका कुरा नबुझी आ६ना कुरालाई नै बढी महत्त्व दिने जिद्दीवाल प्रवृत्ति; एकोहोरो हठ; लिँडेढिपी ।
पूर्वाङ्ग— ना॰ [सं॰] यज्ञ–पुराणादि धार्मिक कार्य वा विवाह– व्रतबन्धादि शुभकार्य गर्दा प्रारम्भमा गरिने कृत्य; शुभकार्यमा गरिने प्रारम्भिक विधिविधान; पूर्वकर्म । ~ पूजा— ना॰ पाठपूजा, यज्ञयागादि कार्यको प्रारम्भमा मङ्गलका लागि गरिने पूजा; पूर्व पक्षको पूजा ।
पूर्वाचल— ना॰ [सं॰] १. पुराण आदिमा विश्वास गरिएअनुसार सूर्य उदाउने पर्वत; उदयाचल । २. पूर्वाञ्चल ।
पूर्वाञ्चल— ना॰ [सं॰] १. पूर्वपट्टिका अञ्चल; पूर्वपट्टिको क्षेत्र । २. पूर्वीय सिमाना; पूर्वपट्टिको किनार; पूर्वी छेउ । ~ विकासक्षेत्र— ना॰ नेपाल अधिराज्यको सन्तुलित विकास गर्ने उद्देश्यले बाँडिएका पाँच विकासक्षेत्रमध्ये पूर्वाञ्चलसँग सम्बन्धित विकासक्षेत्र ।
पूर्वाधार— ना॰ [सं॰] १. कुनै योजना वा उद्योगधन्दा आदि सुरु गर्नुभन्दा पहिलेको आवश्यक आधार; कुनै पनि कार्यको पहिलो आधार; मुख्य आधार । २. धरातल ।
पूर्वाधिकरण— ना॰ [सं॰] लिच्छविकालमा चार दिशामा विभाजित प्रशासनिक अड्डाहरूमध्ये पूर्वपट्टिको अड्डा ।
पूर्वाध्ययन— ना॰ [सं॰] कुनै कुराको सम्यक् अध्ययन गर्नुभन्दा पहिले कामचलाउ किसिमले गरिने अध्ययन ।
पूर्वानुमान— ना॰ [सं॰] कुनै समस्या, घटना आदिको सम्भावित परिणामबारे पहिलेदेखि गरिने अडकल; कुनै विषय वा कुराको परिणाम आउनुभन्दा पहिले गरिने अनुमान ।
पूर्वापर— ना॰ [सं॰] १. अगाडि र पछाडिको भाग; कुनै कुराको आदि–अन्त; छेउटुप्पो । वि॰ २. अगाडि र पछाडिको; आदि र अन्तको । ३. पूर्व र पश्चिमको ।
पूर्वापराधी— ना॰ [सं॰] पहिले पनि ऐनकानुनविपरीत वा धार्मिक दृष्टिले निषिद्ध काम गरिसकेको अपराधी; पहिले पनि कसूर गरिसकेको व्यक्ति; पटकपटक अपराध गरिसकेको व्यक्ति; पटके अपराधी ।
पूर्वाफाल्गुनी— ना॰ [सं॰] पूर्वफाल्गुनी नक्षत्र ।
पूर्वाभाद्रपदा— ना॰ [सं॰] पूर्वभाद्रपदा नक्षत्र ।
पूर्वाभास— ना॰ [सं॰] पछि हुने कुनै कामकुरा आदिको पहिले नै देखिने लक्षण; पछि आउने परिस्थिति वा हुने घटनाको पूर्वलक्षण; पूर्वसङ्केत ।
पूर्वाभिनय— ना॰ [सं॰] १. कुनै नाटकको रङ्गमञ्चमा प्रदर्शन गर्न लाग्दा हुन सक्ने कमी वा त्रुटिलाई हुन नदिन पहिले नै गरिने अभ्यासात्मक अभिनय । २. युद्ध सुरु हुनुभन्दा पहिले युद्धका स्थितिमा गरिने आक्रमण, प्रत्याक्रमण वा आत्मसुरक्षाको अभ्यास ।
३. रिहर्सल; पूर्वतालिम ।
पूर्वाभिमुख— वि॰ [सं॰] पूर्वतर्फ मुख फर्केको; पूर्वतिर मुख गरेको ।
पूर्वाभ्यास— ना॰ [सं॰] १. काम गर्न थाल्नुभन्दा पहिले गरिने अभ्यास; कुनै कामको पूर्वतयारी; पूर्वतालिम । २. पूर्वाभिनय ।
पूर्वार्जित— वि॰ [सं॰] पहिले कमाइएको; पहिले नै उपार्जन गरिएको (धनसम्पत्ति, मान–प्रतिष्ठा आदि॰ ।
पूर्वार्द्ध/पूर्वार्ध— ना॰ [सं॰] १. कुनै कुराको दुई बराबर भागमध्ये पहिलो आधा भाग; पहिलो आधा । २. सङ्गीतका अनुसार गीतका स्थायी र अन्तराको पहिलो आधा भाग ।
पूर्वावधानता— ना॰ [सं॰] १. कुनै कामकुरामा सम्भावित हानि– नोक्सानीको विचार गरी पहिलेदेखि नै लिनुपर्ने सतर्कता; पूर्व– सावधानी । २. कुनै कामकुरामा हानिनोक्सानीको पूर्वाभास हुनेबित्तिकै त्यसको रोकथामका लागि गर्नुपर्ने सोचविचार ।
पूर्वावश्यक— वि॰ [सं॰] कुनै योजना वा उद्योगधन्दा सुरु गर्नुभन्दा पहिले आवश्यक; कुनै कार्य गर्नुभन्दा पहिले आवश्यक ।
पूर्वावस्था— ना॰ [सं॰] १. पूर्वस्थिति । २. सबभन्दा पहिलो अवस्था । ३. बाल्यावस्था ।
पूर्वाषाढा— ना॰ [सं॰] सत्ताइस नक्षत्रमध्ये एक; बीसौँ नक्षत्र ।
पूर्वाह्ण— ना॰ [सं॰] पूर्वाह्न । > पूर्वाह्णिक— वि॰ १. दिनको पहिलो भागमा गर्नुपर्ने काम; पूर्वाह्णमा गर्नुपर्ने काम । २. पूर्वाह्णसम्बन्धी ।
पूर्वाह्न— ना॰ [सं॰ पूर्वाह्णे दिनको प्रथम अर्धांश; दिनको पूर्वार्ध; पूर्वाह्ण ।
पूर्वी— वि॰ [सं॰ पूर्वीये १. पूर्वपट्टिको; पूर्व दिशाको; पूर्वको; पूर्वीय । २. एसियाली । ~ गोलार्द्ध— ना॰ प्रधान मध्याह्नरेखादेखि पूर्वपट्टिको भूभाग । ~ मादल— ना॰ नेपाल अधिराज्यको पूर्वी भेकमा प्रचलित मादल; ठूलो किसिमको मादल ।
पूर्वीय— वि॰ [सं॰] १. पूर्वपट्टिको; पूर्व दिशाको; पूर्वको । २. एसियाको; एसियाली । ३. भारतीय; भारतेली । ~ दर्शन— ना॰ भारतीय दर्शन । ~ संसार— ना॰ एसियाली वा भारतीय संसार । ~ संस्कार— ना॰ एसियाली या भारतीय संस्कार । ~ संस्कृति— ना॰ एसियाली वा भारतीय संस्कृति । ~ सभ्यता— ना॰ एसियाली वा भारतीय सभ्यता ।
पूर्वेतर— वि॰ [सं॰] १. पूर्वभन्दा भिन्न किसिमको; पूर्वभन्दा बाहेकको रू २. पश्चिमी ।
पूर्वोक्त— वि॰ [सं॰] पहिले भनिसकेको; पहिले उल्लेख भइसकेको; पूर्वकथित ।
पूर्वोत्तर— वि॰ [सं॰] १. पूर्व र उत्तरको; पूर्व र उत्तरका बीचको । ना॰ २. पूर्व र उत्तरका बीचको दिशा; ईशानकोण । > पूर्वोत्तरा— ना॰ ईशानकोण ।
पूर्वोदाहरण— ना॰ [सं॰] १. कुनै मुद्दामामिलाका सम्बन्धमा दिइएको वा अँगालिएको र पछिसम्म उदाहरण वा दृष्टान्तका रूपमा प्रस्तुत गरिने सर्वोच्च अदालतको निर्णय वा कार्यविधि; नजिर । २. पछिका कुनै घटना, समस्या आदिमा उदाहरणका रूपमा प्रस्तुत गरिने पहिलेको कुनै घटना वा समस्या आदि ।
पूर्वोदित— वि॰ [सं॰] १.पूर्वतर्फ उदाएको । २. पहिले उदाएको ।
पूर्वोपाय— ना॰ [सं॰] सम्भावित हानिनोक्सानीको रोकथामका लागि पहिलेदेखि नै गरिने उपाय; कुनै कामकुरामा हानिनोक्सानीको पूर्वाभास हुनेबित्तिकै रोकथामका लागि गरिने उपाय ।
पूस— ना॰हे॰ पुस ।
पृच्छक— वि॰ [सं॰] जिज्ञासा वा उत्सुकता मेट्नका लागि कुनै प्रश्न सोध्ने; प्रश्नकर्ता; प्राश्निक ।
पृच्छा— ना॰ [सं॰] १. प्रश्न सोध्ने इच्छा; जिज्ञासा । २. प्रश्न; सबाल ।
पृतना— ना॰ [सं॰] सेना; फौज ।
पृथक्— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. भिन्न हुने किसिमले; अलग्ग; छुट्टै । वि॰ २. भिन्न; अलग; छुट्टो । — करण— ना॰ १. मिलेका व्यक्ति, वस्तु आदिलाई छुट्ट्याउने काम; अलगअलग बनाउने काम; बिछोड्याइ; विखण्डन । २. विश्लेषण ।
पृथक्ता— ना॰ [सं॰] पृथक् वा अलग्ग रहने स्थिति, गुण वा प्रक्रिया; भिन्नता; बेग्ल्याइँ । — वाद— ना॰ १. कुनै उपजाति र मूलजातिका बीच पाइने समानतालाई उपेक्षा गरी भिन्न गुणलाई महत्त्व दिएर उक्त उपजाति नै मूलजाति भएको कुरामा जोड दिने सिद्धान्त । २. मूलधर्मदेखि भिन्न केही गुणका आधारमा उपधर्मलाई भिन्नै मान्यता दिनुपर्छ भन्ने मत । ३. कुनै पनि क्षेत्रमा पृथक् हुन चाहने मत । — वादी— वि॰ १. मिलेर बसेकालाई फुटाउन चाहने; अलग्याउन चाहने । २. समूहबाट फुट्न चाहने; अलग्गिन चाहने; सगोलदेखि फुटेर भिन्नै रहन चाहने; भिन्नतावादी ।
पृथा— ना॰ [सं॰] १. पाण्डुकी पत्नी; पाँच पाण्डवकी आमा; कुन्ती । वि॰ २. ठूलो जीउ भएकी ।
पृथु— वि॰ [सं॰] १. प्रशस्त फैलिएको; फराकिलो; विस्तृत । ना॰ २. इक्ष्वाकुवंशका एक राजा । ३. पृथ्वीको मालिक; राजा । —
कीर्ति— वि॰ ठूलो कीर्ति भएको । — पर्ण— ना॰ ठूला पात हुने एक वनस्पति । — मुण्ड— वि॰ १. ठूलो टाउको भएको; घनटाउके । ना॰ २. ठूलो टाउको ।
पृथुल— वि॰ [सं॰] १. पृथु; ठूलो । २. स्थूल; मोटो । — तर— वि॰ ठूलोभन्दा पनि ठूलो; झन् ठूलो । — तम— वि॰ ज्यादै ठूलो; पृथुतमः; झन् ठूलोभन्दा पनि ठूलो; अझ झन् ठूलो । > पृथुलाधीश— ना॰ १. ठूला राज्यका राजा; ठूला राजा । २. युवराजा अठार वर्ष नपुगेसम्म रानीले प्राप्त गर्ने पदवी ।
पृथुली— ना॰ जिम्बु; झान्ने काममा आउने वनस्पतिविशेष ।
पृथ्वी— ना॰ [सं॰] १. ढुङ्गा, माटो आदिले बनेको, मनुष्यादि जीवजन्तुको बस्ती भएको, सौरमण्डलको एक ग्रह; भूमि; धर्ती; पृथिवी । २. पृथ्वी, जल, तेज, वायु र आकाश— यी पञ्च महाभूतमध्ये एक । ३. मृत्तिका; माटो । ~ छन्द— ना॰ जगण, सगण, जगण, सगण, यगण र लघु तथा गुरु हुने एक वार्णिक छन्द । ५. खूब फैलिएको; ठूलो छाती भएको । ~ कम्प— ना॰ भुइँचालो; भैँचालो । — धर— वि॰ १. पृथ्वीलाई धारण गर्ने । २. पहाड; पर्वत । — नारायण शाह— ना॰ एकीकृत राजा; आधुनिक नेपालका प्रथम राजा; बडामहाराज । — पति— ना॰ १. पृथ्वीको मालिक । २. राजा । ३. गोरखाका एक प्रसिद्ध राजा । ~ प्रज्ञा–
पुरस्कार— ना॰ भाषा, साहित्य, कला, संस्कृति र ज्ञानविज्ञानका क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिएका साधकहरूलाई समष्टिगत मूल्याङ्कनका आधारमा प्रदान गर्ने गरिएको एक पुरस्कार । ~
मण्डल— ना॰ १. सम्पूर्ण पृथ्वीको डल्लो; भूगोल; भूमण्डल । २. पृथ्वीतल । ~ राजमार्ग— ना॰ काठमाडौँ–पोखरा यातायातका लागि नौबीसेदेखि पोखरासम्म जाने राजमार्ग । ~ वीरविक्रम— ना॰ वि॰ सं॰ १९३२ मा जन्म भई राजगद्दीमा बस्ने र वि॰ सं॰ १९६८ मा दिवङ्गत हुने, नेपालका शाहवंशीय सातौँ राजा ।
पृष्ट— वि॰ [सं॰] सोधिएको; प्रश्न वा सवाल गरिएको ।
पृष्ठ— ना॰ [सं॰] १. शरीरको पछिल्लो भाग; डँडाल्नु; पिठिउँ; पिठिम । २. पुस्तकका पन्ना वा कागतको एकपट्टिको भाग । ३. कुनै वस्तु, व्यक्ति वा कुराको पछिल्लो भाग । ४. कुनै वस्तुको माथिल्लो भाग । — गामी— वि॰ पछि लाग्ने; अनुयायी । ~ गायन— ना॰ रङ्गमञ्चमा देखा नपरी पात्र–पात्रहरूका निम्ति गाइने गीत । — देश— ना॰ १. पृष्ठभाग; पछिल्तिरको अङ्ग । २. पिठिउँ । ~ पोषक— ना॰ १. कुनै कामकुरा गर्ने व्यक्तिलाई पछिल्तिरबाट मद्दत गर्ने व्यक्ति; पछाडि बसेर सहायता पुथ्याउने वा हौसला दिने व्यक्ति; सहायक; मदतगार । ~ पोषण— ना॰ कुनै कामकुरामा पछाडि बसेर सहायता पुथ्याउने काम वा प्रवृत्ति; सहयोग; मदत । ~ भाग— ना॰ १. शरीरको पछिल्लो भाग; पिठिउँ; पृष्ठ । २. कुनै पनि वस्तु वा कुराको पछिल्लो भाग । — भूमि— ना॰ १. कुनै वस्तु वा कुनै कुराको मूल आधार वा भूमिका । २. पछिल्तिरको जमिन । ३. कुनै विशेष घटना वा कुराको रूप स्पष्टसँग देखाउने र त्यससँग सम्बद्ध पहिलो घटना वा कुरा । ४. मुख, मूर्ति वा चित्र आदिको अघिल्लो भागलाई स्पष्ट गराउन काम दिने दृश्य, चित्र वा वर्णनको भाग; मूर्ति वा चित्रको सबभन्दा पछिल्लो भाग । ५. अङ्कित दृश्य वा घटनाको आधार । ६. बन्दरगाहपछाडिको क्षेत्र । ७. सहरवरिपरिको ग्रामीण क्षेत्र । —
वंश— ना॰ मेरुदण्ड भएको प्राणी; ढाड भएको प्राणी । > पृष्ठाङ्कन— ना॰ १. कुनै लेख, पत्र, धनादेश, चेक, चलानी आदिका पीठमा हस्ताक्षर गर्ने काम । २. कसैसँग केही लिने वा कसैलाई केही दिने बेहोराको लिखित आदेश । ३. कुनै कुराको समर्थन आदिका रूपमा केही लेख्ने काम; दरपीठ गर्ने काम; कागतको पछाडि सही गर्ने काम । पृष्ठाङ्कित— वि॰ पीठमा केही लेखिदिएको वा हस्ताक्षर गरिदिएको कागत; दरपीठ गरिएको कागत । पृष्ठावरण— ना॰ १. सुरक्षाका लागि पुस्तक आदिमा गाताको बाहिरपट्टि बेरिएको वा लगाइएको आवरण । २. पुस्तक आदिमा लगाइएको जिल्द; गाता । ३. पर्यावरण । पृष्ठास्थि— ना॰ शरीरको पछिल्तिरको हाड; ढाड ।
पृष्ठिका— ना॰ १. वृत्तान्तको आधार । २. मूर्ति वा चित्रको पृष्ठभूमि । ३. पृष्ठदेश । ४. पृष्ठभूमि ।
पे— ना॰ [अङ्॰] तलब; तलप; वेतन । ~ कमिसन— ना॰ तलबसम्बन्धी प्रबन्ध गर्नका निम्ति खडा भएको आयोग । ~ रोल— ना॰ मासिक तलब–विवरण ।
पेकिब— ना॰ [चिनि॰] जनवादी गणतन्त्र चीनको राजधानी (हाल बेजिब) । ~ मानव— ना॰ पेकिबभन्दा सत्ताइस माइल पर रहेको चौकुतियान नामक स्थानको एउटा गुफामा १९२१ इस्वीमा प्राप्त जीवाश्मको आधारमा मानवशास्त्रले मान्यता दिएको प्राचीन मानव; उत्तिष्ठवानरको चिनियाँ प्रजाति; उत्तिष्ठवानरको जावामानवभन्दा केही पछिको अवस्था ।
पेग— ना॰ [अङ्॰] १. ह्विस्की, ब्रान्डी आदि पेय पदार्थको एक अल्प परिमाण । २. सो परिमाणको रक्सी नाप्ने कचौरी; प्याला ।
पेङ्कर— ना॰ [सं॰ भयङ्करे खेती–कमाई गर्न र जानआउन सारै मुस्किल पर्ने भीरबाटो ।
पेङ्गुइन— ना॰ [अङ्॰] धु्रवीय क्षेत्रमा पाइने, पानीमा पौडनका लागि बहनाका रूपमा काम दिने पखेटा भएको समुद्रमा आहारा खोजी खाने, दौडिन सक्ने तर उड्न नसक्ने र बसेका बेला हेर्दा उभिएको जस्तो देखिने एक प्रकारको चरो ।
पेच— ना॰ [फा॰] १. झन्झट; बखेडा रू २. चलाकी; धूर्तता । ३. छनक; व्यङ्ग्य । ४. बेरिएको डाँडो; घुमाएर कस्ने एक प्रकारको डोल्सी परेको कीलो । ५. भित्री वैमनस्य; गुप्त षडयन्त्र । ६. कुनै डन्डी, काँचको सिसी वा धातुको नलीमा ढिम्री वा बिर्को कस्नका निम्ति बनाइएको फनफनी घुमेको रेखा; गुना । ७. कुस्ती आदि खेल्दा अर्कालाई पछार्ने युक्ति; कुनै प्रतिबन्बितामा अर्कालाई हराउने युक्ति । ८. चङ्गा उडाएर लडाउँदा दुई पक्षका चङ्गाको धागा जोल्ट्याउने काम । (. पगरीको अगिल्तिर शोभाका निम्ति जडिएको आभूषण; कल्की; शिरपेच । — कस— ना॰ पेचका थाप्लामा परेका गहिरा ठाउँमा धार अड्काएर बिँडमा समाती सो पेचलाई मस्काउने वा खुस्काउने हतियार । — काँटी— ना॰ पेचकीलो । —
किलो— ना॰ टोप्रो वा छातामा पेचकस अड्याउने खोल्सो भएको एक कीलो । — दार— वि॰ १. पेच भएको; पेचवाल । २. व्यङ्ग्यात्मक । ३. पेचिलो । — पाच— ना॰ १. जाली व्यक्तिको काम; जालझेल; झेलबखेडा । २. व्यङ्ग्योक्तिसहित जिस्किने काम; छेडछाड; छेडपेच । ३. पेच । — वाल— वि॰ पेचदार ।
पेचा— ना॰ [सं॰ पेचके चेपुवामा तेल पेल्दा फुलो हाल्ने चोयाको पात्र; छपनी ।
पेचिलो— वि॰ [फा॰ पेच+इलो] १. पेच भएको; पेचताल । २. चालबाजी गर्ने; बखेडा गर्ने; धूर्त; धूर्ततापूर्ण; चालबाज ।
पेची— वि॰ [फा॰ पेच+ई] पेच लडाउने; बखेडा गर्ने; जालझेल गर्ने; झेली ।
पेज— ना॰ [अङ्॰] १. पृष्ठ । २. पाना वा पाताको दुई भागको कुनै एक भाग ।
पेट— ना॰ [सं॰] १. छातीदेखि मनि र काखदेखि माथिको शरीरको भाग; भुँडी । २. खाएको वस्तु जम्मा हुने, शरीरभित्रको थैली । ३. गर्भ; पाठेघर । ४. मन; दिल; अन्तःकरण । ५. खोक्रो वस्तुको भित्री भाग । ६. थैली; झोला । ~ कटाइ— ना॰ नमासीकन वा खाई–नखाईकनको केही कुराको सँचाइ । २. पेटदुखाइ । — को
कुरा— ना॰ मनको कुरा । — कट्टी— ना॰ १. पेट दुखेर आउँ आदि आउने रोग । २. पेटकटाइ । ~ परमात्मा/परमेश्वर— ना॰ भोक (व्यङ्ग्यार्थमा) । — पाला— वि॰ आफूले खानका निमित्त मात्र काम गर्ने; खानकै धन्दामा मात्र लागेको । ~ पालो— ना॰ पेट पाल्नका लागि गरिने काम; जीविका; निर्वाह । ~ फाथ्यो— ना॰ नेपाली वर्णमालाको 'फ' वर्णको नाम; पेटफाथ्यो फ । ~
बोली— ना॰ निवेदनपत्र, फिरादपत्र, प्रतिउत्तरपत्र आदिको मूल बेहोरामा लेखिएको कुरा । ~ मारा— ना॰ नखाईकन पनि धन जम्मा गर्ने; पेट भोकै राखेर पनि धन जम्मा गर्ने; कृपण; द्रव्यपिशाच । ~ वाक्य— ना॰ पेटबोली ।
पेटाबे— ना॰ [पेट+अङ्गी+ए] पेट मात्र ढाक्ने भोटो; पेटेभोटो ।
पेटानी— ना॰ गुनिउँ ।
पेटारी— ना॰ [पेटारो+ई] बाँस बेत आदिका चोयाले बनेको एक प्रकारको सानो सन्दुस ।
पेटारे— वि॰ [पेट+आरे] शरीर एक रबको र पेट मात्र अर्को रबको हुने (बाख्रो, पाठो आदि॰ ।
पेटारो— ना॰ [सं॰ पिट+आरो] बाँस, बेत, निगालो आदिका चोयाले बुनेको ठूलो किसिमको पेटारी ।
पेटाहा— वि॰ [पेट+आहो १. आ६ना कुरा नभन्ने स्वभावको; पेटमा कुरा राख्न सक्ने; घुसघुसे । २. मुखले स्पष्ट केही नभने पनि अर्काको कुभलो चिताउने वा गर्न खोज्ने । ३. ठूलो पेट भएको; भुँडीवाल; भुँडे ।
पेटिका— ना॰ [सं॰] एक प्रकारको सानो सन्दुस ।
पेटिया— ना॰ [पेट+इयो कुनै भारदार वा कुलीन व्यक्तिको परिवार जीवन धान्न असमर्थ भएमा जीवननिर्वाहका लागि दिइने सरकारी जग्गाजमिन; खुवाबिर्ता ।
पेटी— ना॰ [सं॰] १. एक प्रकारको सानो सन्दुस; सानो पेटारो; पेटारी; पेटिका । [सं॰ पट+ई] २. जगमा पानी नबसोस् भन्ने उद्देश्यले र गाराका सुरक्षाका लागि समेत घरका वरिपरि बलियोसँग बनाइएको आड; बलेनीभित्र उठाइएको डिल । ३. मानिसहरू पैदल हिँडून् भन्नाका लागि सडकका छेउमा केही अग्ला पारेर बनाएको डिल; फुटपाथ । [पेट+ई] ४. कमरमा बाँध्ने छाला आदिको फित्ता; कमरपेटी; कमरबन्दी । ५. पातलो, चेप्टो, बाक्लो वस्तु; फित्ता । ६. घर आदिको भित्तामा तल– माथि अलगअलग रब लगाउँदा देखिने पाटा । ७. मिलका चक्कालाई इन्जिनसँग जोडी घुमाउने काममा प्रयोग गरिने साधन; मिलको फित्ता (अङ्॰ बेल्ट॰ ।
पेटीकोट— ना॰ [अङ्॰] शरीरका भित्रपट्टि लगाइने जामाजस्तो जनाना पोसाक ।
पेटीघर— ना॰ [पेटी+घर] गर्भनिरोधका निम्ति स्त्रीको गुप्ताङ्गमा राखिने वस्तु; टेपलुप्स; लुप ।
पेटीवाल/पेटीवाला— वि॰ [पेटी+वाल/वालो १. पेटी अड्काउने सुविधा भएको (प्यान्ट, फ्रक इ॰) । २. कुनै पनि प्रकारको पेटी भएको । ३. पेटी लाएको वा बाँधेको ।
पेटुवा/पेटु— वि॰ [पेट+उवा/ऊ] खूब खानुपर्ने; खन्चुवा; घिचासे; घिचुवा ।
पेटे— वि॰ [पेट+ए] १. पेटको; पेटसम्बन्धी । २. पेटसम्म मात्र आइपुग्ने (लुगा आदि) । ~ कुरा— ना॰ गोप्य कुरा ।
पेटेन्ट— ना॰ [अङ्॰] १. कुनै नयाँ वस्तुको उत्पादन वा बिक्री गर्नका लागि सरकारबारा प्राप्त हुने एकाधिकारको स्वीकृति । वि॰ २. त्यस्तो एकाधिकार प्राप्त वा रजिस्टर्ड (वस्तु॰ । पेटे भोटो— ना॰ [पेटे+भोटो] बाहुला, फेर आदि नभएको, कुममा तना बाँधिने बालकहरूले लगाउने लुगा ।
पेट्रोम्याक्स— ना॰ [अङ्॰] मैन्टोल; मैन्टुल ।
पेट्रोल— ना॰ [अङ्॰] १. उज्यालोका निम्ति र मोटर तथा यन्त्र चलाउन आवश्यक शक्तिका लागि प्रयोग हुने, चट्टानहरूमा वा पानीका सतहमा पाइने, प्रशोधित खनिज तेल; यान्त्रिक उपकरण चलाउन जमिनभित्रबाट निकालिएको प्रशोधित तेल । २. सैनिक वा प्रहरीले यताउति घुमीघुमीकन दिने पहरा; गस्ती । ३. त्यसरी दिइने सैनिक वा प्रहरी–गस्ती । ~ पम्प— ना॰ बिक्रीवितरणका लागि पम्पमा डिजेल, पेट्रोल आदि राखिएको स्थल । > पेट्रोलियम— ना॰ १. अप्रशोधित तेल । वि॰ २. खनिज, तेलसम्बन्धी ।
पेठो— ना॰ [सं॰ पिष्टे १. कुभिन्डाको भुजुरी आदि । २. कुभिन्डो ।
पेडा— ना॰ [सं॰ पिण्डिको भुटेको खुवामा चिनी मिलाई बनाइने थेप्चो र बाटुलो आकारको प्रसिद्ध मिठाई ।
पेदू— वि॰ [सं॰ पद+ऊ] धेरै हिँडेर थाकेको ।
पेनी— ना॰ [अङ्॰] कम दामको एक बेलाइती मुद्रा; पेन्स । ~
पोस्टेज— ना॰ १. बेलाइतमा पुरानो जमानामा एक पेनी तिरी चिठी पठाउने सुविधा । २. सो समयमा बेलाइतमा भएको एक हुलाकप्रणाली ।
पेनु/पेनो— ना॰ [अङ्॰ पियानो] मेचमा बसी दुई हातले बजाइने हारमोनियमजस्तो तार–बाजा ।
पेन्चिस— ना॰ [अङ्॰ प्लायर्से कुनै वस्तुलाई समात्ने, समातेर तान्ने, कस्ने र सानातिना तार काट्ने सनासोका आकारको एक ज्याबल ।
पेन्ट— ना॰ [अङ्॰] कमरमुनिको अवयव र गोडा ढाक्ने सुरुवालजस्तो लुगा; पाइन्ट ।
पेन्टाग्राफ— ना॰ [अङ्॰] मूल नक्सा वा चित्र आदिका आधारमा ठूलो वा सानो आकारको प्रतिलिपि उतार्ने साधन ।
पेन्सन— ना॰ [अङ्॰] विभिन्न सेवामा रहेका कर्मचारीहरूले निर्धारित समयसम्म अविच्छिन्न सेवा गरी विना खुन–खोट अवकाश प्राप्त गरेमा त्यस्ता कर्मचारीलाई सरकारबाट वा सम्बन्धित निकायबाट दिइने भत्ता; निवृत्तिभरण । — वाल— ना॰ पेन्सन वा निवृत्तिभरण पाउने गरी अवकाशप्राप्त कर्मचारी; निवृत्तिभरण पाउने व्यक्ति; पिन्सिने ।
पेन्सिल— ना॰ [अङ्॰] सिलेटमा लेख्ने ढुङ्गाको कलम; सिसाकलम; पिल्सिब । ~ हिल— ना॰ आइमाईले प्रयोग गर्ने चप्पल; अग्लो र तीखो खुरा हुने चप्पल ।
पेन्सिलिन— ना॰ [अङ्॰ पेनिसिलिने शरीरभित्र रोग पैदा गर्ने जीवाणुलाई नाश गर्ने एक प्रकारको औषधी ।
पेपर— ना॰ [अङ्॰] १. कागज; कागत । २. अखबार । ३. प्रश्नपत्र । ४. सुर्तीलाई कागतमा बेरी बनाइएको एक प्रकारको बिडी । —
वेट— ना॰ कार्यालय आदिमा कागतपत्र नउडून् भनी थिचेर राख्ने सिसा, पत्थर आदिको गह्रुँगो साधन; थिचौटो; कागतढुङ्गी ।
पेय— वि॰ [सं॰] १. पिउन सकिने; पिउन हुने; पिउन लायकको । ना॰ २. पिइने (पानी आदि तरल॰ पदार्थ ।
पेरुङ्गो— ना॰ [परिब+ओ] लाम्चो, चेप्टो प्वाल वा आँखा भएको बाँसको चोयाको भाँडो; तामा, च्याउ, माछा, सुङ्गुरको पाठो आदि हाल्नका निम्ति प्रयोग हुने एक प्रसिद्ध वस्तु ।
पेल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रेरण > प्रा॰ पेल्लणे १. कोल वा अन्य किसिमका यन्त्रलाई चारैतिर घुमाई वा थिची रस वा तेल निकाल्नु । २. कोल आदि यन्त्रले खूबसित निचोर्नु वा थिच्नु । ३. अँचेट्नु; घचेट्नु; ठेल्नु । ४. थिचोमिचो गर्नु; अरूको अधिकार मिच्ने काम गर्नु; बलप्रयोग गर्नु । ५. नटेर्नु । > पेला— ना॰ कुनै काम चाँडो गराउनाका निम्ति गरिने आग्रह वा प्रेरणा; ताकिता; हुटहुटी । पेलाइ— ना॰ पेल्ने वा पेलिने कार्य वा कार्यप्रणाली ।
पेलाइनु— क॰ क्रि॰ पेल्न लगाइनु । पेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पेल्न लगाउनु । पेलाहट— ना॰ पेलाइ । पेलाहा— वि॰ पेल्ने स्वभाव भएको; पेल्ने खालको । पेलिनु— अ॰ क्रि॰ १. पेलाइमा पर्नु । क॰ क्रि॰ २. पेलिएको पारिनु । पेलुवा— वि॰ १. तामा, पित्तल आदि धातुलाई पेलेर बनाइएको (पाता) । २. तामा आदिको पेलुवा पाताबाट बनाइएको (भाँडो) । ३. पेलाहा ।
पेवा— ना॰ [सं॰ प्राप्ये कथ्य॰ प्यावा/प्यावो पनि । १ लोग्ने, लोग्नेपट्टिका अंसियार, घरतर्फका अरू नातेदार वा इष्टमित्रले मन्जुरीको लिखत गरिदिएको र त्यसबाट बढेबढाएको वा माइतीले अथवा मावलीले दिएको धन; दाइजो । वि॰ २. निजी; व्यक्तिगत ।
पेशल— वि॰ [सं॰] १. कमलो । २. सुन्दर । ३. चतुर; बाठो ।
पेशि/पेशी— ना॰ [सं॰] शरीरमा रहने मासुको लोतो; मासुको थुप्रो; मांसपिण्ड; मांसपेशी । — कोष— ना॰ चराचुरुङ्गीको फुल; अन्डा । ~ विकार— ना॰ शरीरको मांसपेशीमा हुने कुनै प्रकारको विकृति; मांसपेशी । ~ विज्ञान— ना॰ मांसपेशीको स्वरूप र संरचना तथा त्यसमा हुने रोगसम्बन्धी कुराको अध्ययन, विश्लेषण गर्ने विज्ञान; मांसपेशीसम्बन्धी विज्ञान ।
पेषण— ना॰ [सं॰] कुनै कुरालाई पिँधेर पीठो बनाउने काम; पिँध्ने काम; पिस्ने काम; चूर्ण वा धूलो बनाउने क्रिया । > पेषणी— ना॰ नुन आदि पिँध्ने साधन (सिलौटो, लोहोरो आदि॰
पेस्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ पेषण/फा॰ पेशे १. पेस गर्नु; प्रस्तुत गर्नु; दाखिल गर्नु । २. हुलाकबाट पठाउनु ।
पेस— ना॰ [फा॰ पेशे १. कुनै व्यक्ति वा अड्डाअदालतका समक्ष कुनै कागजपत्र आदि प्रस्तुत गर्ने काम; अगिल्तिर ल्याउने काम; उपस्थित गर्ने काम । २. जाहेर गर्ने काम; जाहेरी । वि॰ ३. पेस गरिएको ।
पेसा— ना॰ [फा॰ पेशो जीवनयापनका निम्ति अँगालिएको मुख्य काम; जीविकाका निम्ति गरिने काम; इलम, व्यवसाय वा उद्योग; उद्यम; धन्दा ।
पेसाइ— ना॰ [रू पेस् (+आइ॰] पेसगराइ । [ > ] पेसाइनु— क॰ क्रि॰ पेस गराइनु; पेस्न लाइनु । पेसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पेस गराउनु; पेस्न लाउनु । पेसा मूलक— वि॰ पेसालाई मूल कुरा मान्ने खालको; व्यवसायप्रधान ।
पेसावाल— वि॰ [फा॰ पेशा+वाल] पेसेवर; पेसेवार ।
पेसिनु— क॰ क्रि॰ [पेस्+इ+नु] १. पेस गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. पेस हुनु ।
पेसी— ना॰ [फा॰] १. निर्णयका लागि अदालतसम्मुख मुद्दामामिला आदि प्रस्तुत गर्ने काम; अदालतमा सुनुवाइका लागि दिएको तारिखअनुसार मुद्दा छिन्न न्यायाधीशसमक्ष पेस गर्न लैजाने कार्य । २. कुनै कार्यालयका उच्चाधिकारी कुनै सेनाका अध्यक्ष वा सभामुख आदिका समक्ष कुनै समस्या वा प्रस्ताव लिखित रूपमा पेस गर्ने काम; प्रस्तुतीकरण; अभिमुखीकरण; सम्मुखीकरण ।
पेसुवा— वि॰ [पेस+उवो १. पेस गरिएको । २. जबर्जस्तीसँग जीउमा लगाइएको; भिडाइएको । ३. बलजफतीसँग समावेश; प्रवेश वा सम्मिलित गरे–गराइएको ।
पेसेवर/पेसेवार— वि॰ [फा॰ पेशेवरे कुनै पेसामा लागेको; कुनै कामलाई पक्षका रूपमा अँगाल्ने; कुनै व्यवसायमा संलग्न; व्यावसायिक ।
पेस्की— ना॰ [फा॰ पेश्की] १. कसैलाई कुनै काम गर्न लगाउँदा वा कुनै वस्तु किन्न निश्चय गर्दा अग्रिम रूपमा दिइने पारिश्रमिक वा मूल्यको केही अंश; अग्रिम भुक्तानी; अग्रिम रकम; बैना । २. नियमित कर्मचारीका रूपमा वा अन्य प्रकारले काम गर्ने व्यक्तिलाई निर्धारित समयभन्दा पहिले वा काम सकिनुभन्दा पहिले उसले पछि पाउने तलब वा पारिश्रमिकको अङ्कबाट कट्टा गर्ने सर्तमा दिइने अग्रिम रकम । ३. बसेको वा भएको ठाउँभन्दा अन्यत्र भ्रमणमा जाँदा प्रस्थान गर्नुभन्दा पहिले पठाइने मालसामान, कर्मचारी आदि । ~ खर्च— ना॰ पछि काम परेका बेलामा खर्च गर्नका निम्ति पहिले नै छुट्ट्याइएको वा दिइएको खर्च; पेस्कीका रूपमा स्वीकृत गरिएको खर्च ।
पेस्केल— ना॰ [अङ्॰] सरकारी वा गैरसरकारी सेवामा संलग्न कर्मचारीहरूले निर्धारित रूपमा पाउने तलबको परिमाण; कर्मचारीले तलबका रूपमा पाउने रकमको परिमाण; वेतनक्रम ।
पेस्ट— ना॰ [अङ्॰] सानो ट्युबमा राखिएको, दाँत माझ्ने वा अन्य वस्तु सफा गर्ने गिलो वस्तु ।
पेस्ता— ना॰ [फा॰ पिस्तःे हरियो रबको साना दाना हुने खाने मसला ।
पैँच— ना॰ [फा॰ पेचे फित्ता, बाकल आदिको सुइरो छिराउन छालामा प्वाल पार्ने, फुली भएको वा नभएको एक हतियार ।
पैँचो— ना॰ दिनेलाई खाँचो परेका बेलामा वा सकेका बेलामा फिर्ता गर्ने गरी छरछिमेकीबाट कुनै वस्तु, धन, माल, श्रम आदि लिने काम; पछि फिर्ता गर्ने गरी कसैसँग लिने वा कसैलाई केही दिने काम; ऐँचोपैँचो; सापटी ।
पैँडा— ना॰ [सं॰ पथिट (पथी॰ > प्रा॰ पहिडे बाटो; पथ ।
पैँता— ना॰ [नेवा॰] तामाको अन्दाजी तीन फिटजति लामो बाजा ।
पैँतालिस— ना॰ [सं॰ पञ्च+चत्वारिंशत्] १. चालीस र पाँचको जोडबाट बनेको सङ्ख्या; ४५–को अङ्क । वि॰ २. चालीस र पाँचको जोडबराबरको । > पैँतालिसौँ— वि॰ पैँतालीसका सङ्ख्याको क्रम बुझाउने; क्रमअनुसार पैँतालीस सङ्ख्याको ।
पैँतालीस— ना॰ हे॰ पैँतालिस । > पैँतालीसौँ— वि॰ हे॰ पैँतालिसाँै ।
पैँतिस— ना॰ [सं॰ पञ्च+त्रिंशत्] १. तीस र पाँचको योगबाट बन्ने सङ्ख्या । वि॰ २. सो सङ्ख्याबराबरको । > पैँतिसौँ— पैँतीसका सङ्ख्याको क्रम बुझाउने; क्रमअनुसार पैँतीस सङ्ख्याको ।
पैँतीस— ना॰ हे॰ पैँतिस । > पैँतीसौँ— वि॰ हे॰ पैँतिसाँै ।
पैँलेटी— ना॰ झन्डै नीलकाँडाका जत्रै तर काँडाविहीन बोटमा नीलकाँडाका जत्रै नीला दाना फल्ने एक पोथ्रो ।
पैँसट्ठिऔँ/पैसट्ठियौँ— वि॰ [पैँसट्ठी+औँ/यौँ] पैँसट्ठी सङ्ख्याको; पैँसट्ठी सङ्ख्यामा पर्ने ।
पैँसट्ठी— ना॰ [सं॰ पञ्पषष्ठी] १. साठी र पाँचबाट बन्ने सङ्ख्या; ६५– को सङ्ख्या । वि॰ २. उक्त सङ्ख्याबराबरको । > पैँसट्ठीऔँ/पैसट्ठीयौँ— वि॰ हे॰ पैँसट्ठिऔँ पर्ने ।
पैका— ना॰ युद्धमा ठूलो पराक्रम देखाउने व्यक्ति; महान् योद्धा; पैकालो ।
पैकार— ना॰ [फा॰] १. नाफा कमाउने उद्देश्यले सानोतिनो व्यापारमा धन लगाउने काम; सानोतिनो खेलो गर्ने काम; सानोतिनो व्यापार; गाउँघर वा उत्पादनस्थलमै पुगी व्यापारको माल किनेर सहरबजारमा लगी नाफा गर्ने खुजुरा व्यापार; बनियाँगिरी; खेपुवा व्यापार । २. अन्न वा रुपियाँ–पैसा सापटी लगेर जाँड– रक्सी व्यापार गरी नाफा कमाउने र साउँ तिर्ने काम । >
पैकारी— वि॰ सानोतिनो व्यापारी; सानोतिनो खेलो गर्ने; पैकार गर्ने ।
पैकालो/पैकेलो— ना॰ [पैका+आलो/एलो] पराक्रमी व्यक्ति; शूर ।
पैचान— ना॰ [रू पहिचाने चिनारी; ठम्याइ ।
पैजनी— ना॰ [फा॰ पायजन+ई] स्त्रीजातिले पाउमा लगाउने सुन, चाँदी आदिको गहना; आइमाईले गोडामा लगाउने एक प्रकारको सिक्री; नूपुर; पैरा; पाउजेब ।
पैटि–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ पयट्टी+इ+नु] १. थन्क्याइराखेको भकारी, कुन्यू, भाँडा आदिबाट धान, मकै वा अचार आदि वस्तु पहिलो पटक झिकिनु; नचलाई राखेको ठाउँबाट पैसा आदि पहिलो पटक खर्च गर्न निकालिनु वा खर्च गर्न सुरु हुनु । क॰ क्रि॰ २. थालिनु । पैट्याइ— ना॰ पैटिने क्रिया वा प्रक्रिया । पैट्याइनु— क॰ क्रि॰ पैट्याउने काम गरिनु; सुरु गरिनु । पैट्याउनु— अ॰ क्रि॰ १. खर्च गर्न थाल्नु; उपयोगमा आउनु । प्रे॰ क्रि॰ २. थाल्न लाउनु; सुरु गराउनु; उठान गराउनु ।
पैठ— ना॰ [सं॰ प्रतिष्ठे १. कुनै गह्रौँ वस्तु बोक्ता, तान्दा वा थाप्नुपर्दा लिइने आवश्यक आड । २. बलपूर्वक प्रवेश गर्ने काम (जस्तो— घुसपैठ) । ३. कुनै वस्तुलाई ठेल्ने वा पेल्ने काम; घच्याट्ने काम; पेलाइ । ४. आड–भरोसा; सहारा । ५. खेल्ने खालमा अगिल्तिर नगद नराखी अरूले थाहा नपाउने गरी गुप्त रूपबाट लेनदेन गरी खेलिने जुवा ।
पैठारी— ना॰ [पैठ+आरी] आ६नो देशमा हुँदै नभएका वा पर्याप्त मात्रामा नभएका मालसामान विदेशबाट झिकाउने काम; विदेशबाट आवश्यक मालसामान स्वदेशमा मगाउने काम; आयात; निकासीको उल्टा । — कर्ता— ना॰ विदेशबाट स्वदेशमा मालसामान झिकाउने व्यक्ति; मालसामान आयात गर्ने व्यक्ति ।
पैठि–नु— अ॰ क्रि॰ [पैठ+इ+नु] खुट्टाको बलले थिचेर कुनै वस्तु भित्र पस्नु । > पैठ्याइ— ना॰ पैठिने क्रिया वा प्रक्रिया । पैठ्याइनु— क॰ क्रि॰ पैठिने पारिनु । पैठ्याउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ प्रवेश गराउनु; घुसाउनु; पैठिने तुल्याउनु । पैठ्याहट— ना॰ पैठ्याइ ।
पैतालो— ना॰ [सं॰ पादतले जमिनमा टेक्ने खुट्टाको भाग; शरीरको सबभन्दा तल्लो भाग; पादतल ।
पैतृक— वि॰ [सं॰] १. आ६नो जन्मदाता बाबुको; पिताको । २. पितृसम्बन्धी । ३. पितापुर्खाको; बाबुबाजेबाट प्राप्त; पुर्ख्यौली । ४. पितृका उद्देश्यले गरिने (श्राद्ध आदि॰ । ~ सम्पत्ति— ना॰ आ६ना पितापुर्खाले आर्जेको र छोरानातिलाई उत्तराधिकार रूपमा प्राप्त सम्पत्ति; पुर्ख्यौली सम्पत्ति ।
पैतो— ना॰ [सं॰ पवित्रे १. पवित्र अर्थात् घिउ हालेर पकाएको हुनाले जातभातमा परहेज राख्नेका लागि समेत स्वीकार गर्न मिल्ने मानिएको दाल; चोखो दाल । २. दाल ।
पैत्तिक— वि॰ [सं॰] पित्तको प्रकोपबाट पैदा भएको; पित्तबाट भएको; पित्तसम्बन्धी ।
पैदल— वि॰ [सं॰ पादतले १. हिँडेर यात्रा गर्ने; कुनै सवारीसाधनको उपयोग नगरी गोडाले नै हिँड्ने । क्रि॰ वि॰ २. गोडाले; खुट्टाले । ना॰ ३. लडाइँ आदिमा जाँदा कुनै सवारीमा गोडाले नै हिँडेर जाने सैनिक वा सिपाही; पैदल हिँड्ने सिपाही; पदाति । ४. बुद्धिचालको खेलमा सबभन्दा सानो गोटी; सिपाही ।
पैदा— वि॰ [फा॰] १. जन्मेको; उत्पन्न भएको; उत्पन्न । २. निस्केको; प्रकट भएको; प्रकट । ३. घटित भएको । ४. कमाइएको; आर्जित । श्र पैदाइस— ना॰ १. जन्म लिने क्रिया; जन्म । २. पैदा हुने क्रिया; उत्पत्ति । पैदाइसी— वि॰ १. उत्पत्तिकालदेखि नै सँगै आएको; जन्मदेखिको; जन्मजात । २. पैदाइससम्बन्धी । ३. पैदाइसदेखिको । पैदावार— ना॰ खेतबारीबाट हुने उब्जनी; बाली; उपज । पैदावारी— ना॰ पैदावार ।
पैन१— ना॰ [सं॰ पानी] पाइँ, पाइन; तुजुक; तागत; शक्ति; ताइँफाइँ ।
पैन२— ना॰ [सं॰ पानीये खेतबारीमा पानी लगाउनका निम्ति बनाइएको कुलो; नहर–प्रणाली; गडकुलो । > पैनी— ना॰ खेतबारीमा पानी लगाउनका निम्ति बनाइएको कुलो; पैन; गडकुलो ।
पैनी— ना॰ [स॰ पानीये रक्सी पार्दा थोपा–थोपा गरी चुहाएर सङ््रग्रह गर्ने भाँडो ।
पैमाइस— ना॰ [फा॰ पैमाइशे जग्गाजमिन आदि नाप्ने काम, जग्गाजमिनको नाप लिने काम, नापी ।
पैमाना— ना॰ [फा॰] १. जग्गाजमिन आदिको नक्सा आदि बनाउँदा ठूलो विस्तारलाई सानो पार्न लिइएको अनुपात । २. जग्गा जमिन आदि नाप्ने औजार वा साधन । ३. मात्रा; परिमाण; नाप ।
पैयाँ— ना॰ [सं॰ पादके १. पाउ । २. पाङ्ग्रो । ३. घोडाको दगुर्ने किसिम; फर्दचालभन्दा कम र कदमचालभन्दा धेरै गतिशील चाल ।
पैयुँ— ना॰ [सं॰ पद्यके विभिन्न आकारका विशेष गरेर साना मसिना दाँती परेका पात हुने, सेता वा गुलाफी रबका फूल फुल्ने र राता, सानसाना खान हुने फल फल्ने भूर्जपत्रजस्ता बोक्रा हुने आरुकै समूहको वृक्षविशेष । (आयुर्वेदमा यसको गुण सर्पको विषनाशक भनिएको छ ।)
पैरवी— ना॰ [फा॰] १. मुद्दामामिला आदिमा कुनै एक पक्षको समर्थनमा तर्क प्रस्तुत गर्ने काम; दुई पक्षका बीचमा झगडा हुँदा कुनै पक्षको समर्थन गरेर बोल्ने काम; पक्षपोषणी; वकालत । २. कुनै काम सफल पार्न गरिने प्रयत्न ।
पैरा/पैरी— ना॰ [पयर+आ/ई] आइमाईले गोडामा लगाउने चाँदीको एक प्रकारको गहना; पैजनी ।
पैरो— ना॰ [रू पहिरो] पहिरो; पैह्रो ।
पैले— क्रि॰ वि॰ [रू पहिले] पहिले; अघि ।
पैलो— वि॰ [रू पहिलो] पहिलो; प्रथम ।
पैशाच— वि॰ [सं॰] पिशाचसम्बन्धी; पिशाचजस्तो । ~ विवाह— ना॰ निद्रामा परेकी वा होस नभएकी कन्याको अपहरण गरी वा त्यस्तीका साथ सम्भोग गरी गरिने विवाह; सनातनी विधिअनुसार आठ प्रकारका विवाहमध्ये एक प्रकारको विवाह । > पैशाचिक— वि॰ १. पिशाचको; पिशाचसम्बन्धी । २. दानवीय; क्रूरतापूर्ण ।
पैशाची— ना॰ १. प्राकृत भाषाको एक भेद; एक प्रकारको प्राकृत । २. पिशाच महिला ।
पैसा— ना॰ [पोर्तु॰ पइसा < इटा॰ पिसो १. मूल्यमानमा रुपियाँका सय खण्डको एक खण्ड मूल्यको तामा, पित्तल, आलमोनियम आदि धातुको सिक्का । २. नगद धन; सम्पत्ति । — वाल— वि॰ धेरै धन भएको; प्रशस्त पैसा भएको; धनी । > पैसे— वि॰ १. पैसा पर्ने; एक पैसाको । प्रत्य॰ २. सङ्ख्यावाची शब्दको अन्त्यमा जोरिएर पैसा बराबरको भन्ने अर्थ जाहेर गर्ने प्रत्ययधर्मी शब्द
(जस्तो— एकपैसे, दुईपैसे, तीनपैसे आदि॰ ।
पैह्र–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ परिधाने हे॰ पहिरनु । > पैह्राइ— ना॰ पैह्रने क्रिया वा प्रक्रिया । पैह्राइनु— क॰ क्रि॰ पैह्रन लाइनु ।
पैह्राउनु— स॰ क्रि॰ पैराइदिनु । प्रे॰ क्रि॰ पैह्रन लाउनु ।
पैह्रो— ना॰ [पहिरो] पहिरो; पैरो ।
पो— निपा॰ [प्रा॰ पउ < सं॰ प्रतु] कुनै शब्द वा वाक्यमा जोड दिँदा, निश्चयात्मक रूपले भन्दा वा ठम्याउँदा वाक्यका बीचमा वा अन्त्यमा आउने शब्द । (उदा॰— को रहेछ भनेको त तिमी पो रहेछौ । डाक्न त डाकुँला, तर उनी आए पो॰ ।
पोइ— ना॰ [सं॰ पति] पति; लोग्ने ।
पोइल— ना॰ [सं॰ पति+आलय ?] १. आ६ना संरक्षकहरूबारा विधिपूर्वक कुनै वरसँग विवाह गर्नुभन्दा पहिले र विधिपूर्वक विवाहपछि पनि विवाहित पतिलाई छोडी आफूखुसी अर्कै लोग्नेमान्छेकी स्वास्नी बन्ने कार्य; आ६नो पोइ आफैँले खोजेर जाने काम । २. आफूखुसी खोजेर गएको पोइको घर । ३. पतिगृह । > पोइले— वि॰ बिहे नगरी ल्याइएकी; ल्याइते ।
पोका— ना॰ [पोकोको ति॰ ।)] हे॰ पोको । ~ पोकी— ना॰ साना–ठूला धेरै पोका; साना–ठूला धेरै पोकाहरूको समूह ।
पोके— वि॰ [पोको+ए] १. पोको बोक्ने । २. पोकाको; पोकोसम्बन्धी । ३. शरीरमा पोकोजस्तो देखिने फुकुन्डो भएको; पोको निस्केको; फोके । ~ कोसेली— ना॰ पोको पारेर ल्याएको कोसेली; साधारण कोसेली । ~ रोग— ना॰ १. मकै आदिमा लाग्ने रोग; कालीपोके । २. गाँड । ३. ट्युमर । ~ वैद्य— ना॰ साथमा जडीबुटीबाट बनेका औषधीहरूको पोको वा पुडिया बोकेर आफूलाई डाक्ने रोगीका घरमा गई औषधी दिने वैद्य; केही तल्लो तहको वैद्य । ~
फाइल— ना॰ लिखतहरूको पोको ।
पोको— ना॰ [सं॰ पुष्क (ल॰ = झन्डै साढे छ मानाको नापे कुनै वस्तुहरू भित्रपट्टि हाली झुन्ड्याउन हुने पारी कागत वा कपडा बेरेर बनाइएको सानो कुम्लो; सानो गठरी । ~ पन्तरो— ना॰ सानाठूला पोकाहरूको समूह; सानाठूला धेरै पोका । ~ पुन्तरो— ना॰ पोकोपन्तरो ।
पोक्किनु— अ॰ क्रि॰ १. गाला फुलाउनु । २. घमन्डले फुल्नु ।
पोक्ती— ना॰ [पौँती] एक प्रकारको बिर्कोवाल ढक्की; पौँती ।
पोख्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रोक्ष+नु] पानी, अनाज आदि तरल वा चूर्ण वस्तु भुईंमा झर्ने गरी खन्याउनु; छर्नु; पसारो पार्नु; छिरलो पार्नु ।
पोख— ना॰ [पोख्+अ] १. पोख्ने काम; ओइराइ । [पोचो] वि॰ २. रद्दी । ना॰ ३. नुनिलो माटो भएकोले बोटबिरुवाहरू नउम्रने जमिन; ऊषर जमिन । — ढोल— ना॰ १. पोख्ने र ढोल्ने काम । वि॰ २. पोखिएको; ढोलिएको ।
पोखनढोलन— ना॰ [रू पोखढोले पोखिएको वस्तु ।
पोखर— ना॰ [सं॰ पुष्करे १. पोखरी (समासको पूर्वपदका रूपमा प्रयुक्त, जस्तै— पोखरमूल, पोखरपाने आदि) । २. पोखरीनिकटको बस्ती; पोखरा । — मूल— हे॰ पुष्करमूल; कमलको जरा ।
पोखरा— ना॰ [सं॰ पुष्करे १. नेपालको गण्डकी अञ्चलअन्तर्गत कास्की जिल्लामा पर्ने, वरिपरि सुन्दर तालहरू भएको हिमशृङ्खलाबारा सुन्दर देखिने सहर; गण्डकी अञ्चलको सदर मुकाम । २. ठूलो पोखरी; तलाउ । ३. ताल वा पोखरीनिकटको बस्ती; पोखर ।
पोखरी— ना॰ [सं॰ पुष्करिणी] तलाउ; जलाशय ।
पोखरो— ना॰ [पोखरी] १. सानोतिनो जलाशय; सानो पोखरी । २. गहिरो जग्गा ।
पोखल— ना॰ [सं॰ पूजाक्षत > प्रा॰ पू आक्खअ+ल] १. विभिन्न देवदेवीका पूजाआजामा लगिने धूपअक्षता; पूजासामग्री । २. मुठी चामल ।
पोखाइ— ना॰ [रू पोख् (+आइ॰] पोख्ने वा पोखिने क्रियाप्रक्रिया । [ > ] पोखाइनु— क॰ क्रि॰ पोखिने तुल्याइनु । पोखाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पोख्न लाउनु; पोखिने तुल्याउनु । पोखिनु— क॰ क्रि॰ १. पोखाइमा पारिनु । अ॰ क्रि॰ २. पोखाइमा पर्नु; ढोलिनु । ३. छिरलिनु; छरिनु ।
पोख्त— वि॰ [फा॰ पुख्ते १. कुनै कामकुरा गर्न वा भन्नमा चतुर; निपुण; दक्ष । २. अनुभवी; सिपालु; कुशल । ३. पक्का; दृढ; बलियो ।
पोगटो— ना॰ [पगटो] भित्र खाली भएर वा सुकेर स्याप्प परेको धान; भित्र चामल नभएको सेप्रो धान; फोस्रो धान; पगटो ।
पोङ्गा— ना॰ [नेवा॰] झुकेर बजाइने पैँताजस्तै एक प्रकारको बाजा ।
पोच— ना॰ [अङ्॰] कुखुरा आदिको फुल फोरी त्यसभित्रको पहेँलो पदार्थ सग्लै रहने गरी घिउ–तेलमा पकाइएको खाद्य पदार्थ ।
पोची— वि॰ गाला भुक्क परेकी (केटी॰ ।
पोट— ना॰ [प्रा॰ पोट्टे त्रिपासा, पच्चीस आदि खेलमा एकलाई बुझाउने शब्द; एक फुट्टी । — बाह्र— ना॰ १. दुई पासामा छक्का, छक्का र एक पासामा पोट पर्दा हुने दाउ; पौ–पोटबाह्र; पौ– बाह्र । २. भनेको जस्तो हुने क्रिया; इच्छा–सिद्धि, ठूलो सफलता; सत्र ।
पोटरी— ना॰ [सं॰ पोट्टली] सानो पोको; गठरी ।
पोटलिका— ना॰ [सं॰] १. सानो पोको; पुन्तरो; कुटुरो । २. जौ, सर्स्यूँ, सर्वौषधी , नीम आदि हालेको, जन्मोत्सवमा हातमा बाँधिने पोको ।
पोटली— ना॰ [सं॰] दिउसो खाइने खाजा; मध्याह्नको खाजा; दोपहरे ।
पोटवाल— वि॰ [पोट+वाल] धनकुबेर; एकदम धनी; पैसावाल ।
पोटा१— ना॰ [सं॰ स्फुटे ब्याड राखेको धान उम्रिनलाई अङ्कुरित हुने अवस्था; धानको ब्याडमा टुसा देखिने अवस्था ।
पोटा२— ना॰ [सं॰] ओठमा जुँघाको रेखी बसेकी स्त्री; पुरुषको लक्षण भएकी स्त्री ।
पोटाइ— ना॰ [रू पोटाउ (+आइ॰] १. पोटा (धान आदिको॰ निस्कने क्रियाप्रक्रिया । २. आइमाई जुँघे हुने क्रियाप्रक्रिया । ३. पुष्ट भएर आउने वा पोटिलो हुने क्रियाप्रक्रिया । [ > ] पोटाइनु— क॰ क्रि॰ १. पोटिलो तुल्याइनु । अ॰ क्रि॰ २. पोटा निस्कनु । ३. (आइमाई॰ जुँघे होइनु । पोटाउनु— अ॰ क्रि॰ १. धान आदि पोटिलो हुनु । २. मोटाउनु । ३. जुँघा पलाउनु (आइमाईको) । ४. दुधेबालकको दाँत निस्कन–निस्कन लाग्नु । ५. दाँत निस्कनका लागि गिजा टिमिक्क हुँदै आएको देखिन थाल्नु ।
पोटास— ना॰ [अङ्॰] १. बोटबिरुवाहरूको खरानीबाट वा खनिज पदार्थबाट निकालिने क्षार पदार्थ । २. एक प्रकारको रासायनिक मल । ३. पानीमा हाल्दा घोलिएर रातो हुने र ओभानो हुँदा कालो रबको कीटाणुनाशक औषधी ।
पोटासी— ना॰ [भो॰ ब॰] १. ममचाजस्तो बाफले पाक्नुपर्ने खाद्यलाई पकाउने, पीँधमा प्वालै–प्वाल भएको, वाष्प पाकका निम्ति प्रयोग गरिने, माटो वा धातुको भाँडो । २. रक्सी बनाउँदा प्रयोग गरिने, पीँधमा प्वाल परेको, माटाको भाँडो ।
पोटिलो— वि॰ [सं॰ पुष्ट+इलो] १. मोटाएको; पुष्ट । २. बीचको खण्ड उक्सिएको; पुटुक्क ।
पोटी१— ना॰ [प्रा॰ पुट्टे लसुन–प्याजको गानु वा डल्लो ।
पोटी२— ना॰ [पुठी] बैलगाडी वा राँगागाडीका चक्काका वरिपरि हुने नल्की; पुठी; पोठी ।
पोटी३— ना॰ [अङ्॰] घरमा गाँसेर बाहिरतिर निकालिएको, माथि कौसीजस्तो र तलतिर खुलाएको घरकै भाग ।
पोटे— ना॰ १. खसी, बोका आदिको भुटुवा; भुँडी । ~ खिर— ना॰ दूधमा भात हालेर पकाएको खीर । ~ देउता— ना॰ ढुङ्गेधारो, टुटीधारो आदिका मन्दिरमा स्थापना गरिने देवताको मूर्ति । (यो प्रायः राजा भगीरथको मूर्ति हुन्छ) । ~ धारो— ना॰ बाटामा आवतजावत गर्ने बटुवाहरूले पानी खाऊन् भनी बनाइएको टुटीधारो ।
पोठिया— ना॰हे॰ पुठिया ।
पोठी— ना॰ [पुठी] १. गाडाको पाङ्ग्रावरिपरिको खण्डवृत्ताकार काठका गिँडुल्कामध्ये कुनै एक; नलकी; पुठी; पोटी । २. कत्ले माछो; पोथी माछो ।
पोडे/पोढे— ना॰ [नेवा॰] नेवार–जातिको एउटा निम्नवर्ग; फोहरमैला आदि सफा गर्ने जाति; चाण्डालको एक भेद; देउला । ~ मल— ना॰ गुहुको मल ।
पोत्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ पुत्+नु] १. गोबर, माटो आदि मिसाएर घरको चुलो, दैलो, मझेरी आदि लिप्नु । २. गिलो वा लेसाइलो पदार्थ अरू वस्तुमाथि लगाउनु । ३. विभूति, चन्दन आदि बेसरी दल्नु वा थोपर्नु । ४. पोतर्नु ।
पोत१— ना॰ [सं॰] १. शिशु; बच्चो । २. डुङ्गा; नाउ । ३. कपडा बुन्दा धागाको किसिम, बुनोट आदिका हिसाबले कपडाको भुईंको चिल्लोपन र एकनासेपन । ४. जमिन पोत्ने क्रिया वा प्रक्रिया; पोताइ ।
पोत२— ना॰ [फा॰ पोते जग्गाधनीले सरकारलाई तिर्नुपर्ने कर; जग्गाको कर; तिरो; कुत ।
पोतपात— ना॰ [पोत्+अ+(बि॰)] लिप्ने र पोत्ने काम; लिपपोत; लिपलाप । पोत बिर्ता— ना॰ [पोत+बिर्ता] बिर्ता उन्मूलन ऐन लागू हुनुभन्दा पहिले विभिन्न प्रकारका बिर्तामध्ये केही पोतरकम सरकारलाई बुझाई खान पाउने गरी दिइएको एक प्रकारको बिर्ता; आंशिक पोत तिर्नुपर्ने बिर्ता जग्गा; पोताबिर्ता ।
पोतर्–नु— स॰ क्रि॰ [पोत्+अर्+नु] गिलो वा लेस्याइलो पदार्थ जथाभाबी दल्नु; लिप्नु; घस्नु; नराम्रो देखिने गरी लतपत्याउनु । श्र पोतराइ— ना॰ पोतर्ने क्रियाप्रक्रिया । पोतराइनु— क॰ क्रि॰ पोतर्न लाइनु । पोतराउनु— प्रे॰ क्रि॰ पोतर्न लाउनु ।
पोतवार— ना॰ [सं॰] डुङ्गा खियाएर जीविका गर्ने व्यक्ति; माझी ।
पोता— ना॰ [फा॰ पोते पोत; तिरो । ~ अड्डा— ना॰ १. बिर्ताप्रथाको प्रचलन भएका बेलामा बिर्ता जग्गाको मालपोत असुल गर्ने कार्यालय । २. पोताबिर्ताको मालपोत कार्यालय ।
पोताइ— ना॰ [रू पोत् (+आ्यं] पोत्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पोताइनु— क॰ क्रि॰ पोत्न लाइनु । पोताउनु— प्रे॰ क्रि॰ पोत्न लाउनु । पोता बिर्ता— ना॰ [पोता+बिर्ता] केही मात्रामा भूमिकर तिरेर भोगचलन गरिने जग्गा; थोरै मात्र पोता लागेको बिर्ता जग्गा ।
पोतारी/पोतारो— ना॰ [पोतो+आरी/आरो] चुलो, दैलो, मझेरी आदि पोत्नका निम्ति गोबर, माटो आदि मिलाएर राखिने भाँडो; पोतो राख्ने आरी । पोताला– ना॰ लासामा रहेको दलाइ लामाको इतिहासप्रसिद्ध दरवार ।
पोति–नु— क॰ क्रि॰ [पोत्+इ+नु] पोत्ने काम गरिनु; लिपिनु; लिप्सिनु ।
पोते— ना॰ [प्रा॰ पोतो १. विभिन्न रबका काँचका ससाना दानालाई धागोमा उनेर बनाइएको, सधवा स्त्रीले घाँटीमा लाउने सौभाग्यसूचक माला । २. डोकोको बिट नआइपुग्दै अर्थात् बिट मार्नुभन्दा पहिल्यै, डोकोलाई बलियो पार्ने, राम्रो पनि गराउने उद्देश्यले ठीक डोकाको घाँटी भन्न सुहाउने ठाउँमा बाक्लो किसिमले वरिपरि बुनिने माल्याकार बुट्टा । ३. पोतेमाला बनाउने काँचका कणहरू । ~ गेडे— ना॰ सेतो पोतेका दानाजस्तो साना– साना दाना हुने एक प्रकारको मल; युरिया । ~ माला— ना॰ पोतेका कणबारा बनाइने माला; पोते ।
पोतेला— ना॰ [सं॰ पट+एलो खेतबारीका कान्ला भत्की वा अरू कुनै कारणवश कान्लामुनि निस्केको जमिन; खेतबारीको कान्लामुनिको जमिन ।
पोतेलो— ना॰ नौ मिटरजति अग्लो बोट हुने, खैरा बोक्रा हुने, नजानिँदो डिम्बाकार र मालाकारका हरिया पात हुने, बास्नादार पहेँलो झुप्पामा फुल्ने, पाकेपछि कालो फल लाग्ने एक प्रकारको सदाबहार वृक्षविशेष । (आयुर्वेदमा यसको फल चर्मरोगलाई नाश गर्ने मानिएको छ॰ ।
पोतो— ना॰ [पोत+ओ] १. चुलो, दैलो, मझेरी आदि पोत्ने लुँडो; पोत्ने झुम्रो । २. पोतेका ठाउँमा देखिने अर्धवृत्ताकार रेखा; पोतेको डोब । ३. दुईमुखे चुलाको बीचको भाग; पौडो । ४. मुखमा बसेको चायाको कालो दाग ।
पोथरो— ना॰ [पोथ्रो] १. मान्छे चढ्दा थाम्न नसक्ने अवस्थाको सल्लो आदि रूखको सानो बोट वा लङ्गुरो । २. पोथ्रो ।
पोथी१— ना॰ [प्रा॰ पोत्थिओ पुस्तक; किताब ।
पोथी२— ना॰ [सं॰ पोत स्त्री > प्रा॰ पोअत्थी] १. पशु वा पक्षीका स्त्री–जाति; स्त्री पशु–पक्षी । २. स्त्री–जाति । वि॰ ३. माता हुने जातकी । ४. फल लाग्ने जातको (काफल, ओखर, मेवा आदि॰ । ~ चाँप— ना॰ ठूलो रूख, लाम्चा पात हुने र गेडा फल्ने चाँपको एक जात; एक प्रकारको चाँप । ~ दमाहा— ना॰ बजाउँदा केही सानो आवाज निस्कने एक किसिमको दमाहा; सानो नगरा । ~ बाँस— ना॰ गोलाइको फेरो मोटो हुने तर भित्रको प्वालदेखि बाहिरको मोटाइ बाक्लो हुने, वंशलोचन रहने, हरियोमा पाटेपाटे खैरोपन मिसिएका पात हुने एक जातको बाँस; बाँसको एक भेद । ~ माछो— ना॰ कत्ले माछो; पोठी । ~ मादल— ना॰ बजाउँदा तीखो स्वर निस्कने सानो छरितो मादल; पश्चिमे मादल । ~
बास्नु— टु॰ स्त्रीको हैकम चल्नु ।
पोथ्रा— ना॰ [पोथ्रो] १. सन्तान । २. सानो रूख; पोथ्रो । — पोथ्री— ना॰ १. साना–ठूला धेरै पोथ्राको समूह; बुट्यान । २. केटाकेटी ।
पोथ्रो— ना॰ [सं॰ पोतके सानो, मान्छे चढ्दा थाम्न नसक्नेजस्तो रूखको लिङ्गुरो; सानो रूख ।
पोन— ना॰ [भो॰ ब॰] हिमाल र भोटमा बौद्ध धर्मले प्रवेश गर्नुभन्दा पूर्व तन्त्र–मन्त्र, झारपृmुक आदिमा आश्रित एक आदिम धर्म; बोन ।
पोप— ना॰ [अङ्॰] इसाई धर्मका प्रधान गुरु; क्रिस्चियन धर्मका मुख्य आचार्य ।
पोपतिया— ना॰ हिउँ पग्लेका मौसममा भोट र नेपालका बीच आवागमन गर्ने एक बाटो; अरुण–प्रवेश मार्ग ।
पोयेभाउ— ना॰ [पतिभावे गोठालाहरूले वा घाँस, दाउरा काट्न जाने ठिटाहरूले सवालजबाफका रूपमा गर्ने अश्लील ठट्टा ।
(उदा॰— वारिको ढुङ्गो पारि पुथ्याई, तेरो बाबुलाई जोगी तुल्याई॰ ।
पोयो— ना॰हे॰ पयो ।
पोरो— ना॰ १. चारपाटा परेको, मथ्ने, मधानीको तल्लो भाग । २. नाकका दायाँ–बायाँका प्वाल; नाकका दुई प्वाल; फोरो ।
पोर्तगाल— ना॰ [अङ्॰] युरोपमा रहेको एक देश । > पोर्तगाली— वि॰ १. पोर्तगालसम्बन्धी; पोर्तगालको । ना॰ २. पोर्तगालको जाति वा भाषा ।
पोर्सो— ना॰ [सं॰ पुरीषे मल; पुर्सी; गोबर ।
पोल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्लुष्+नु] १. कुनै व्यक्ति वा वस्तुलाई आगो, घाम आदिले जलाउनु; डढाउनु । २. आगोमा हालेर पकाउनु । ३. अर्काको गोप्य कुरा खोल्नु । ४. कुनै अभियुक्तले मतियारहरूलाई वा अन्य कसुरदारहरूलाई वा बेकसुरका मान्छेहरूलाई समेत अपराधी देखाउनु; अपराधमा मुछ्नु । ५. अरूको चुक्ली लगाउनु । अ॰ क्रि॰ ६. पिरो वा त्यस्तै ज्वलनशील पदार्थ परी शरीरको कुनै भागमा पीडा उत्पन्न हुनु; भबाउनु; टट्टाउनु; । ७. ज्वरो आदिले शरीरमा ताप अनुभव हुनु । ८. मनमा चिन्ता पर्नु ।
पोल१— ना॰ [अङ्॰] टेलिफोन, बिजुली आदिको तार राख्नका लागि गाडिएको खम्बा ।
पोल२— ना॰ [सं॰ पले धार्नीका नापको सबैभन्दा तलको तौल; एक धार्नीको चौसट्ठी भाग लगाउँदा हुने एक भागबराबरको परिमाण ।
पोल३— ना॰ [पोल्+अ] १. कुनै अभियुक्तले मतियारहरूलाई वा अन्य कसुरदार वा बेकसुर व्यक्तिलाई देखाउने काम । २. अर्काको भित्री कुरा खोल्ने काम । ३. चुक्ली लाउने काम; चुक्ली ।
पोलपाल— ना॰ [पोल्+अ (बि॰)] १. कुनै वस्तुलाई आगोमा पोल्ने काम; डढाउने काम । २. अर्काको पोल लगाउने काम ।
पोला१— ना॰ [पोलो+ओ ओखरको भित्रपट्टिको भाग; ओखरको गुदी ।
पोला२— ना॰ [पोलो+ओ १. माहुरी, अरिँगाल आदिको बथान । २. माहुरी आदिको गोलो वा गुँड ।
पोलाइ— ना॰ [रू पोल् (+आइ॰] पोल्ने भाव वा क्रियाप्रक्रिया । [ > ] पोलाइनु— क॰ क्रि॰ पोलिने तुल्याइनु । पोलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पोल्न लाउनु । पोलाहट— ना॰ पोलाइ । पोलाहा— वि॰ १. अर्काको पोल लाउने; चुक्ली लाउने; चुक्लीखोर; छुल्याहा । २. भए–नभएको कसुरमा अर्कालाई मुछ्ने स्वभावको; अर्काको उजुर गर्ने वा पोल लगाउने । पोलिनु— क॰ क्रि॰ पोल्ने काम गरिनु ।
पोलिस्टर— ना॰ [अङ्॰] सिन्थेटिक वा रबरजस्तो पग्लने तत्त्वमिश्रित धागोबाट तयार गरिएको कोट, पाइन्ट, कमिज आदिका निम्ति उपयोगी कपडा ।
पोलो१— ना॰ [फा॰ पुलावे तिहुन, तरकारी आदि मीठो पार्न चामलसमेत मिसाई पिँधिएको मसला ।
पोलो२— ना॰ [रू पोल्+ओ] १. कामकाजको पीर । २. चटारो ।
पोलो३— ना॰ [स॰ पूले अरिङ्गाल, माहुरी आदिले बनाएको गुँड वा गोलो ।
पोलो४— ना॰ [अङ्॰] हात्ती वा घोडामा चढेर खेलिने खेलविशेष ।
पोल्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [पोल्टो+इ+नु] केही वस्तु पोल्टामा पर्नु । पोल्टी्र फार्म— ना॰ [अङ्॰] कुखुरा, हाँस आदि घरपाला चरा पाल्ने ठाउँ ।
पोल्टो— ना॰ [सं॰ पुलटे केही पोको पार्ने काममा प्रयोग गरिने दौरा, पटुका आदिको फेरो ।
पोल्ट्याइ— ना॰ [रू पोल्टि (+याइ॰] पोल्टिने किसिम, क्रिया वा भाव । [ > ] पोल्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ पोल्टोमा हालिनु; पोल्टोमा कुनै वस्तु भरिनु; पोल्टो भरिनु । पोल्ट्याउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ पोल्टामा हाल्नु; पोल्टो भर्नु वा भर्न लगाउनु ।
पोश— ना॰ [फा॰] हे॰ पोस ।
पोष— ना॰ [सं॰] १. पालन–पोषण गर्ने काम; पोस्ने काम; पोसाइ । २. पुष्टि; पुस्ट्याइँ । ३. तागत बढाउने वा पुष्ट बनाउने औषधी । ४. तागत ।
पोषक— वि॰ [सं॰] १. पालनपोषण गर्ने; मोटो, बलियो बनाउने; पुष्ट बनाउने । २. सहायता पुथ्याउने; सहायक । ना॰ ३. आफूमा आश्रित जीवलाई पोसिलो पदार्थ प्रदान गर्ने प्राणी वा वनस्पति । ~ द्रव्य— ना॰ शरीरलाई मोटोघाटो बनाउने पदार्थ; पोसिलो पदार्थ ।
पोषण— ना॰ [सं॰] स्वास्थ्यप्रद भोजन र अन्य सुखसुविधा प्रदान गरेर आनन्दपूर्वक जीवन बिताउन कसैलाई सहायता पुथ्याउने काम; पालन गर्ने काम; पोस्ने काम । ~ विज्ञान— ना॰ पोषण वा पौष्टिक तत्त्वसम्बन्धी कुराको अध्ययन गर्ने विज्ञान । श्र पोषणाभाव— ना॰ १. शरीरलाई मोटो, बलियो बनाउने पौष्टिक तत्त्व वा पौष्टिक भोजनको कमी । २. त्यस्तो कमीले हुने रोग; कुपोषण । पोषित— वि॰ १. पोषण गरिएको; पालिएको । ना॰ २. पराश्रयी जीवजन्तुलाई सहारा दिई बचाउने जीव वा वनस्पति ।
पोष्य— वि॰ [सं॰] १. पोषण गर्नुपर्ने; पोषण गर्न योग्य; पोषण गर्न लायक । २. पोस्न सकिने । ~ पुत्र— ना॰ आफूबाट जन्मेको छोरो नभए पनि छोरासमान गरी पालनपोषण गरिएको व्यक्ति; धर्मपुत्र । ~ वर्ग— ना॰ आफूले पालनपोषण गर्नुपर्ने मानिसहरूको समूह (नोकरचाकर, छोराछोरी आदि॰ ।
पोस्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ पुष्+नु] १. मन परेका व्यक्तिलाई धनमाल आदि खूब दिनु । २. पालनपोषण गर्नु; पाल्नु । ३. हृष्टपुष्ट पार्नु; मोटो, बलियो पार्नु ।
पोस१— ना॰ [फा॰ पोशे कुनै कुरा ढाक्न वा छोप्नका लागि प्रयोग गरिने लुगा, छाला आदिबाट बनेको वस्तु । (जस्तो— शिरपोस, पाउपोस आदि॰ ।
पोस२— ना॰ [सं॰ पोषे १. पोष; पोषण । २. तागत ।
पोसाइ— ना॰ [रू पोस् (+आइ॰] पोस्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
पोसाइनु— क॰ क्रि॰ पोस्न लाइनु; पोसिलो पारिनु । पोसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पोस्न लाउनु; पोसिलो पार्नु ।
पोसाक— ना॰ [फा॰ पोशाके लुगा; पहिरन । — खाना— ना॰ सैनिक र प्रहरीहरूका पोसाक राख्ने घर वा ठाउँ; पोसाक राख्ने घर । ~ घर— ना॰ पोसाकखाना । > पोसाके— ना॰ १. चाहिएको बेलामा पोसाक अगिल्तिर ल्याएर राखिदिने वा पोसाक पहिराउने व्यक्ति । २. पोसाकसम्बन्धी काम गर्ने व्यक्ति । वि॰ ३. पोसाकको; पोसाकसम्बन्धी ।
पोसिनु— क॰ क्रि॰ [रू पोस्+इ+नु] १. पोसाइ प्राप्त गरिनु । स॰ क्रि॰ २. पालनपोषण गरिनु; पालिनु ।
पोसिलो— वि॰ [सं॰ पोष+इलो] शरीरलाई हृष्टपुष्ट बनाउने; मोटो, बलियो बनाउने; तागत दिने; पौष्टिक ।
पोस्ट— ना॰ [अङ्॰] १. हुलाक । २. पद; दर्जा । ३. खाँबो । ४. चौकी । ~ अफिस— ना॰ हुलाक; हुलाकघर; डाकघर; डाकखाना । — कार्ड— ना॰ बाक्लो, लाम्चो, चार कुना परेको, चिठी लेख्ने कार्ड; चिठीपत्र लेख्ने कार्ड; टाढा–टाढा पठाउने निम्तो, शुभकामनापत्र आदि । ~ ग्रजुएट/ग्य्राजुएट— वि॰ स्नातक भइसकेको; स्नातकोत्तर । ~ बक्स— ना॰ हुलाकबारा पठाउनुपर्ने चिठी खसाल्नका निम्ति राखिएको बाकस; पत्रमञ्जूषा । — मार्टम— ना॰ भवितव्य वा कर्तव्यले कसैको शङ्कास्पद मृत्यु भएमा वा कोही व्यक्ति दुर्घटनामा परी मरेमा डाक्टरहरूबारा मर्नेको लास जाँच्ने काम; लासजाँच । ~ मास्टर— ना॰ डाकखानाको हाकिम; पोस्टअफिसको मुख्य कर्मचारी । ~ म्यान— ना॰ हुलाकी; हल्कारो ।
पोस्टर— ना॰ [अङ्॰] सर्वसाधारणको जानकारीका लागि नारा, माग आदि ठूलठूला अक्षरमा लेखी आवश्यकताअनुसार चित्र समेत बनाई भित्ता आदिमा टाँसिने पत्र; एक प्रकारको विज्ञापनपत्र; भित्ते प्रचारपत्र ।
पोस्टाचार्य— ना॰ [अङ्॰ पोस्ट+सं॰ आचार्ये आचार्य परीक्षा उत्तीर्ण गरेपछि तीन वर्षसम्म अध्ययन गरी विशिष्ट परीक्षा उत्तीर्ण भएर पाइने एक उपाधि ।
पोस्त— ना॰ [फा॰ पोश्त+दानो अफिमको फल; खसखसको दाना ।
पोस्तक— ना॰ [सं॰ पुस्तके हे॰ पुस्तक ।
पोस्ता— ना॰ [फा॰ पोश्ते अफिम ।
पोस्तिन— ना॰ पुस्तकको भित्री पृष्ठावरणसँग टाँसिएर रहेको खाली पाना ।
पोस्ती— ना॰ [फा॰ पुश्ती] १. खोजेका बेलामा पाइने गरी राम्रोसित मिलाएर मिसिल राख्ने काम (फाइलसिस्टम) । २. मिसिलभित्र रहेका कागतको विषय खोली ढकनका रूपका राखिएको कागत; मिसिलसूची; पञ्जिका । ३. वादीप्रतिवादीका नाउँ, थर, वतन र मुद्दादायरी आदिको बेहोरा बाहिरबाटै देखिने गरी लेखिएको मिसिलकै बाहिरपट्टि रहने कागत; पुस्ती ।
पोस्याइ— ना॰ [रू पोस् (+याइ॰] पोस्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
पोस्याइनु— क॰ क्रि॰ पोस्न लगाइनु; पोसिलो तुल्याइनु । पोस्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. पोस्न लाउनु । स॰ क्रि॰ २. पोसिलो तुल्याउनु ।
पोहटा— ना॰ हे॰ पवटा ।
पोहर/पोहोर— ना॰ [सं॰ पोत/परुत्] १. गएसाल; अघिल्लो वर्ष; एक वर्षपहिलेको वर्ष; गत वर्ष । क्रि॰ वि॰ २. पोहोर; गत वर्षमा ।
पोहोरो— ना॰ [सं॰ पोतरे कुखुराको कोरलो पोथी; फुल पार्ने बेलाको कुखुरो ।
पौँ— ना॰ [नेवा॰] पिरो, अमिलो; नुनिलो वा गुलियो स्वाद हुने, केही रातो वा केही कालो माडाजस्तो खानेकुरो; माडाको विशेष प्रकार ।
पौँच— ना॰ [पहुँचे १. पहुँच; पुगाइ । २. शक्ति । > पौँचनु— अ॰ क्रि॰ ताकेका ठाउँमा पुग्नु; सामेल हुनु । — नामा— ना॰ पहुँचनाम । ~ पौँचाइ— ना॰ पौँचने वा पौँचाउने क्रियाप्रक्रिया । ~ पौँचाइनु— क॰ क्रि॰ पौँचने पारिनु । ~ पौँचाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ पुथ्याउनु; सामेल गराउनु ।
पौँजा— ना॰ [पन्जो पन्जा (सोझा औँलासहितको हत्केलो वा नङ्ग्रासहितको मुठी॰; लबटो । — फुलाइ— ना॰ कुट्न वा झम्टन पौँजा दह्रिला पारेर फिँजाउने काम ।
पौँठा१— ना॰ [सं॰ पृष्ठे बियाउने गाई–भैँसीका पुच्छरका फेदका दुईपट्टि उठेको मांसल भाग वा लोला । ~ बसाइ— ना॰ नबियाउँदै तर बियाउने समय नजिक आइसकेपछि गाई–भैँसी आदि स्त्री– पशुका पुच्छरका फेदमा दुवैतिर गहिरो हुँदै जाने अवस्था ।
पौँठा२— ना॰ [पौँठो+ओ दुई हातका नारी; पाखुरा; मणिबन्ध । ~ जोरी— ना॰ परस्परमा हातका नारी समातेर तान्दै बल देखाउने प्रक्रिया ।
पौँठे— वि॰ [पौँठो+ए] पौँठोसम्बन्धी । ~ जोरी— ना॰ एउटाले अर्काको नारी अँठ्याउँदै बल प्रदर्शनका लागि खेलिने दुई जनाको खेल; पौँठाजोरी ।
पौँठो— ना॰ [प्रा॰ पओट्ठो, पवट्ठो < सं॰ प्रकोष्ठे नारी; पाखुरो; बाहु ।
पौँडो— ना॰ [सं॰ पौगण्डे १. नबियाएको भैँसी; थारो भैँसी । २. बकेर्नो पाडो ।
पौँती— ना॰ बिर्को हुने एक प्रकारको ढक्की ।
पौगण्ड— ना॰ [सं॰] १. बालबालिकाको पाँचदेखि दस वर्षसम्मको उमेर । वि॰ २. पाँच वर्षदेखि दस वर्षसम्मका उमेरको ।
पौडनु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्लवट (प्लवन॰+नु] १. नडुब्नका लागि हात–गोडा चालेर पानीमा खेल्नु; पानीमा हातगोडाले खियाउनु । २. काठ आदि वस्तु पानीमा उत्रेर बग्नु । > पौडाइ— ना॰ पौडने क्रिया वा प्रक्रिया । पौडाइनु— क॰ क्रि॰ पौडन लाइनु; पौडने पारिनु । पौडाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पौडन लाउनु; पौडने पार्नु । पौडिनु— अ॰ क्रि॰ १. पौडनु । २. पौडने होइनु ।
पौडी— ना॰ पानीमा हातगोडा चालेर तैरिँदै खेलिने खेल; जलक्रीडा; पौरी । — बाज— ना॰ पौडी खेल्न सिपालु मान्छे ।
पौडो— ना॰ दुईमुखे चुलाका बीचको भाग; पोतो ।
पौत्र— ना॰ [सं॰] १. छोराको छोरो; नाति । वि॰ २. छोराको; छोरासम्बन्धी । > पौत्री— ना॰ छोराकी छोरी; नातिनी ।
पौन— ना॰ [सं॰ पवने १. प्राणवायु; सास । २. श्वास–प्रक्रिया ।
पौनी— ना॰ [रू पुहुनी] पुहुनी; पुहुन्की । — पात— ना॰ पुहुन्कीका रूपमा पाइने वस्तु; पुहुन्कीपात ।
पौनीसाँप— ना॰ एक प्रकारको साँप; सिरिसे ।
पौने— वि॰ [प्रा॰ पाएण > सं॰ पादेने १. कुनै सङ्ख्या वा परिमाणको चार भागमध्ये तीन भाग मात्र भएको । ना॰ २. चार खण्डको तीन खण्ड; तीनचौथाई ।
पौबा— ना॰ [नेवा॰ पौवो कागत, कपडा आदिमा देवदेवीहरूका चित्र लेखिएको प्राचीन शैलीको चित्रपट; थाङ्का ।
पौबाह्र— ना॰ हे॰ पोटबाह्र ।
पौर— वि॰ [सं॰] १. नगरमा हुने वा बस्ने; नगरसम्बन्धी; नगरको । ना॰ २. नगरनिवासी; सहरिया; नागरिक ।
पौरख— ना॰ [सं॰ पौरुषे १. पौरुष; पुरुषार्थ । २. कमाइ; आर्जन । श्र पौरखी— वि॰ १. पुरुषार्थी । २. उद्यमी; व्यवसायी; कमाउने ।
पौरख्याइँ— ना॰ १. पौरखको भाव । २. पुरुषार्थ; पौरख ।
पौरस्त्य— वि॰ [सं॰] हे॰ पूर्वीय ।
पौराणिक— वि॰ [सं॰] १. पुराणमा भएको; पुराणको; पुराणसम्बन्धी । २. प्राचीन कालको; पुरानो समयको । ना॰ ३. पुराण भन्न जान्ने मान्छे; पुराणवाचक ।
पौरुष— वि॰ [सं॰] १. पुरुषसम्बन्धी; पुरुषको । ना॰ २. पुरुषको भाव वा अवस्था; पुरुषत्व । ३. सामान्य रूपले पुरुषमा हुने विशेषता तथा गुण; पुरुषार्थ; पौरख; पराक्रम । > पौरुषेय— वि॰ १. पुरुषले निर्माण गरेको; मान्छेले बनाएको । २. मानवीय; पुरुषसम्बन्धी । ना॰ ३. पुरुषको काम ।
पौरो— ना॰ अगेनु ।
पौरोहित्य— ना॰ [सं॰] समयसमयमा जजमानका घरमा गई पुरोहितले गर्ने कर्मकाण्ड र संस्कार आदिसम्बन्धी काम; पुरेतले गर्ने काम; जजमानी । ~ कर्म— ना॰ जजमानी काम ।
पौर्णमास— वि॰ [सं॰] १. पूर्णिमासम्बन्धी; पूर्णिमाको । ना॰ २. अग्निहोत्रहरूबारा पूर्णिमाको दिन गरिने एक प्रकारको यज्ञ । ३. पूर्णिमा । > पौर्णमासिक— वि॰ १. पूर्णिमाको; पूर्णिमासम्बन्धी । २. पूर्णिमाका दिनमा हुने (पूजा, व्रत आदि॰ । पौर्णमासी— ना॰ पूर्णिमा । पौर्णमास्य— ना॰ पौर्णमासिक यज्ञ ।
पौर्वात्य— वि॰ [सं॰ पौरस्त्ये पूर्व दिशाको; पूर्वीय ।
पौर्वापर्य— ना॰ [सं॰] १. पहिलेको अगाडि र पछिको पछाडि रहने क्रम । २. अगाडि र पछाडिकोमा हुने सम्बन्ध । ३. पूर्वापरको भाव वा अवस्था ।
पौरी— ना॰हे॰ पौडी
पौल/पौलो१— वि॰ [सं॰ प्रबले १. छेलोखेलो; प्रचुर; मनग्य; प्रशस्त । ना॰ २. प्रशस्तता; प्रचुरता; पर्याप्तता ।
पौलो२— ना॰ ठेका, गाग्रा आदिमा प्वाल परेमा बन्द गर्न प्रयोग गरिने काठको टुक्रो वा बुजो; भाँडाको मुख वा छिद्र थुन्ने ठेडी ।
पौवा१— ना॰ [सं॰ पादुको खाट, टौवा, ठाँटी, चौकी आदिको खुट्टा ।
पौवा२— ना॰ [प्रा॰ पर्वा > सं॰ प्रपो १. बटुवाहरूका लागि पानीको समेत प्रबन्ध भएको पाटी; पानीयशाला; पौशाला । २. ठाँटी; टहरो; धर्मशाला । > पौवाली— ना॰ १. पौवाको हेरविचार वा संरक्षण गर्ने व्यक्ति; पौशालाको रक्षक । २. पौवा वा त्यसका छेउछाउमा बास गर्ने व्यक्ति ।
पौशाला— ना॰ [सं॰ पानीयशालो पानीघर; पानीशाला; पँदेरे घर; छाप्रे कुवा ।
पौष— ना॰ [सं॰] सौर मासअनुसार मङ्सिर र माघका बीचमा पर्ने महिना; पुस । > पौषी— वि॰ १. पौष महिनामा पर्ने । २. पौषसम्बन्धी; पुसको ।
पौष्टिक— वि॰ [सं॰] १. शरीरलाई मोटो, बलियो बनाउने; पुष्टिकारक; शक्तिवर्धक । ना॰ २. पुष्ट पार्ने काम; पुष्टिकारक कर्म ।