नेपाली शब्दसमूह ६७ हा
हा— वि॰ बो॰ [सं॰] १. दिक्दारी, शून्यता, शोक, बिस्मात, घृणा आदि मनका भाव प्रकट गर्दा मुखबाट निस्कने शब्द । २. कसैले अनुचित कामकुरो गरेमा हप्काउनका लागि प्रयोग गरिने शब्द; निषेधसूचक शब्द ।
हाँ— वि॰ बो॰ [सं॰ आम्] १. अरूले भनेगरेका कुरामा सही थापेर भनिने शब्द; स्वीकृतिसूचक शब्द । २. मन्जुरी वा स्वीकृति ।
हाँक्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ हक्कार+नु] १. शत्रुपक्षका विरुद्ध युद्ध गरिने कुराको घोषणा गर्नु; हाँक दिनु; ललकार्नु । २. हैकम चलाउनु; अह्राउनु । ३. हिम्मतका साथ कुनै गौरवपूर्ण कामलाई अगाडि बढाउनु; आँट गर्नु । ४. मोटर, बग्गी, वायुयान आदि सवारी चलाउनु । ५. चमर; पङ्खा आदि हल्लाएर हावा निकाल्नु; हम्कनु । ६. फुर्माएर वा बढाई–चढाईकन कुरा गर्नु; गफ चुट्नु ।
हाँक— ना॰ [प्रा॰ हक्कारे १. प्रतिपक्षी वा विपक्षीलाई सङ्घर्षका निम्ति गरिने आह्वान; ललकार; हुङ्कार । २. कुनै साहसपूर्ण कामका लागि जनसमूहलाई अगाडि बढाउने वा हाँक्ने काम । ३. आँट; हिम्मत; साहस । — डाँक— ना॰ हप्कीदप्की ।
हाँकिनु— क॰ क्रि॰ [हाँक्+इ+नु] १. हाँक्ने काम गरिनु; हाँक दिइनु । २. बग्गी, मोटर आदि चलाइनु । ३. फर्माएर वा बढाई–चढाई कुरा गरिनु ।
हाँकोडाँको— ना॰ [हाँक+डाँक] १. तारन्तारको बोलावट; ठूलो स्वरको बोलाइ । २. हारगुहार ।
हाँगा— ना॰ [हाँगोको ति॰ ।)] हाँगो । — बिँगा— सानातिना धेरै हाँगा; ठूलो हाँगो र त्यसमा पलाएका साना हाँगा ।
हाँगिनु— अ॰ क्रि॰ [हाँगो+इ+नु] कुनै रूखको हाँगा फाट्दै जानु; हाँगाबिँगा फैलिनु; झाँगिनु ।
हाँगे— वि॰ [हाँगो+ए] १. हाँगा फाटेको; धेरै हाँगा भएको (लहरा, रूख आदि) । २. बढी औँलो पलाएको (व्यक्ति) । ~ टिको— ना॰ तीन हाँगा भएको, आइमाईले निधारमा लाउने टीको ।
हाँगो— ना॰ १. रूखको मूल काण्डबाट फाटी बेग्लाबेग्लै बाँडिएर बढेको भाग; रूखबाट निस्केका सानातिना डाँठ; शाखा । २. मुख्य नदीबाट छुट्टिएर अलग्गै बग्ने नदी । ३. मुख्य वस्तुसँग सम्बन्धित सानो वस्तु; शाखा ।
हाँडाचिन्डा— ना॰ [हाँडी+चिण्डो] १. माटाका भाँडा र लौका, तुम्बी आदिका भाँडा । २. भाँडाकुँडाका लागि तुच्छार्थबोधक शब्द ।
हाँडी— ना॰ [सं॰ हण्डिको मकै, खट्टे, चिउरा आदि भुट्ने कसौँडीका आकारको तर मुख ठूलो भएको माटाको भाँडो; हण्डी । ~ ओढार— ना॰ हाँडीका आकारको वा हाँडीजस्तो अँध्यारो ठूलो ओडार । ~ खाउडे— वि॰ १. अँध्यारो र घोप्टो मुख भएको; अँध्यारमुखे । ना॰ २. त्यस्तो मानिसलाई गाली गर्दा प्रयोग गरिने शब्द । ~ गाग्रा— ना॰ मकै भुट्ने हाँडी र पानी ओसार्ने, हाल्ने गाग्राघैँटाहरू । ~ घोप्टे— वि॰ १. कालो र घोप्टो मुख भएको; ज्यादै कालो अनुहारको । २. सबै आफू मात्र खाऊँ भन्ने; भएभरको खान खोज्ने (व्यक्ति) । ~ घोप्टयाए जस्तो— वि॰ ज्यादै अँध्यारो; अति कालो ।
हाँडे— ना॰ [सं॰] कानका फेदमा च्यापुका दुवैपट्टि फुकुन्डो निस्केर सुन्निने एक रोग ।
हाँडो— ना॰ [सं॰ हण्डी] १. माटाको वा धातुको थोत्रो भाँडो । २. निन्दा गर्दा वा झर्किएर भाँडाको नाम लिँदा भनिने हेयार्थक शब्द । — चिन्डो— ना॰ हाँडाचिण्डा । — भाँडो— ना॰ १. हाँडी र भाँडाहरूको समूह; भएभरका भाँडाकुँडा । २. घरायसी कामका मालमत्ता; झिटीमिटी ।
हाँप्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हाफिका+नु] १. गर्मी वा परिश्रमले छिटोछिटो लामो सास फेर्नु; स्वाँस्वाँ गर्नु; धक्नु । २. थुतुनाले फुँक्क गरेर हान्नु । > हाँपझाँप— ना॰ १. हतारले हिँड्दा वा छिटछिटो दौडँदा थकाइले लामो सास फेर्ने काम; स्वाँफ्वाँ । २. मन परेको कुरा लिन वा खोस्नका निम्ति गरिने झम्टाइ । ३. साह्रै हडबडी वा हतपत । हाँपिनु— अ॰ क्रि॰ हाँप्ने काम गरिनु ।
हाँस्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हास+नु] १. मुखको मुद्रा र कान्तिले हृदयको खुसी वा आनन्द प्रकट गर्नु; खुसीले मुखबाट शब्द निकालेर प्रसन्नता प्रकट गर्नु; हाँसो निकाल्नु; खित्का छाड्नु । २. खुसी हुनु; दङ्ग पर्नु । ३. अर्काको गिल्ला गर्नु; उपहास गर्नु ।
हाँस— ना॰ [सं॰ हंसे चेप्टो, फराकिलो चुच्चो र औँला नछुट्टिएको पन्जा हुने एक जातको मत्स्यजीवी जलीय पक्षी; परेवाकुखुराजस्तै मासुका लागि घरमा पालिने, प्रायः हिलोमा र पानीमा खेल्न रुचाउने सोही चरो; हंस । — को चिउरा— ना॰ जमेको पानीमाथि तरजस्तो गरी लाग्ने चरीअमिलाका आकारका ससाना पात र त्यसकै तलतिर ससाना जरा देखिने झ्याउ; वारिपर्णी । — खुट्टे— ना॰ हाँसका पन्जाका आकारका पात हुने, आयुर्वेदअनुसार खटिरा, रक्तदोष आदि नाश गर्ने एक जातको लहरो; हंसपदी । ~ पोखरी— ना॰ १. हाँस बस्ने र चर्ने पोखरी । २. इलाम जिल्लामा रहेको यसै नामको एक डाँडो ।
हाँसिनु— अ॰ क्रि॰ [हाँस्+इ+नु] हाँस्ने काम गरिनु ।
हाँसे— ना॰ [हाँसो+ए] आफू पहिले हाँसेर मात्र अरूलाई हँसाउने खालको अभिनेता ।
हाँसो— ना॰ [हाँस्+ओ] १. हाँस्ने काम; हास । २. कसैको बिगार वा परिहासमा निस्कने हँसाइ; उपहास; ठट्टा ।
हाइँ— ना॰ [रू हाँके १. बोल्न सुरु गरेको बालकले शब्द टिप्न खोज्दा भन्ने शब्द । २. फाइँको अग्रक । — फाइँ— ना॰ कुनै काम सिद्ध गराउनका निम्ति झिकिएको फुर्ती वा धाक; फुइँफाइँ; हाकहुक ।
हाइ— वि॰ बो॰ [सं॰ हो १. ठूलो मानसिक ताप वा शारीरिक कष्ट परेको वेलामा सन्ताप प्रकट गरिने शब्द; हाय । २. कसैलाई ज्यादै ठूलो कष्ट वा सन्ताप परेको देख्ता सहानुभूति र समवेदना दर्साउन प्रयोग गरिने शब्द; कठै । ३. अरूको उन्नति र प्रगतिमा प्रसन्नता जाहेर गर्न उच्चारण गरिने शब्द
(उदा॰— हाइ, कति राम्रो भाग्य ;) । हाइडेलवर्ग मानव— ना॰ [हाइडेलवर्ग (स्थान॰+मानव] नृतत्त्वशास्त्रका अनुसार जर्मनीको हाइडेलवर्ग नामक स्थानमा १९॰७ इ॰ मा पहिलोपल्ट अश्मीभूत अस्थिअवशेषका रूपमा पाइएको नरवानर; आजभन्दा लगभग छ लाख वर्षपूर्वको मानव ।
हाइड्रा— ना॰ [सं॰] दुई मिलिमिटरदेखि बीस मिलिमिटरसम्मको लम्बाइ भएको, आठदसवटा हात भएको, जम्मा दुई तहले मात्रै शरीर बनेको, शरीरमा शत्रुको सामना गर्न चिल्ने थुप्रै आरा हुने, खोल्साखाल्सी र पोखरी आदिमा पाइने, झट्ट हेर्दा झारपातजस्तो देखिने एक जीव ।
हाइड्रोजन— ना॰ [अङ्॰] उदजन ।
हाइबरा— वि॰ बो॰ [हाइ+बरो] अरू कसैलाई ठूलो सङ्कट पर्दा भनिने शब्द; बिचरा; कठै ।
हाइलम्फु— वि॰ [हाइ+लम्फू] केही काम नलाग्ने; लट्ठू; लन्ठ; हलम्बू ।
हाइसन्च/हाइसन्चो/हाइसुक्ख— ना॰ [हाइ+सन्च/सन्चो/ सुखे १. सबैतिरबाट कुनै प्रकारको चिन्ता नभएको स्थिति; शारीरिक वा मानसिक कष्ट नभएको अवस्था; खोजेको जस्तो आनन्द वा मजा । २. सामान्य सुखमा पनि मानिने सन्तोष । क्रि॰ वि॰ ३. आनन्दसँग; सुखसाथ । ४. सङ्कोच नमानीकन वा आज्ञा नलिएरै ।
हाई— ना॰ [सं॰ हाफिको १. आलस्य, निद्रा आदिको आवेशबाट हुने आबतन्काइ । २. शरीरलाई शिथिल बनाउने र मुख बाउने चेष्टाविशेष । हाई स्कुल— ना॰ [अङ्॰] माध्यमिक विद्यालय; कक्षा दससम्म अध्ययनअध्यापन गरिने पाठशाला ।
हाई–हाई— वि॰ बो॰ [हाई (बि॰)] १. चारैतिरबाट सुखसुविधा भएको स्थिति; क्रमशः सम्पन्न हुँदै गएको अवस्था । ना॰ २. प्रशंसा; तारिफ ।
हाउ१— ना॰ [सं॰ हावे १. स्त्रीजातिले आँखा, मुख, हात आदि नचाएर अरूलाई आकर्षण गर्ने चेष्टा; हाव । २. सङ्गीत, नृत्य आदिमा कुनै भाव अभिव्यञ्जित गर्नाका लागि गरिने अङ्गहरूको चेष्टा ।
हाउ२— ना॰ [अ॰ मू॰] केटाकेटीलाई डर देखाउन वा तर्साउनका लागि कल्पना गरिएको भयावह प्राणी । — गीत— ना॰ बालक तर्साउन गाइने एक थरी गीत । — गुजी— ना॰ हाउ कीरो ।
हाउडे— वि॰ [हाउडो+ए] १. आफ्नो कामकर्तव्यमा भने चासो नराख्ने अरूसँग लिनेपाउने कुरामा चाहिँ ठूलो मुख बनाउने । २. ठूलो मुख भएको; धेरै खाने । स्त्री॰ हाउडी ।
हाउबुजी— ना॰ [हाउ+बुजी] हाउ कीरो; हाउगुजी ।
हाउभाउ— ना॰ [सं॰ हावभावे हावभाव ।
हाउलिनु— अ॰ क्रि॰ [हाउलो+इ+नु] धुम्मिनु; बादल लाग्नु; कुहिराले ढाक्नु ।
हाउलो— ना॰ १. कुहिरो; बादल । २. हुस्सु ।
हाकपारी— ना॰ [हाँक+पार्+ई] धाक वा फुर्ती देखाउने काम; हाइँफाइँ; हाकहुक ।
हाकहुक— ना॰ [हाँक+हुङ्कार] कुनै काम अरूबाट सिद्ध गराउनका निम्ति लगाइने धाक वा फुर्ती; हाइँफाइँ; हो–हो ।
हाकाहाकी— क्रि॰ वि॰ [हाँक (बि॰)] कुनै कामकुरा भन्न वा गर्न असजिलो भए तापनि निःसङ्कोच तथा साहसपूर्वक प्रकट गर्न तम्सिएर; प्रत्यक्ष रूपमा; खुल्लमखुल्ला ।
हाकिम— ना॰ [अ॰] आफ्ना मातहतका कर्मचारीको कामको रेखदेख गर्नाका साथै अड्डा वा कार्यालयको उचित व्यवस्था मिलाउने मुख्य व्यक्ति; कार्यालयको प्रमुख पदाधिकारी । > हाकिमी— ना॰ हाकिमको अवस्था, काम वा पद ।
हाकी— ना॰ [प्रा॰ हक्किअ] दुवै हात फैलाएर साना केटाकेटीलाई मायाले बोलाउने शब्द ।
हाक्कहुक्क— क्रि॰ वि॰ [रू हाकहुके १. हप्काउने र तर्साउने गरी; चर्को डाँकोका भरमा प्रभुत्व जमाउन खोजेर । २. जसोतसो गरी मेलो सार्ने वा काम सक्ने चालसित ।
हाङ्रायो— ना॰ [सं॰ हंसराजे धनेश चरो ।
हाच्छिउँ/हाँच्छ्युँ— ना॰ [छिक्को नाकभित्र केही पस्दा, नस हाल्दा वा अरू कुनै कारणले नाकबाट सासको झोक्का फुत्कँदा सुनिने शब्द; छिँक्ने काम; आच्छ्यूँ; छिउँ; छिँक ।
हाजा— ना॰ [नेवा॰] सितो नजोडिएको फरफराउँदो भात; बफाएको भात ।
हाजिर— वि॰ [अ॰] १. अगाडि रहेको; रुजू; उपस्थित । २. प्रस्तुत; तयार । ना॰ ३. कुनै नियत स्थानमा उपस्थित हुने काम; उपस्थिति । ~ कापी— ना॰ हाजिर वा उपस्थिति जनाइने पुस्तिका; हाजिर गर्ने बही । ~ गोस्वारा— ना॰ सरकारी कर्मचारीको हाजिर लिने र काम गरेनगरेको लेखा राख्ने पुरानो एक अड्डा । ~ जमानी— ना॰ कुनै अपराध वा काम–कुरामा लागेको मानिस अड्डाले खोजेको बखत हाजिर गराउँला भनी बीचको मानिसले आफू जमानी भई लेखिदिने कागत । — जवाफ— वि॰ प्रश्नको आशयअनुसार तुरुन्त उपयुक्त उत्तर दिएर खेलिने खेल । — जवाफ प्रतियोगिता— ना॰ प्रायः विद्यार्थी वा अन्य इच्छुक व्यक्तिहरूका बीच कम्तीमा दुई थरी समूहविभाजन गरी सामान्यज्ञानसम्बन्धी छोटा प्रश्न सोधेर बुद्धिप्रखरताको मापन गर्ने प्रतियोगिता; सामान्यज्ञान प्रतियोगिता । — जवाफी— वि॰ हाजिर जवाफ हुनाको भाव, गुण वा अवस्था । — वाला— ना॰ हाजिर गर्ने कर्मचारी; उपस्थिति लिने वा जाँच्ने व्यक्ति । वि॰ २. हाजिर भएको; उपस्थित ।
हाजिरा— ना॰ [हाजिर+ओ हाजिर भएर काम गरेबापत पाइने ज्याला; पारिश्रमिक ।
हाजिरी— ना॰ [अ॰] हाजिर हुने वा लिने काम; उपस्थिति । ~
जवान— ना॰ हाल हाजिर रहेका मानिसको सङ्ख्या । ~ जवाफ— ना॰ सोध्नेबित्तिकै छिटो दिइने जवाफ; हाजिरजवाफ । ~ फाराम— ना॰ हाजिर गर्ने वा गरिएको कागत; प्रत्येक महिनाको अन्तमा कर्मचारीलाई तलब खुवाउनका लागि माथिल्लो कार्यालयमा पठाइने उपस्थितिविवरण ।
हाजी— ना॰ [अ॰] हज गरेर आएको मुसलमान ।
हाट— ना॰ [सं॰ हट्टे १. तोकिएको बार वा समयमा गाउँहरूमा लाग्ने सानो बजार; अस्थायी दुकान । २. पसल; दुकान । —
खोला— ना॰ हाटबजार । ~ बजार— ना॰ तोकिएको दिनमा मात्र लाग्ने हाट र सधैँभरि लाग्ने बजार । ~ बजार विकास आयोजना— ना॰ कृषिमन्त्रालय, खाद्यकृषि–बजारसेवा विभागले भइरहेका हाटबजारको सुव्यवस्था गर्ने र तिनमा सुविधा प्रदान गर्ने उद्देश्यले मधेसको लाहान भन्ने ठाउँबाट आरम्भ गरेको एक कार्यक्रम ।
हाटहुट— ना॰ [अ॰ मू॰] कुनै कामकुरो छिटै सिद्ध्याउनका लागि गरिने चलाखी र फुर्तीसाथको प्रयत्न; हाट्टहुट्ट; हाइँफाइँ । >
हाटहुटे— वि॰ हाटहुट गर्ने; चलाखीसाथ छिटो काम गर्ने ।
हाटे— वि॰ [हाट+ए] १. हाटको; हाटसम्बन्धी । २. हाट जाने । ना॰ ३. हाट भर्न जाने वा हाट भरेर फिर्ने मानिस ।
हाट्टहुट्ट— [रू हाटहुटे हाटहुटको तीव्रतासाथ ।
हाड— ना॰ [सं॰ हड्डे १. मानिस, पशुपक्षी आदिका शरीरभित्र रहने सात धातुमध्ये सबभन्दा कडा धातु; शरीरभित्र शरीरकै अङ्गका रूपमा रहने सेतो कडा पदार्थ; अस्थि; हड्डी । २. ओखर, काजु, बदाम आदि फलको कडा खपटो । ३. आँप, मूला आदि छिपिएर भित्र गुदी वा गुदीको आवरणमा जम्ने कडा जालो । — खोड— ना॰ शरीर सडेर पनि धेरै वर्षसम्म रहने हाड, खुर आदि वस्तु । ~ छाला— वि॰ १. हाड र छाला मात्र बाँकी रहेजस्तो; ज्यादै दुब्लो । ना॰ २. हाड र छाला । ~ नाता— ना॰ वंश–परम्परागत काल, जन्म वा विवाह आदिका सम्बन्धले एकै योनिको सम्बन्ध; नजिकको साइनु । ~ नाता करणी— ना॰ हाडनाता पर्नेसँग गरिने मैथुनकार्य; हाडनाताका स्त्रीपुरुषका बीच भएगरेको अनैतिक सहवास । — फोरा— वि॰ हाडनातामा करणी गर्ने । — मासु— ना॰ १. हाड र मासु । २. असलकमसल वस्तुको मिल्दो अनुपात; यथायोग्य ।
हाडे— वि॰ [हाड+ए] १. हाड भएको । २. हाडजस्तै कडा बोक्रा भएको; खपटे (ओखर, बदाम आदि) । ~ उन्यु— ना॰ छ्वालीका जस्ता कडा र गाढा कलेजी रबका छत्राकार डाँठ, दम्कन्नेका छाँटका नसादार पात हुने र बाल्दा पड्कने झाँगिएको जङ्गली झार । ~ ओखर— ना॰ कडा बोक्रा भएको भाइटीकामा प्रायः सर्जामका रूपमा लिइने ओखर; खपटे बोक्रा भएको र भित्रको गुदी खाइने एक मसला । — गुडी— ना॰ 'हाडेगुडी हाडेगुडी यहाँ के छ <' भन्दै माउले सोध्ने र अर्कोले उत्तर दिँदै जाने, केटाकेटीले ताँती लागेर खेल्ने एक खेल । ~ जिउ— ना॰ हाड देखिने जीउ; खबटे जीउ । ~ बयर— ना॰ केही लाम्चा र बाटुला पात, हरिया ससाना फूल र थोरै गुदी हुने राता गोल फल फल्ने काँडादार बोट वा त्यसैको फल । ~ लसुन— ना॰ लसुनका जस्ता पोटी र पात हुने रातापहेँला छिर्का परेका फूल फुल्ने बोट वा त्यसैको फल ।
हाडैहाड— ना॰ [हाड+हाड] धेरै हाड; हाडहाडको मात्र भाग वा अंश ।
हात— ना॰ [प्रा॰ हत्थे १. शरीरको कुमदेखि औँलाका टुप्पासम्मको अवयव; कुहुनादेखि वा हर्थुङ्गादेखि औँलासम्मको अङ्ग; बाहुली; बाहाँ; बाहु; हस्त । २. कुइनादेखि माझी औँलाको टुप्पासम्मको लामो नापो; आधा गजको परिमाण । ३. अख्तियार; अधिकार; पहुँच । ४. तास, कौडा आदि खेलको पटक; चोटि । वि॰ ५. दुई बित्ताको; आधा गज नापो भएको । — कट्टु— वि॰ हात काटिएको वा नभएको; डुँडो । — को मयल— ना॰ १. केही समय हातमा रहेर जाने तुच्छ कुरा (दामपैसाका निम्ति प्रयुक्त) । — को सफाइ— ना॰ १. अरूका आँखा छलेर गरेको चोरी वा ठगी । २. त्यसरी आँखा छल्ने हातको चलाखी । — जोडी— ना॰ १. हातका पन्जाका आकारको जरो, हाडे लसुनका जस्ता पात हुने र घोगाका आकारका फूलमा मरीचजत्रो कलेजी दाना लाग्ने, प्रायः हिमालमा पाइने बुटी वा त्यसैको जरो; पाँचऔँले । — पात— ना॰ १. अनुमति वा इच्छाविना वासनापूर्तिका लागि पुरुषले स्त्रीमाथि हात हाल्ने काम; बलात्कार । २. कुट्ने र पिट्ने काम; कुटपिट । ~ मिसामिस— ना॰ परस्परमा हात छोड्ने काम; हातहालाहाल । — मुख– ना॰ १. काम गर्ने हात र खाने, बोल्ने मुख; हात र मुख । २. जीवननिर्वाहको साधन (जस्तो— हातमुख–जोराइ) । — लागी— ना॰ कुनै वस्तु आफ्नो अधिकारमा आउने काम; आम्दानी; प्राप्ति । २. गणितको क्रियामा दसथानी सङ्ख्याको अन्तिम अङ्क लेखेर बाँकी रहेको सङ्ख्या; गुणन, भागाहार आदिमा आएको लब्धिको एकाइ, सङ्ख्या लेखेर बचेको दहाइ आदि सङ्ख्या । — सार/सारी/सारो— ना॰ हातहातै सारेर पूरा गरिने काम; धेरै जनामा एकपछि अर्को लाग्दै पूर्ण हुने पालैसितको कामगराइ । — हतियार— ना॰ १. खुँडा, भाला, बन्दुक आदि हतियारको समूह; शस्त्रास्त्र । २. कर्मीको काम गर्ने साधन; ज्याबल; औजार । ~ हालाहाल— ना॰ परस्परमा हात हाल्ने काम; पिटापिट ।
हाता— ना॰ [अ॰ इहाते १. निजी वा सङ्घसंस्था आदिको भवनको चौघेरा; घेरा; गिर्दा । २. जिल्ला; प्रान्त; प्रदेश ।
हाताहाती— क्रि॰ वि॰ [हात+हात] लगत्तै; हातहातै; तुरुन्तातुरन्ती (लेनदेन, खरिदबिक्री आदि॰ ।
हाते— वि॰ [हात+ए] १. हातमा लिएर उपभोग गरिने; हातको लायक । २. हातसम्बन्धी; हातको । ३. कलिलैमा पाडाबाछा मरेर हातैले पघारी दूध दुहिने; हतुवा (गाई–भैँसी आदि॰ । ना॰ ४. तासको खेलमा थप तास नथुतीकन बाँडेकै तासबाट बाजी जित्ने काम; हाते माथ । ~ कम्पोज— ना॰ मुद्रण गर्नका निम्ति केसबाट अक्षर टिपी हातले गरिने कम्पोज । — जरो— ना॰ लेकाली भेकमा पाइने एक बुटी । ~ तान— ना॰ हातले कपडा बुन्ने तान (ह्यान्डलुम) । — पाते— ना॰ १. हातपात । क्रि॰ वि॰ २. हाताहाती । ~ प्रेस— ना॰ हातैले चलाइने मुद्रणयन्त्र । ~
बन्चरो— ना॰ पाषाणयुगमा मानवले प्रयोग गर्ने गरेको विनाबिँडको बन्चरो । ~ बर्मा— ना॰ काठ प्वाल पार्न हातले घुमाइने ज्याबल । ~ माथ— ना॰ तासको खेलमा भुईँको पत्ती नटिपी–नथुतीकन बाँडेको तासले नै बाजी जित्ने काम । —
मालो— ना॰ परस्परमा हात समात्ने काम; अङ्कमाल; बाहाँजोरी ।
हातो— ना॰ [हात+ओ] १. जाँतो घुमाउन समातिने बिँड । २. यन्त्र आदि चलाउँदा हातले समातिने अवयव ।
हात्ती— ना॰ [सं॰ हस्ती] लामो सुँड, ठूलो र भद्दा शरीर, नाङ्लाजत्रा कान भएको, प्रायः वाहनका रूपमा प्रयोगमा ल्याइने एक स्तनपायी जनावर । — काने— ना॰ १. खस्रा ठूलठूला पात हुने, राता वा पहेँला फूल फुल्ने, खिर्राका जस्ता फल फल्ने, खस्रो बोक्रा हुने र पहेँलो चोप निस्कने बुटीविशेष; सजिवन; रतन्जोत । २. मास्तिर कानजस्तै निस्केको, फित्ता बान्न नपर्ने छालाको जुत्ता । — छेरा— ना॰ नफलेको निम्न खालको रातो मोटो चामल । ~ पाइले— ना॰ १. हात्तीका पाइलाका आकारका पात र गुलाफी रबका झुप्पा परेका फूल फुल्ने, गोलो फल लाग्ने, एक जातको खनायो । २. खुट्टा सुन्निएर थामजस्तो हुने रोग । वि॰ ३. खुट्टा सुन्निने रोग लागेको; थामखुट्टे । — बार— ना॰ विशेषगरी डोरी, नाम्ला, दाम्ला आदि बनाउन पाटको रूपमा प्रयोग गरिने सेता फुस्रा रबका लामालामा डुँडका आकारका लोप्रा हुने र ती लोप्राको दुवै छेउ र टुप्पामा तीखा र घोच्ने काँडा भएको, ठूलठूला झाब हुने र त्यसै झाबबाट निस्किएको टुसो बढी फुलेर फलसमेत लाग्ने बुटो । — बुटे— ना॰ मसिना हरिया फूल फुल्ने खालको बन्सो घाँस । — सार— ना॰ हात्ती बाँध्ने ठाउँ वा घर; हात्ती राखिने ठाउँ । — सुँडे— वि॰ १. हात्तीको जस्तो सुँड भएको; भद्दा लाम्चो अनुहारको । ना॰ २. टीकाटीका परेका लाम्चा ठूला पात हुने, हात्तीका सुँडजस्तै घुँगुरिएका लामा केस्राका टुप्पामा मसिना, नीला फूल फुल्ने एक बुटी । — हौवा— ना॰ ठूलो डर देखाएर केटाकेटीलाई तर्साएजस्तै तर्साउने काम ।
हान्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हन्+नु] १. हातहतियार, सिब, मुक्का, लात्ती आदिले कसैमाथि प्रहार गर्नु; हिर्काउनु । २. काठ, ढुङ्गा आदिमा बन्चरो, घन, मुङ्ग्रो आदि चलाउनु; ठोक्नु । ३. घडी, घण्टा आदि बजाउनु । ४. दाउमा मार्ने उद्देश्यले कौडा, पासा आदि छाड्नु वा पैसा हार्नु । ५. स्त्रीसमागम गर्नु । ६. अर्काले उठाउने लाभमा हानि पुथ्याएर आफ्नो लाभ वा हुँदो गराउनु । ७. छिटै हिँड्नु; टाढा मिल्काउनु वा आफल्नु (जस्तो— वेग हान्नु, ढुङ्गा हान्नु, जाल हान्नु इ॰) ।
हानथाप— ना॰ [हान्+थाप्] कुनै फाइदा लिन दुई वा धेरै जनाले तँछाडमछाड गर्ने काम; परस्परको प्रतिस्पर्धा; हारालुछ; लुछाचुँडी ।
हानमार— ना॰ [हान्+मार] काटमार; मारकाट ।
हानाहान— ना॰ [हान्+आ+हान्] १. एकले अर्कोलाई हान्ने वा प्रहार गर्ने काम; परस्परको मारपिट । २. हानथाप; प्रतिस्पर्धा; लुछाचुँडी ।
हानि–नु— अ॰ क्रि॰ [हान्+इ+नु] १. वेगसित जानु; जोडले जानु । क॰ क्रि॰ २. कुनै वस्तुले हिर्काइनु । ३. काममा बाधा पारिनु ।
हानि— ना॰ [सं॰] १. खेती, व्यापारव्यवसाय आदिमा भएको घाटा; नोक्सान; टुट्टा । २. दुःख पुथ्याउने काम; कुभलो; अपकार । ३. खती; बर्बादी । — कर— वि॰ नोक्सान गराउने वा गर्ने; हानि पुथ्याउने । — कारक— वि॰ हानिकर । ~ नोक्सानी— ना॰ घाटानोक्सान भएको स्थिति; कुनै वस्तु हराएको वा नाश भएको अवस्था ।
हानेफाने— ना॰ [हान्+फान्] १. फुर्तीसाथको कामगराइ; छिटोछिटो काम गर्ने चाल । २. हाइँफाइँ; लम्कीझम्की ।
हान्डहुन्ड— ना॰ [हुन्डर (बि॰)] कुनै वस्तु वा व्यक्तिलाई यताउता पारेर खलबल्याउने काम; हन्डाबहुन्डुब ।
हापहाप— ना॰ [अ॰ मू॰ हाप्+ (बि॰)] १. फ्याउरो कराएको आवाज । क्रि॰ वि॰ २. उक्त आवाज निस्कने गरी ।
हापा— वि॰ [सं॰] १. बढ्ता च्यातिएको मुख भएको; ठूलो मुख भएको । २. हाब्रे; खन्चुवा । ना॰ ३. बाँसको खबटो ।
हापुङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हापुङ्+ब] १. बालकले मुख बाएर खाना खाने गरी (उदा॰— को खाई को खाई नानी हापुङ्ब खाई) । २. ना॰ त्यसरी खाने किसिम; खवाइ ।
हाप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हाप्+प] नचाहिँदो तरिकाले सुन्निने वा फुल्ने गरी; हुप्प ।
हाप्सिलो— ना॰ [सं॰ हाफिका > हाप्+सिलो] १. रातबिरात हापहाप गरी कराएर गाउँघरका आसपासमा घुम्ने र घारीहुँदो बस्ने फ्याउराका जातको एक हिंस्रक प्राणी । वि॰ २. ठूलठूला गाँस हालेर खाने; धेरै खाने; खन्चुवा ।
हाफ— वि॰ [अङ्॰] आधा; अर्ध । — टिन— ना॰ लगभग एक पाथी पानी अटाउने टिनको भाँडो ।
हाबी— ना॰ [अङ्॰ हब्बी] रुचि; चासो; लगनशीलता ।
हाब्रे— वि॰ [हाब्रो+ए] १. बेछाँटको ठूलो; ज्यादै भद्दा । २. चुबुरचुबुर खाइरहने; खन्चुवा । ३. मुख बढ्ता च्यातिएको; खाने मुख ठूलो भएको ।
हाब्रो— ना॰ १. बढ्ता च्यातिएको वा ठूलो मुख । २. तालुमनि र जिब्रोमाथि कलनासोसम्मको खाली ठाउँ; वर्णात्मक ध्वनि उच्चारण गर्दा सहायक मुखमार्ग । ३. थुतुने ओढार ।
हाम१— ना॰ १. खाने वा गाँस हाल्ने काम; खबाइ (बालबोलीमा) । २. हाम्म ।
हाम२— ना॰ [घामे अर्द्धवृत्ताकार इन्द्रेनी ।
हाम३— ना॰ [सं॰ झम्पे उँचो ठाउँबाट तल फाल हाल्ने वा खस्ने काम; हामफलाइ । ~ फलाइ— ना॰ हाम फाल्ने काम; फालहलाइ । ~ फाल्नु— अ॰ क्रि॰ उँचो ठाउँबाट जमिनमा वा पानीमा शरीरमा चोटपटक नलाग्ने गरी हुत्तिनु; फाल हाल्नु । ~ फालिनु— अ॰ क्रि॰ फाल हालिनु ।
हामी— सर्व॰ [प्रा॰ अम्ह < सं॰ अस्मद्] १. उत्तम पुरुष प्रथमा विभक्तिको 'म' शब्दको बहुवचन रूप । २. धेरै जनाको प्रतिनिधित्व गरेर कुनै एक व्यक्तिले बोल्दा प्रयोग गरिने शब्द । ३. 'म'को सट्टामा अहम्भाव जनाउन प्रयोग गरिने सर्वनाम ।
हाम्म— क्रि॰ वि॰ [हाम्+म] १. ससाना केटाकेटीलाई अँगालो मार्न वा काख लिन बोलाउने गरी । ना॰ २. अङ्कमाल; अँगालो (बालबोलीमा॰ ।
हाम्रो— वि॰ [हामी+रो] हामीहरूको; मेरो शब्दको बहुवचन ।
हाय— वि॰ बो॰ [सं॰ हो खेद, दया, सहानुभूति, करुणा, शोक आदिको भाव प्रकट गर्ने शब्द; हाइ ।
हायलकायल— वि॰ [अ॰ हायल+कायल] १. कामकुरामा दिक्दार भएको; आत्तिएको; हैरान; कायल; हावाकावा । २. थर्कमान; थरहरी ।
हायहाय— वि॰ बो॰ हाइहाइ ।
हायु१— वि॰ [सं॰ आहारे १. धेरै खाने; खाइद्यौ; खन्चुवा । २. आफ्नो खूबी नभएको; गतिपतिहीन ।
हायु२— ना॰ नेपालको पूर्वी पहाडी भागमा बसोबास गर्ने एक जाति ।
हार्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हार+नु] १. विपक्षीबाट पराजित हुनु; हार खानु । २. लाचार वा निराश हुनु; आस नरहनु । ३. खिन्न हुनु । स॰ क्रि॰ ४. कुनै खेल, बाजी आदिमा रुपियाँपैसा आदि गुमाउनु ।
हार१— ना॰ [सं॰ हारि] १. युद्ध, खेल, प्रतियोगिता आदिमा विपक्षी वा प्रतियोगीको जित; आफ्नो हराइ; पराजय । २. थाक्ने काम; थकाइ; शिथिलता । ३. बाध्यता वा असमर्थताले निहुरनुपर्ने स्थिति; विवशता; लाचारी ।
हार२— ना॰ [सं॰] १. गलामा पहिरिने फूल, रत्न आदिको माला । २. बीचमा मणि वा कुण्डल आदि लट्केको सुनको सिक्री । ३. लहर; पङ्क्ति; ताँती । वि॰ ४. लाने वा ल्याउने । ५. हरण गर्ने; चोर्ने । ६. नाश गर्ने । > हारक— वि॰ १. खोसेर लिने; हरण गर्ने; खोस्ने । २. मनोहर; राम्रो । ना॰ ३. चोर । ४. लुटेरा; डाँक¨ । ५. हार; माला ।
हारगुहार— ना॰ [फा॰ हार+गुहार] १. चोरी, मारपिट वा अन्य कुनै सङ्कट परेको बेलामा मद्दत पाउनका लागि गरिने प्रार्थना; सघाउपघाउको याचना । २. सङ्कट वा आपत्का वेलामा गरिने उद्धारकार्य ।
हारजित— ना॰ [हार+जित] १. हार्ने वा जित्ने काम; जय र पराजय । २. लाभ र हानि ।
हारदाम्लो— ना॰ [सं॰ हार+दाम्लो] मालदाम्लो ।
हारहुर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) हारे सबै मिलेर एकै खेपमा वा हतारहतार सक्ने गरी; घारघुर ।
हारा— ना॰ [हार्+ओ शब्दका पछि गाँसिएर विवशता, अभाव आदिको अर्थ बुझाउने शब्द । (जस्तो— हिम्मतहारा, मतिहारा, हुतीहारा इ॰) ।
हाराबारा— वि॰ [रू हालाबालो १. हायलकायल; हावाकावा । ना॰ २. गीत गाएर केटाकेटीको हात समाती घुमाइने एक खेल ।
हारालुछ— ना॰ [हार+लुछ] तँछाडमछाड गरी बलैले कुनै वस्तु लिने काम; हर्ने र लुछ्ने खालको टापटिप ।
हाराहारी— क्रि॰ वि॰ [हार+हार] १. एकै लहरका सामुमा अर्को लहर हुँदै; एउटै पङ्क्तिमा; आमुन्नेसामुन्ने; सोझासोझी । ना॰ २. समान दूरी; समानान्तर ।
हारिनु— अ॰ क्रि॰ [हार्+इ+नु] हार्ने होइनु; हार खाइनु ।
हारी— वि॰ [सं॰] १. खोस्ने; हरण गर्ने (जस्तो— मनोहारी) । २. चोर्ने । ३. माला भिरेको; हार लगाएको । — जिती— क्रि॰ वि॰ सबै कुराको विचार गर्दा; आखिरमा । (उदा॰— हारीजिती उनलाई खेत बेचेर घर बनाएको राम्रै भयो॰ ।
हार्द— ना॰ [सं॰] १. हृदयभित्रको कुरा । २. अनुराग; प्रेम; स्नेह ।
हार्दिक— वि॰ [सं॰] हृदयमा रहेको वा हृदयबाट आएको; मनमनले गरिएको; स्वतः स्फूर्त (जस्तो— हार्दिक प्रेम, हार्दिक स्नेह, हार्दिक सहानुभूति इ॰) । — ता— ना॰ १. हार्दिक हुनाको भाव, गुण वा स्थिति । २. मित्रता; प्रेम; स्नेह ।
हार्बिन/हार्मोनियम— ना॰ [अङ्॰ हार्मोनियमे तीन प्रकारका मन्द, मध्य र तारसप्तकमा स्वर निकाल्नका लागि ससाना पर्दाहरू जडिएको काठको फल्याकमा हावा भरेर औँला चाली बजाइने । सन्दुकका आकारको अङ्ग्रेजी बाजा ।
हार्रहुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) हुर्+र] हारहुर ।
हाल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हुल्+नु] १. कुनै कुरो भाँडामा, केही वस्तुमा वा मुख आदिमा राख्नु वा पार्नु; मिलाउनु; थन्क्याउनु । २. मिल्ने ठाउँमा पसाल्नु वा घुसार्नु; प्रवेश गराउनु (जस्तो— बाहुलामा हात हाल्नु, ओढ्नेमा खोल हाल्नु इ॰) । ३. मोल दिनु
(जस्तो— रुपियाँ हाल्नु, पैसा हाल्नु आदि) । ४. मिलाउनु वा मिसाउनु (जस्तो— भाका हाल्नु, किरिया हाल्नु इ॰) । ५. प्रवेश दिनु; नियुक्ति गर्नु; भर्ना गर्नु । ६. सौता ल्याउनु । ना॰ ७. पूर्वसहायक क्रियाका रूपमा गाँसिएर निश्चय वा शीघ्रता आदि बुझाउने क्रियापद (जस्तो— गइहाल्नु; गरिहाल्नु, भनिहाल्नु इ॰) ।
हाल— ना॰ [अ॰] १. अहिलेको समय; चालू समय; वर्तमान काल । २. अवस्था; दशा; परिस्थिति; हालत । ३. खबर; समाचार । —
आबादी— ना॰ झाडी, बुट्यान आदि फाँडी हालै आबाद गरिएको वा गर्न लायकको जग्गा; नयाँ आबादी । — खबर— ना॰ १. समाचार; सन्देश । २. हालचाल; स्थिति; हालत । — चाल— ना॰ १. अवस्था; स्थिति; चालामाला । २. चालचलन; बानीबेहोर; आचरण ।
हालत— ना॰ [अ॰] अवस्था; स्थिति; दशा; हबिगत ।
हालवाला— वि॰ [हाल+वालो १. हाल रहेको; अहिले भएको; वर्तमान समयको । २. भर्खरैको; नौलो; नयाँ ।
हालसाबिक— वि॰ [हाल+साबिक] १. अहिलेको र पहिलेको; हालको र साबिकको; नयाँ र पुरानो । २. नयाँ भर्ना भएको र बर्खास्त हुने; बहालवाला र अवकाशप्राप्त ।
हालसाल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ हाल+साल] हिजोआज; अचेल; वर्तमान समयमा ।
हालहुल— ना॰ [हाल्+हुल्] १. कुनै वस्तु अर्को भाँडामा अटाईनअटाई कोच्ने काम; हाल्ने र हुल्ने काम । २. झगडा फसादबाट भएको दङ्गाफसाद ।
हाला१— ना॰ [रू हारे १. चारैतिरबाट दुःख पाउने काम; हैरानी; हायलकायल । २. दशा; चालामाला ।
हाला२— ना॰ [सं॰] रक्सी; मदिरा; मद्य ।
हालाबाला— वि॰ [अ॰ हाल+फा॰ वालो हायलकायल; हाराबारा ।
हालाहाल— ना॰ [हाल्+हाल्] परस्परमा दुवै थरीले हाल्ने काम; लगालग वा धमाधमको हलाइ ।
हालाहुलु— ना॰ नेपालमा पाइने विभिन्न जातिमा पहिले सबभन्दा सानो मानिएको जाति ।
हालिनु— क॰ क्रि॰ [हाल्+इ+नु] हाल्ने काम गरिनु; राखिनु; मिलाइनु ।
हालीमुहाली— ना॰ [अ॰ हाल+मुहाल] कथ्य॰ हालीमाली । १. आफ्नो इच्छाअनुसार काम गर्न पाउने स्थिति; ढलीमली । २. बनाउन र बिगार्न सक्ने क्षमता; सबै किसिमको अधिकार; एकलौटी हक । वि॰ ३. परिवारमा सब कामकुराको निर्णय गर्ने अधिकार भएको; मूली ।
हालै— क्रि॰ वि॰ [हाल+नै] थोरै दिन पहिले मात्र; केही दिनअगाडि; हिजोआजै; भर्खरै ।
हाल्लहुल्ल— क्रि॰ वि॰ [हाल+हुल] पन्यालो पदार्थ जथाभाबी पोखिने गरी; छ्याल्लब्याल्ल पारेर ।
हाव— ना॰ [सं॰] पुरुषलाई मोहित पार्न स्त्रीबारा प्रयोग गरिने आकर्षक शारीरिक चेष्टा; साहित्यमा सम्भोगशृङ्गारका अनुसार नायकलाई आकर्षित गर्न नायिकाबारा अँगालिने चेष्टा (कटाक्ष, भ्रूविक्षेप आदि) । — भाव— ना॰ १. नायक वा पतिलाई मोहित पार्न नायिकाले आँखा, मुख, हात आदि नचाएर गरिने मनोहर क्रियाकलाप; हाउभाउ; नाजनखरा । २. नायक, अभिनेता, नर्तक वा वेश्या आदिले विषयसुहाउँदो प्रभाव पार्ने स्वर, अङ्गसञ्चालन आदिबारा गरिने चेष्टा ।
हावा— ना॰ [अ॰ हवो पृथ्वीको चारैतिर फैलिएको केही ग्याँस विशेष गरी अक्सिजन र नाइट्रोजनको मेलबाट बनेको, प्राणी, वनस्पति आदिको जीवनका लागि सास फेर्न चाहिने, अदृश्य तर निरन्तर प्रवाहमान पदार्थ; पञ्चतत्त्वमध्ये एक; वायु; बतास । — कावा— ना॰ हायलकायल । ~ कुरा— ना॰ नपत्याइँदो कुरा; गफ । ~ खुस्काइ— ना॰ १. जीवनको अन्त; मरण । २. टायर आदिबाट हावा बाहिर निस्कने काम । ३. पागल हुने वा बौलाउने अवस्था । — खोरी— ना॰ १. पहाडका रमणीय स्वास्थ्यप्रद स्थल; गर्मी याम बिताउन उँचो ठाउँमा बनेको घर । २. हावा खाने काम; घुमफिर । ~ घर— ना॰ शुद्ध हावा प्रशस्त खेलोस् भनी बनाइएको घर; बङ्गला । — दार/दारी— वि॰ १. हावा आवतजावत गर्ने झ्यालढोका वा प्वाल प्रशस्त भएको । २. प्रमाण नभएको; उडन्ता (खबर) । ३. ठाउँठाउँमा धेरै छिद्र पारी हलुको चालले बनाइएको (औँठी, तिलहरी आदि गहना) । —
पानी— ना॰ प्राणीको जीवन र स्वास्थ्यमा असर पार्ने स्थानीय हावा, पानी आदि प्राकृतिक पदार्थ; हावा र पानीको अवस्था; जलवायु । — बाजी— ना॰ प्रमाण, सबुत केही नभएको कुरो; उडन्ता खबर । ~ बिग्रेको— वि॰ पागल; विक्षिप्त ।
हास— ना॰ [सं॰] १. हाँस्ने काम; हाँसो । २. उपहास; ठट्टा; दिल्लगी । ३. साहित्यमा हास्यरसको स्थायी भाव (यसका छ भेद छन्– स्मित, हसित, विहसित, अवहसित, अपहसित र अतिहसित) । ४. हास्यरस । ५. फक्रने वा फुल्ने काम । — परिहास— ना॰ ठट्टा; दिल्लगी ।
हासिल— वि॰ [अ॰] १. पाइएको; उपलब्ध; प्राप्त । २. काम सिद्ध भएको; काम पूरा भएको; सफल । ना॰ ३. लाभ; प्राप्ति; उपलब्धि । ४. सफलता; सिद्धि ।
हास्य— वि॰ [सं॰] १. हाँस्न लायक; प्रहसनयोग्य । २. हँस्सी गर्न सुहाउँदो; उपहासयोग्य । ना॰ ३. साहित्यका नौ रसमध्ये एक रस; हास्यरस । — जनक— वि॰ हाँसोउठ्दो; नसुहाउँदो; नमिल्दो । ~ रस— ना॰ साहित्यमा विकृत आकार, वेशभूषा, चेष्टा आदिबाट पैदा हुने, 'हास' स्थायी भाव भएको एक रस । ~ व्यङ्ग्य— ना॰ १. छेडखानका साथै हाँसो उठाउने कामकुरो; हँसाउने र छेडपेच हान्ने काम; हास्य र व्यङ्ग्य । २. साहित्यमा यथार्थ तर अनुचित काम–कारबाहीमाथि हँसाउने गरी गरिने व्यङ्ग्य । ३. साहित्यमा विशेषतः कथा, कविता, निबन्ध आदिका माध्यममा प्रयोग गरिने एक शिल्प । > हास्यास्पद— वि॰ १. देख्दा हाँसो पैदा हुने; हाँसोउठ्दो । २. गर्न नहुने; लाजलाग्दो; निन्दनीय ।
हाहा— ना॰ [सं॰ हा (बि॰)] १. चर्को स्वर गरेर हाँस्दा मुखबाट निस्कने आवाज; चर्को हाँसो । २. अरू कसैको निन्दा वा उपहास । ३. धेरै जनाको वेदनायुक्त आवाज; कोलाहल; हाहाकार । ४. ठूलो चोट; ज्यादै कष्ट; विपत्ति । ५. अत्त्याउने वा आत्तिने काम; डोहो; आच्छुआच्छु । ६. चराचुरुङ्गी आदिलाई धपाउने काम । ७. कुनै अभद्र काम नगर्न सम्झाउने शब्द । ८. अर्काको भनाइमा विना–सोचविचार लाग्ने काम; बहकाउ; लहैलहै । — कार— ना॰ १. धेरै जनाको वेदनापूर्ण आवाज; आर्तनाद । २. ठूलो कष्ट; विपत्ति । — हुहू— ना॰ १. सङ्गीतकलामा प्रसिद्ध गन्धर्वजातिका प्रमुख गायक; हाहा र हुहू नामका गन्धर्व । २. ठट्टामजाक; हँसीदिल्लगी; लहडबाजी । ३. हटाउने वा पन्छाउने आशय व्यक्त गर्ने शब्द ।
हाहु/हाहो— क्रि॰ वि॰ [हाहो जेनतेन गरी; कुनै तवरले पनि काम सिद्ध गर्ने चालसित; हाटहुट; हाहाहुहू ।
हिँगुवा— ना॰ लाम्चा पात हुने, हरियोमा नीला र खैरा धर्का परेका पत्रदार फूल फुल्ने र हरियो खोक्रो फल फल्ने एक रूख; आयुर्वेदका अनुसार पेटको खराबी र स्त्रीको गर्भसम्बन्धी रोगमा फाइदा गर्ने त्यसैको फल ।
हिँड्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हिण्ड+नु] १. खुट्टा चालेर फट्को मार्दै वा सार्दै एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जानु; पदयात्रा गर्नु; पैदल जानु । २. प्रस्थान गर्नु; पहिलेको ठाउँ छाड्नु । ३. अर्को पोइसँग जानु; पोइल जानु । ४. मर्नु; नाश हुनु ।
हिँडडुल— ना॰ [हिँड्+डुल्] सुस्तरी यताउति हिँड्ने र घुम्ने काम; डुलफिर; घुमफिर ।
हिँडन्ता/हिँडन्ते— वि॰ [हिँड्+अन्ता/अन्ते] खूब हिँड्न सक्ने; धेरै वा छिटोछिटो हिँड्ने; हिँडुवा ।
हिँडाइ— ना॰ [रू हिँड् (+आइ॰] हिँड्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हिँडाइनु— क॰ क्रि॰ हिँड्न लाइनु । हिँडाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. चोरी गर्नु; अपहरण गर्नु । २. धेरै हिँड्ने पार्नु; हिँड्न लाउनु । ३. लैजानु; लानु । हिँडिनु— अ॰ क्रि॰ हिँड्ने काम गरिनु; पैदल गइनु । हिँडुवा— वि॰ हिँडन्ता । स्त्री॰ हिँडुवी । हिँडैया— वि॰ खूब हिँड्ने बानी भएको; हिँडन्ता ।
हिंसक— वि॰ [सं॰] १. हिंसा गर्ने; मार्ने; हत्यारो; घातक । २. मार्ने वा टोक्ने जातको (बाघ, भालु, सर्प आदि॰; हिंस्रक । ना॰ ३. अर्काको हिंसा वा निन्दा गर्ने व्यक्ति ।
हिंसा— ना॰ [सं॰] १. प्राणीहरूको ज्यान लिने वा काटमार गर्ने काम; हत्या; वध । २. अरूलाई कुनै किसिमबाट पीडा दिने वा हानि पुथ्याउने काम; अपकार । > हिंसात्मक— वि॰ हिंसाको भावना भएको; अरूको कुभलो गर्ने । हिंसालु— वि॰ १. हिंसा गर्ने; मार्ने वा सताउने; हिंस्रक । २. हिंसा गर्ने प्रवृत्ति भएको ।
हिंस्य— वि॰ हिंसा गर्न योग्य; मार्नुपर्ने वा मार्न सकिने ।
हिंस्रक— वि॰ [सं॰] १. हिंसा गर्ने वा मार्ने; हिंसक । ना॰ २. हिंसा गर्ने पशु; डरलाग्दो जनावर ।
हिउँ— ना॰ [सं॰ हिमे प्राकृतिक ठन्डीले जमेको आकाश वा बादलमा रहने जलीय अंशको ठोस रूप; पहाडका टाकुरामा जमेको त्यसैको सेतो ढिका; हिम । — चितुवा— ना॰ सेतो शरीरमा कालो थोप्ला हुने, लामो पुच्छर र अलि सानो जीउ भएको, मांसाहारी समूहमा पर्ने प्रायः हिमाली भेगमा पाइने चितुवा । — चुली— ना॰ हिमालका चुचुराहरूको समूह; हिउँको चुली; हिमचुली ।
हिउँद— ना॰ [सं॰ हिमदे जाडो याम; नागपञ्चमीदेखि श्रीपञ्चमीसम्मका छ महिनाको समय ।
हिउँदे— वि॰ [हिउँद+ए] हिउँदको; हिउँदमा हुने वा लगाइने । ~
गहुँ— ना॰ हिउँदमा खेतबारीमा लगाइने गहुँ बाली । ~ बाली— ना॰ हिउँदमा हुने खेतीपाती; हिउँदमा लाग्ने तथा हिउँदमै पाक्ने बाली; नगदे बाली ।
हिक्–नु१— स॰ क्रि॰ [हेप्+नु] थिचोमिचो गर्नु; हेप्नु; दमन गर्नु ।
हिक्–नु२— अ॰ क्रि॰ [हिक्का+नु] १. हिक्का लाग्नु; हिक्कहिक्क गर्नु । २. हात्ती कराउनु ।
हिकमत— ना॰ [अ॰] १. कुनै काम गर्ने आँट; हिम्मत; साहस । २. कुनै समस्या समाधान गर्ने बाटो; उपाय; युक्ति । ३. चलाकी; बुद्धिमानी । — दार— वि॰ हिकमत भएको; हिकमती; आँटिलो । — हारा— वि॰ हुती नभएको; पानीमरुवा; नामर्द; लाछी । >
हिकमती— वि॰ हिकमतदार; साहसी ।
हिकाइ— ना॰ [रू हिक् (+आइ॰] १. हिक्ने वा हेप्ने क्रियाप्रक्रिया । २. हिक्ने वा हिक्का लाग्ने क्रियाप्रक्रिया । [ > ] हिकाइनु— क॰ क्रि॰ हिक्न लाइनु । हिकाउनु— प्रे॰ क्रि॰ हिक्न लाउनु । हिकिनु— क॰ क्रि॰ हेपिनु ।
हिकीहिकी— ना॰ [हिक्का (बि॰)] मर्ने वेलामा आउने हिक्का वा दम ।
हिक्क— क्रि॰ वि॰ [रू हिक्को हिक्का लाग्ने गरी; हिक्काको आवाज आउने गरी । — हिक्क— क्रि॰ वि॰ लगातार हिक्क भएर ।
हिक्का— ना॰ [सं॰] १. घाँटीबाट वेगका साथ वायु निस्कने काम; बाडुली । २. लगातार धेरै पटक बाडुली निस्किरहने रोग । ३. मर्ने वेलाको आखिरी दम; हिकीहिकी ।
हिग्वे— ना॰ [नेवा॰] तीतोतीतो वा टर्रो स्वादको, भित्रपट्टि रातो र कमलो हुने सुपारी ।
हिब— ना॰ [सं॰ हिङ्गु] १. लाम्चा पात र साना खैरा फल हुने एक जातको बोट । २. त्यसको कडा गन्ध हुने चोप वा दालतरकारी पकाउँदा तेलघिउमा फुराइने गन्धयुक्त मसला । — जिरो— वि॰ रोगले गलाएर ज्यादै दुब्लो भएको; मरन्च्यासे; सिट्ठी । ~ हलाइ— ना॰ अरूलाई साटो फेर्ने उद्देश्यले कसैलाई उक्साएर कष्ट पुथ्याउने काम ।
हिबाइ— ना॰ [रू हिबाउ (+आइ॰] हिबाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हिबाइनु— क॰ क्रि॰ हिबाउन लाइनु ।
हिबाउनु— स॰ क्रि॰ [हिब+आउ+नु] १. अरूलाई हानि वा कष्ट हुने गरी कुनै कामकुरो गर्न बाध्य गर्नु । २. गुदबारमा हिब हालेझैँ गरी बेचैन पार्नु; पीडा दिनु ।
हिङ्गास्टक— ना॰ [सं॰ हिङ्ग्वष्टके हिब, जीरा, मरीच, बिरेनुन, सुठो, पिप्ला आदि द्रव्य मिसाएर तयार पारिएको अजीर्णनाशक एक आयुर्वेदीय औषधि; पाचक ।
हिङ्गु— ना॰ [सं॰] हिबको बोट वा त्यसैको चोप । — पत्री— ना॰ जिम्बुबुटी । > हिङ्गुल— ना॰ १. पारो मिश्रित एक खनिज पदार्थ; सिम्रिक । २. सिन्दूर ।
हिङ्गुल— ना॰ [सं॰ हिङ्गुलाजे हिङ्गुलाज पत्थर; हिङ्गुरो ।
हिङ्गुलाज— ना॰ [सं॰] १. सिन्धप्रदेशको पहाडमा रहेको दुर्गाको एक मूर्ति । २. यिनै देवीको प्रसादस्वरूप माला उनेर लगाइने सेतो एक प्रकारको बियाँ; ठिङ्गुरो; हिङ्गुल ।
हिचकिच— ना॰ [हि॰ हिचके अनकनाइ; धरमराहट; दोधार; असमञ्जस । > हिचकिचाइ— ना॰ हिचकिचाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया; अनकनाइ । हिचकिचाइनु— अ॰ क्रि॰ धरमराउने काम गरिनु; अनकनाइनु । हिचकिचाउनु— अ॰ क्रि॰ १. डर, सङ्कोच आदिले गर्दा केही भन्न वा गर्न धरमराउनु; सङ्कोच मान्नु; अनकनाउनु; अकमकाउनु । २. काम थाल्ने वा नथाल्ने दोधारमा पर्नु; हच्कनु । हिचकिचाहट— ना॰ हिचकिचाउने भाव, स्थिति वा क्रियाप्रक्रिया; हिचकिचाइ; अनकनाहट ।
हिजडा— ना॰ [ < ] स्त्री वा पुरुष नछुट्टिएको प्राणी; नपुंसक; सिँगारु ।
हिजरी— ना॰ [अ॰] १. हजरत मुहम्मदले मक्का छोडेर मदीना जानु । २. हजरत महम्मदले मक्का छाडेर गएको तिथिदेखि चलेको संवत् ।
हिजै— क्रि॰ वि॰ [हिजो+नै] हिजोको दिनमै ।
हिजो— क्रि॰ वि॰ [सं॰ ह्यस्] १. आजको दिनभन्दा पहिलो दिनमा; गएको दिनमा; एक दिन पहिले । ना॰ २. गएको दिन । ~ अस्ति— क्रि॰ वि॰ भर्खरै बितेका दिनहरूमा । ~ आज— क्रि॰ वि॰ अचेल; वर्तमान समयमा ।
हिज्जे— ना॰ [अ॰] हरेक शब्दमा रहने अक्षरहरूको व्यवस्थित क्रम वा रखाइ; वर्णविन्यास; बर्तनी; खिप्ती ।
हिटर— ना॰ [अङ्॰] बिजुलीबाट भात, चिया आदि पकाउन वा जाडामा ताप्न प्रयोग गरिने बलेको तारयुक्त चुलो; बिजुलीको चुलो ।
हिटी— ना॰ [नेवा॰] पानीको धारा खसाल्ने पाइप वा नली; धारो
(जस्तो— नारायणहिटी, मरुहिटी आदि) । — मङ्ग— ना॰ एक फुटजति लामो हुने अजिँगरमुखी आकारको, उपत्यकाका धार्मिक चाडपर्वमा फुकेर बजाइने ढुङ्ग्रोजस्तो एक बाजा ।
हिट्टेली— ना॰ भारोपली भाषापरिवारको, युरोपभित्र बोलिने एक शाखा ।
हिण्डोल— ना॰ [सं॰] मध्यम, तीव्र, ऋषभ र पञ्चम वर्जित हुने र अन्य स्वर शुद्ध रहने, शास्त्रअनुसार दिनको प्रथम प्रहरको अन्तमा र विशेष गरी वसन्त ऋतुमा गाइने औडव जातिको एक राग ।
हित— ना॰ [सं॰] १. कसैको असल हुने काम; उपकार; भलाइ । २. कल्याण; मङ्गल । ३. फाइदा; लाभ; प्राप्ति । ४. इष्टमित्र; बन्धु । ५. हितैषी व्यक्ति । — कर/कारक/कारी— वि॰ १. हित गर्ने; भलो गर्ने । २. लाभ पुथ्याउने; लाभप्रद । ३. हित सोच्ने; भलो चिताउने । ~ चिन्तक— वि॰ हित चिताउने; हितैषी । —
चिन्तन— ना॰ असल वा भलो हुने कामकुराको विचार; शुभकामना । > हिताहित— ना॰ १. हित र अहित; फाइदा र बेफाइदा । वि॰ २. असल र खराब । हितेच्छु— वि॰ भलो चाहने; शुभेच्छु; हितैषी । हितैषी— वि॰ कल्याण चाहने; हितेच्छु ।
हितोपदेश— ना॰ १. हित वा कल्याण हुने कुराको उपदेश; राम्रो अर्ती । २. नारायण पण्डितबारा रचित संस्कृत भाषाको एक प्रसिद्ध नीतिग्रन्थ ।
हित्तचित्त— ना॰ [ंसं॰ हृत्+चित्त] दुई व्यक्तिका बीच भएको मिलिमतो; दुई जनाको मिलेको मन; मिलेका दुई दिल ।
हिदायत— ना॰ [अ॰] १. सही बाटो देखाउने काम; मार्गदर्शन । २. कुनै काम गर्न वा नगर्नका लागि दिइएको आदेशउपदेश ।
हिनहिनाइ— ना॰ [रू हिनहिनाउ (+आइ॰] हिनहिनाउने भाव, क्रिया वा अवस्था । [रू ] हिनहिनाइनु— अ॰ क्रि॰ हिनहिनाउने काम हुनु; घोडा कराइनु ।
हिनहिनाउनु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हेषण+आउ+नु] हिनहिन आवाज निस्कनु; घोडा कराउनु; हिलिनु । > हिनहिनाहट— ना॰ हिनहिनाउने भाव, अवस्था वा क्रियाप्रक्रिया ।
हिनामिना— ना॰ [हन् (हरण॰+मीन् (अफाल्नु॰] १. मालसामानको बरबादी; खती; नोक्सानी; क्षति । २. तलमाथि; गडबडी ।
हिन्ताल— ना॰ [सं॰] पातैपातले छोपिएको, छोटो डाँठ हुने ताडको रूख ।
हिन्द— ना॰ [फा॰] हिन्दुस्तान; भारत देश । ~ चीन— ना॰ कम्पुचिया, भियतनाम र लाओसको समूह । ~ महासागरीय क्षेत्र— ना॰ दक्षिणी एसिया, मध्यपूर्व, अफ्रिका तथा दक्षिणपूर्व एसियाको पश्चिमी भाग ।
हिन्दी— वि॰ [फा॰] १. हिन्दुस्तानको; भारतसम्बन्धी; भारतीय । ना॰ २. हिन्दुस्तानका निवासी; भारतीय व्यक्ति । ३. हिन्दुस्तानको प्रमुख भाषा; स्वतन्त्र भारतको राष्ट्रभाषा ।
हिन्दु— ना॰ [फा॰] वेद, धर्मशास्त्र, नीतिशास्त्र र पुराण आदिलाई आफ्नो धर्मग्रन्थ मान्ने जाति वा धर्म । — हिन्दुत्व— ना॰ १. हिन्दू हुनाको भाव, गुण वा अवस्था । २. हिन्दूहरूको आचारविचार तथा व्यवहार । ~ धर्म— ना॰ हिन्दूहरूको धर्म ।
हिन्दुपति— ना॰ [फा॰ हिन्दू+सं॰ पति] मकवानपुर, चौदण्डी, विजयपुर आदि ठाउँका सेन राजाहरूले धारण गरेको एक प्रशस्ति ।
हिन्दुस्तान— ना॰ [फा॰ हिन्दोस्ताने हिन्दूहरू रहेको देश; हिन्दूस्थान; भारत । > हिन्दुस्तानी— वि॰ हिन्दूस्थानी; भारतीय ।
हिन्दुस्थान— ना॰ [फा॰ हिन्दू+सं॰ स्थाने हिन्दूहरूको निवासभूमि; भारतवर्ष; भारत देश । ~ समाचार/समिति— वि॰ भारतको एक समाचार समिति । > हिन्दुस्थानी— वि॰ हिन्दूस्थानको; भारतीय ।
हिन्दू— ना॰ हे॰ हिन्दु ।
हिन्दोल— ना॰ [सं॰] १. झुलना; पिब । २. डोली ।
हिन्नति— ना॰ [सं॰] अर्काको नजरमा आफूलाई गिराउने काम ।
हिप्पी— ना॰ भौतिक जगत्बाट विस्मृतितिर फर्की शान्तिको खोजीमा विभिन्न देशमा घुम्ने वा बस्ने गोरा घुमन्ता जाति ।
हिफाजत— ना॰ [अ॰] कुनै वस्तुलाई जोगाएर वा बचाएर राखी बिग्रन नदिने काम; सुरक्षा; बचाउ; जतन । > हिफाजती— वि॰ १. हिफाजत गर्ने; बचाउ तथा सुरक्षा दिने । २. बचाउ गर्न योग्य; हिफाजत गर्नुपर्ने ।
हिम— ना॰ [सं॰] १. कडा ठन्डीले जमेको पानी; हिउँ । २. चिसो; जाडो; ठन्डा । ३. हिउँद; हेमन्त ऋतु । ४. कुइरो; हुस्सु । ५. हिमालय पर्वत । वि॰ ६. ठन्डा; शीतल । — कण— ना॰ हिउँ वा तुसाराको सानो कण; शीतविन्दु । — कर— ना॰ चन्द्रमा । —
कल्प— ना॰ पुरातत्त्वशास्त्रका अनुसार हिमयुगको समस्त भाग; आजभन्दा लगभग दस लाख वर्षपूर्वको समय; पूर्वहिमानीको अन्तिम समयमा प्रारम्भ भएर हिमान्युत्तर समयभन्दा पूर्वको समय ।
हिमचिम— ना॰ [(बि॰)+चिन्] चिनाजानी; जानपहिचान; बसाउठी ।
हिमचुली— ना॰ हिमशिखर; हिउँचुली ।
हिमताल— ना॰ [सं॰ हिम+फा॰ तालावे हिमाली क्षेत्रमा भएका हिउँका ताल ।
हिमनद— ना॰ [सं॰] हिउँले बनेको नदी; हिउँ बग्ने खोलो । >
हिमनदी— ना॰ चुचुरामा हिउँको भार धेरै भई पहाडको सतहदेखि नै खसेर तलतिर बग्न थालेको हिउँ; हिमनद; अति चिसो पानी हुने नदी ।
हिमपात— ना॰ [सं॰] पानी पर्ने प्रदेशमा ज्यादै जाडो भएर हिउँ बर्सने काम; जाडो याममा लेकतिर हुने हिउँको पतन ।
हिममलेवा— ना॰ [सं॰ हिम+मलेवो नेपालको लेकाली भेगमा पाइने मलेवा चरो ।
हिममानव— ना॰ [सं॰] हिमालमा बस्ने, मनुष्यका आकारको प्राणी; यति; सोक्पा; याँठे ।
हिमयुग— ना॰ [सं॰] पुरातत्त्वशास्त्रका अनुसार हिमकल्पका विभिन्न हिमानी (प्रथम, प्रथम अन्तर, बितीय, बितीय अन्तर, तृतीय, तृतीय अन्तर र चतुर्थ॰ समयमध्ये कुनै एक समय; सम्पूर्ण हिमानीसमय ।
हिमरेखा— ना॰ [सं॰] हिउँ नपग्लिई सधैँ जमिरहने भूमिको सीमारेखा ।
हिमवान्— ना॰ [सं॰] १. हिमालय पर्वत । वि॰ २. हिउँ भएको ।
हिमशिखर— ना॰ [सं॰] हिमचुली; हिउँचुली; हिमालय ।
हिमशिला— ना॰ [सं॰] हिउँको ढिका; बरफ ।
हिमशृङ्खला— ना॰ हिमालय पर्वतका पङ्क्ति; हिमालयका श्रेणी ।
हिमशैल— ना॰ [सं॰] हिमालय पर्वत ।
हिमांशु— ना॰ [सं॰] १. चन्द्रमा । २. कपूर ।
हिमाइत— ना॰ [अ॰ हिमायते १. पक्षपात; हिमायत । २. बेवास्ता गर्ने भाव; उपेक्षा । > हिमाइती— वि॰ १. पक्षपाती; हिमायती । २. उपेक्षा वा बेवास्ता गर्ने । हिमाइते— वि॰ हिमाइती ।
हिमागर— ना॰ [सं॰] हिमक्षेत्रमा हिमनदीले बनाएको खाडल ।
हिमाङ्क— ना॰ [सं॰] १. पानी जम्ने तापक्रम । २. चन्द्रमा । ३. कपूर ।
हिमाचल— ना॰ [सं॰] हिमालय पर्वत ।
हिमाच्छादित— वि॰ [सं॰] हिउँले ढाकेको; हिउँ नै हिउँ भएको ।
हिमाद्रि— ना॰ [सं॰] हिमाल; हिमालय पर्वत; हिमाचल ।
हिमानी— ना॰ [सं॰] १. हिउँको थुप्रो; हिउँको रास । २. हिमयुग । ~ माटो— ना॰ हिमनदीको प्रभावबाट बनेको माटो; हिमनदीले सोहोरेर ल्याएको माटो । > हिमान्युत्तर— ना॰ पुरातत्त्वशास्त्रका अनुसार हिमयुगपछिको समय; इसाभन्दा दस हजार वर्षपूर्वको समय; नवाश्मयुग वा आधुनिक युग प्रारम्भ भएको समय ।
हिमायत— ना॰ [अ॰] १. बेवास्ता गर्ने काम; उपेक्षाभाव । २. पक्षपात; तरफदारी । > हिमायती— वि॰ १. पक्षपात गर्ने; पक्ष लिने । २. अटेर; उपद्रवी ।
हिमाल— ना॰ [सं॰ हिमालये हिमालय । ~ चुली— ना॰ १. हिउँचुली । २. नेपालको गोरखा र लमजुब जिल्लाको सिमानामा रहेको ७,८९३ मिटर अग्लो पर्वत । — चेरी— ना॰ विभिन्न आकारका धेरै पात हुने, घोगाजस्तो भएर फुल्ने एक सदाबहार रूख ।
हिमालय— ना॰ [सं॰] नेपालको उत्तरी सीमाक्षेत्रमा वारपार पसारिएको, टाकुराहरू सधैँजसो हिउँले ढाकिरहने, उँचो पर्वतमाला; हिमशृङ्खला । ~ पर्वत— ना॰ खरीमाटो वा खरीढुङ्गाको युगमा सृष्टि भएको पर्वत; आजभन्दा लगभग तेह्र करोड पचास लाख वर्षपहिले सृष्टि भएको पहाड; हिमालय ।
हिमाली— वि॰ [हिमाल+ई] हिमालमा रहने; हिमालको; हिमालसम्बन्धी । ~ गिद्ध— ना॰ हिमालय पर्वतको आसपासमा पाइने गिद्ध । ~ भाषा— ना॰ भोट–बर्मेली शाखाको, भोट–हिमाली– वर्गको एउटा भेद ।
हिमैकड्मो— ना॰ नेपालको सङ्खुवासभा जिल्लामा पाइने डाँफेभन्दा ठूलो एक जातको हिमाली लुइँचे चरो ।
हिमोट— ना॰ [हिम+ओट] हिमनदीले सोहोरेर ल्याएको माटो; बालुवा, ढुङ्गा र झारपात आदि वस्तु ।
हिम्मत— ना॰ [अ॰] १. कठिन काम गर्ने उत्साह वा साहस; हिक्मत । २. पराक्रम; सुथ्याइँ; बहादुरी । — दार— वि॰ हिम्मत भएको; आँट गर्ने; उत्साही । — हारा— वि॰ हिम्मत नभएको; निरुत्साही । > हिम्मती— वि॰ हिम्मतदार ।
हियरा— ना॰ [सं॰ हृदये १. हृदय; मुटु; मन । २. छाती; वक्षस्थल । ३. स्तन; दूध ।
हियाइ— ना॰ [रू हियाउ (+आइ॰] हियाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हियाइनु— क॰ क्रि॰ हियाउने काम गरिनु ।
हियाउ— ना॰ [हियो+आउ] १. आँट; हिम्मत; उत्साह; ह्याउ । २. हृदय; मन ।
हियाउ–नु— स॰ क्रि॰ [हेय+आउ+नु] हेला वा अपमान गर्नु; हेय गराउनु; हेप्नु; ह्याउनु ।
हियार— ना॰ [सं॰ हृदये हृदय; हियरा । > हियारो— ना॰ मुटु; हियो; हृदय ।
हियो— ना॰ [प्रा॰ हिअअ < सं॰ हृदये हृदय; मुटु; मन ।
हिरण— ना॰ [सं॰] १. सुन; सुवर्ण । २. वीर्य । ३. कौडो । >
हिरण्मय— वि॰ १. सुनबाट बनेको; सुनको । २. सुनौला; स्वर्णमय । ना॰ ३. हिरण्यगर्भ; ब्रह्मा ।
हिरण्य— ना॰ [सं॰] १. सुन; सुवर्ण; स्वर्ण । २. ब्रह्मा । — कशिपु— ना॰ १. कश्यप प्रजापतिका छोरा, पुराणप्रसिद्ध दैत्यराज । २. सुनको पलब । — गर्भ— ना॰ १. नेपालको कृष्णगण्डकीमा पाइने शालिग्रामशिला । २. ब्रह्मा । ३. विष्णु । ४. फलामजस्तो एक
प्रकारको धाउ । ५. उपनिषत्का अनुसार सम्पूर्ण पदार्थ र
जीवहरूको मूल उद्गमस्थल भएको सृष्टिको प्रारम्भमा रहेको सुनौला रङ्गको पिण्ड । — नाभ— ना॰ १. विष्णु । २. मैनाकपर्वत । श्र हिरण्याक्ष— ना॰ पुराणप्रसिद्ध एक दैत्य; हिरण्यकशिपुको दाजु ।
हिरन— ना॰ [सं॰ हिरणे १. मर्न लागेका बिरामीलाई खुवाइने सुनपानी, दही आदि पदार्थ । २. भात आदि खानेकुरो (रिस वा गालीका रूपमा॰ ।
हिरा— ना॰ [सं॰ हीरके पुरानो कोइलाखानीको आसपासमा पाइने, अति साह्रो र सानमा चढाएपछि अन्धकारमा पनि उज्यालो चमक दिने बहुमूल्य रत्न; हीरक । — कसी— ना॰ गन्धकको रासायनिक प्रक्रियाबाट तयार हुने फलामको विकार । श्र हीरावली— ना॰ प्रायः बिछ्याउने काम लिइने, देख्दा राम्रो, चारखाने खस्रो कपडा ।
हिरासत— ना॰ [अ॰] १. अपराधीलाई निश्चित वा अनिश्चित समयसम्म थुन्ने काम; कैद; थुना; नजरबन्दी । २. बन्दीखान; झ्यालखान; खोर । ३. सिपाही वा पुलिसको रेखदेख; पहरा ।
हिरिक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हिरिक्+क] १. कुनै प्रिय वस्तु वा व्यक्तिको प्राप्तिका निम्ति हत्ते हाल्ने गरी; प्रेममा नराम्रोसँग फस्ने चालले । २. प्राण जाने गरी; मर्ने चालले । > हिरिक्किनु— अ॰ क्रि॰ कुनै वस्तुको प्राप्तिका लागि तीव्र इच्छा गर्नु; हिरिक्क हुनु । हिरिक्क्याइ— ना॰ हिरिक्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हिरिक्क्याहट— ना॰ हिरिक्क हुने भाव, अवस्था वा क्रियाप्रक्रिया ।
हिर्काइ— ना॰ [रू हिर्काउ (+आइ॰] हिर्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हिर्काइनु— क॰ क्रि॰ हिर्काउने काम गरिनु; हानिनु ।
हिर्काउ–नु— स॰ क्रि॰ मर्मान्तक पीडा हुने गरी पिट्नु; हान्नु । >
हिर्किनु— स॰ क्रि॰ वेगले कतै जानु (निन्दार्थमा॰ ।
हिर्दोक— वि॰ अँगाल्न पनि नहुने अफाल्न पनि नसकिने; नलिनु नछोड्नु खालको; गर्नु न मर्नु भएको ।
हिलमिल— ना॰ राम्रो मेलमिलाप; हृदयदेखिको मेल; हिमचिम ।
हिलि–नु१— अ॰ क्रि॰ [हिलो+इ+नु] हिलो हुनु; माटो, बालुवा आदिमा पानी मिसिई लेदो हुनु ।
हिलि–नु२— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हेष+इ+नु] १. बेफ्वाँकमा गिजिएर हाँस्नु । २. घोडा कराउनु; हिनहिनाउनु ।
हिलिलिलि— क्रि॰ वि॰ [हिल्ल+ई (बि॰)] १. घोडा कराउने गरी; हिनहिनाउने चालले । २. गिजिएर हाँसिरहने गरी; हिलिने चालले ।
हिलीमिली— ना॰ [रू हेलमेले हृदयदेखिको मेलमिलाप; हेलमेल; हिमचिम; हिलमिल ।
हिले— वि॰ [हिलो+ए] १. हिलोमा हुने वा पाइने; हिलाको; हिलोसम्बन्धी । ना॰ २. रोपाइँ गर्दा परस्परमा हिलो छ्यापाछ्याप गरेर खेलिने खेल । ~ जात्रा— ना॰ गाईजात्राको भोलिपल्ट रोपाइँको अभिनय गरेर देखाइने जात्रा; रोपाइँजात्रा । ~ पालुङ्गो— ना॰ पालुङ्गोभन्दा लामा पहेँल्छ्या पात र फुस्रो डाँठ हुने पालुङ्गो; गोब्रे पालुङ्गो । ~ फागु— ना॰ अबिरको सट्टा हिलो घस्नेछ्याप्ने गरेर खेलिने खेल वा त्यस्तो फागुजात्रा । ~ माछो— ना॰ हिलामा वा मैलो पानीमा बस्ने माछो ।
हिलो— ना॰ [प्रा॰ हिलो पानीमा मुछिएको माटो; माटाको लेदो; पङ्क ।
हिल्याइ— ना॰ [रू हिल्याउ (+आइ॰] हिल्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हिल्याइनु— क॰ क्रि॰ हिल्याउने काम गरिनु; हिलो पारिनु ।
हिल्याउ–नु— स॰ क्रि॰ [हिलो+याउ+नु] रोपाइँ गर्दा खेतको माटोमा पानी लगाई जोती वा खनी हिलो पार्नु; बाउसे गर्नु; टाकुचे गर्नु ।
हिल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हिल्+ल] १. गिजिएर हाँस्ने गरी । २. खित्का छाडेर हाँस्ने किसिमले ।
हिल्ला— ना॰ [अ॰ हीले कुनै वस्तु, व्यक्ति वा आफूले गर्नुपर्ने कामकुरो आफू पन्सने गरी अरूलाई सुम्पिने काम; जिम्मा ।
हिसाब— ना॰ [अ॰] १. वस्तुहरूको सङ्ख्या वा परिमाण तोक्ने काम; गणना; गन्ती । २. आम्दानीखर्चको लेखाजोखा; हरहिसाब । ३. गणितशास्त्र; गणितविद्या । ४. भाउ; दर । ५. नियम; अनुशासन; रीति । ६. ढङ्ग; चाल; तरिका । ७. पर्वाह; वास्ता । ~ किताब— ना॰ १. आम्दानीखर्चको लेखाजोखा; लेनदेन–व्यवहारको निर्धारण; हरहिसाब । २. हिसाब लेख्ने किताब । ३. लेनदेनसम्बन्धी व्यवहार । ४. सुहाउँदो व्यवस्था; बन्दोबस्त । ~ जाँच— ना॰ आम्दानीखर्चको लेखाजोखा हेर्ने काम । ~ सान्ती— ना॰ हिसाब वा अनुपातअनुसारको भाग बाँडिलिने काम । >
हिसाबी— वि॰ १. हिसाब गर्ने; गन्ती गर्ने । २. हिसाब जान्ने; गणितज्ञ । ३. अरूको तिर्नुपर्ने पैसाबारे वास्ता नराखी लिनुपर्ने पैसाको पछि लाग्ने ।
हिसी— ना॰ [नेवा॰ < सं॰ श्री] १. सौन्दर्य; लावण्य । २. छाँटकाँट मिलेर राम्रो बनेको रूप ।
हिस्स— क्रि॰ वि॰ [रू हस्से १. चाहना गरेको वस्तु नपाउँदा निराश हुने गरी; हिस्सिने चालले; जिल्ल; खिस्रिक्क; बिच्च ।
(उदा॰— हिस्स बूढी खिस्स दाँत । —उखान) । २. मुसुक्क; खिस्स ।
हिस्सा— ना॰ [अ॰ हिस्से १. बाँडफाँड गर्दा हुने कसैको अधिकार भएको वस्तु वा वस्तुको एकाइ; भाग; अंश । २. मूल समूहको कुनै एकाइ; खण्ड; टुक्रो । ३. चकला । — दार— वि॰ भागबन्डाको हकदार; हिस्सेदार । ~ विभाजन— ना॰ अंशभाग गर्ने काम; बाँडफाँड ।
हिस्सि–नु— अ॰ क्रि॰ [हिस्स+इ+नु] १. चाहेको वस्तु नपाएर निराश हुनु; हिस्स पर्नु; जिल्लिनु । २. खिस्रिक्क हुनु; बिच्च पर्नु ।
हिस्सी— ना॰ [रू हिसी] हिसी; सौन्दर्य । ~ परेको— वि॰ छाँटकाँट मिलेको; ज्यादै सुन्दर (अनुहार, रूप आदि॰ ।
हिस्सेदार— वि॰ [हिस्सा+दार] १. कुनै किसिमको सम्पत्ति वा व्यवसायमा हिस्सा भएको; भागबन्डाको हकदार; अंसियार । ना॰ २. त्यस्तो हिस्सा वा हक भएको व्यक्ति । > हिस्सेदारी— ना॰ १. हिस्सेदारको हक; हिस्सा; भाग; अंश । २. साझा; गोस्वारा ।
हिस्स्याइ— ना॰ [रू हिस्सि (+याइ॰] १. हिस्सिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [हिस्स्याउ+आइ] २. हिस्स्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हिस्स्याइनु— क॰ क्रि॰ हिस्स पारिनु; जिल्ल्याइनु ।
हिस्स्याउनु— स॰ क्रि॰ [हिस्सी+याउ+नु] १. चाहनाको वस्तु नदिएर वा अवरोध खडा गरेर निराश पार्नु; हिस्स पार्नु । २. खिसिक्क तुल्याउनु; बिच्च पार्नु ।
हीँ— वि॰ बो॰ १. लाचारी वा लज्जाको भाव व्यक्त गर्दा मुखबाट निस्कने शब्द । क्रि॰ वि॰ २. कमजोरी व्यक्त गर्ने चालले; दीनतापूर्वक रुने गरी । ३. हार स्वीकार गरेर लजाउँदै । — हीँ— ना॰ १. लाचारी प्रकट गर्ने वा अनकनाएको भाव जनाउने शब्द; हेँ–हेँ । क्रि॰ वि॰ २. केटाकेटी रुँदा निस्कने शब्द जसरी । ३. विनम्र भएर खुसामद गर्दा प्रयोग गरिने शब्दझैँ ।
हीन— वि [सं॰] १. अधम; क्षुद्र; नीच । २. कम; घटी । ३. निन्दा गर्न योग्य; गर्हणीय । ४. गरिब; दीन । ५. पद, मार्ग, स्थान आदिबाट च्युत; भ्रष्ट । ६. नाम पदका पछि गाँसिएर नभएको, रहित, तुच्छ आदि अर्थ बुझाउने शब्द (जस्तो— पुत्रहीन, भाग्यहीन, मतिहीन आदि॰ ।
हीनता— ना॰ हीन हुनाको भाव, गुण वा अवस्था; कमी; न्यूनता । ~ ग्रन्थि— ना॰ आफूलाई हीन वा कमजोर सम्झने मनोरोग; हीनताबोध । ~ बोध— ना॰ आफूलाई हीन सम्झने वा आफू सानो हुँ भन्ठान्ने मानसिक भावना; हीन भावनाको बोध; हीनताग्रन्थि । > हीनताभास— ना॰ हीनताको प्रतीति; हीनत्वबोध ।
हीनत्व— ना॰ [सं॰] आफूलाई हीन वा कमजोर मान्ने प्रवृत्ति; हीनता ।
हीनबुद्धि/हीनमति— वि॰ [सं॰] बुद्धि नभएको; मतिहीन; मूर्ख ।
हीनयान— ना॰ [सं॰] कर्मकाण्डपद्धति नमान्ने बौद्धधर्मीहरूको एक सम्प्रदाय; बौद्ध सम्प्रदायका हीनयान, महायान र वज्रयान तीन सम्प्रदायमध्ये एक ।
हीरक— ना॰ [सं॰] हीरा । ~ जयन्ती— ना कुनै विशेष व्यक्ति, संस्था, कार्य आदिको जन्म भएको साठी वर्षमा प्रवेश हुँदा मनाइने विशेष उत्सव ।
हीरा— ना॰ हे॰ हिरा ।
हीही— ना॰ [अ॰ मू॰ ही (बि॰)] १. घोडा कराएको आबाज; हिनहिनाहट । २. हल्का हाँसोमा सुनिने शब्द ।
हुँ— वि॰ बो॰ [सं॰ हुम्] कसैलाई तर्साउन वा हप्काउन बोलिने शब्द; हाँ ।
हुँगिया— ना॰ दन्त्यकथामा डुँगियासँग लोली मिलाउन प्रयोग गरिएको एक कल्पित रूख ।
हुँडल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हिल्लोल+नु] १. तरल वा लेदो पदार्थ एक जीउ हुने गरी चलाउनु; घोल्नु । २. रोटी पकाउन पानी मिसिएको पीठो फेट्नु; फाउनु । ३. हुँडलो मच्चाउनु; झगडा उठाउनु; राडो मच्चाउनु । > हुँडलहाँडल— ना॰ कुनै वस्तु हुँडल्ने र चलाउने काम; तलमाथि र वरपर पार्ने काम । हुँडलाइ— ना॰ हुँडल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुँडलिनु— अ॰ क्रि॰ १. तरल वा लेदो पदार्थ चल्नु; घोलिनु । २. मिसिनु । क॰ क्रि॰ ३. हुँडल्ने काम गरिनु; फेटिनु । हुँडलो— ना॰ धेरै जनाका बीचको मनोमालिन्य; राडो; रडाको; खिचलो । हुँडल्याइ— ना॰ हुँडलिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
हुँडार— ना॰ [हुण्डे ब्वाँसो रू
हुँदि— क्रि॰ वि॰ [रू हुँदो] १. भयो भने; भएमा; हुँदा । २. गरेमा । ना॰ यो॰ ३. शब्दको पछाडि जोडिएर सर्त वा सङ्केत बुझाउने शब्द (जस्तो— गएहुँदि; पाएहुँदि; त्यताहुँदि आदि) । ४. तिर; तर्फ । ५. यताउति; वरपर ।
हुँदो— ना॰ [हु+दो] १. कल्याण; हित; भलो । २. उपकार; भलाइ । ३. भलाइ, कल्याण वा उपकारका लागि । (उदा॰— रामले जागिर दिलाउन त्यसको हुँदो भनसुन गरेकै हो, तर सफल भएन॰ । ना॰ यो॰ ४. आसपासमा भन्ने अर्थ बुझाउन स्थानवाचक वा कालवाचक शब्दका पछिल्तिर जोडिने शब्द; तिर; तर्फ; हुँदि । (उदा॰— मङ्सिरहुँदो धान पाक्छ, साँझहुँदो त्यो आउँछ, राम पशुपतिहुँदो बस्छ आदि॰ । वि॰ ५. हुँदै; भइरहेको । (उदा॰— यो काम हुँदो छ॰ । — खाँदो— वि॰ राम्रोसँग खानपिन गर्न पुग्ने सम्पत्ति भएको; व्यवहार चलाउन पुग्ने आर्थिक स्थिति भएको; सम्पन्न ।
हु–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ हु+नु] १. विद्यमान रहनु; मौजुद रहनु । २. बन्नु; निर्माण गरिनु । ३. रूप वा स्थिति बदलिनु; एक रूपबाट अर्को रूपमा परिवर्तन देखिनु । ४. कुनै घटना वा व्यवहार प्रत्यक्ष रूपमा आउनु । ५. रोग, व्याधि आदिले सताउनु । ६. ठीक समय आउनु; कुनै प्रयत्नको परिणाम निस्कनु । ७. अनुमति, अनुक¨लता, स्वीकृति, स्वभाव आदिको भाव जनाउनु ।
हु— ना॰ [अ॰ मू॰] स्याल, कुकुर आदि जन्तु कराउँदा निस्कने शब्द । — हु— क्रि॰ वि॰ स्याल, कुकुर आदि जन्तु कराउँदा शब्द निस्कने गरी ।
हुइयाँ/हुइया— ना॰ [अ॰ मू॰] १. स्याल कराउँदा सुनिने शब्द; स्यालको आबाज । २. नचाहिँदो खबर; हल्ला; अफबाह ।
हुकुम— ना॰ [अ॰ हुक्मे १. आदेश । २. आफूभन्दा ठूला व्यक्तिको आज्ञा । ३. प्रभुत्व; अख्तियार । ४. खेल्ने तासका चार रबमध्ये एक; सुरथ । — प्रमाङ्गी— ना॰ हुकुम भएका कुराहरू लेखिएको कागत; हुकुमको निकासा । सङ्क्षे॰— हु॰ प्र॰ । > हुकुमत— ना॰ १. अधिकार; प्रभुत्व; आधिपत्य । २. शासन; राज्य; सलतनत ।
हुकुमी— वि॰ [हुकुम+ई] १. राजाज्ञासम्बन्धी । २. हुकुमको; हुकुमसम्बन्धी । ३. हुकुममा चल्ने । ~ शासन— ना॰ १. हुकुमबाट चल्ने शासन । २. नेपालमा राणापरिवारले चलाएको १०४ वर्षको (१९॰३–२०)७० शासन ।
हुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुक्+क] १. हिक्का वा बाडुली लाग्ने गरी । २. वमन हुने गरी; हुलुक्क ।
हुक्का— ना [अ॰ हुक्को नरिवल, धातु आदिका भाँडामा सुमेरु घुसारिएको, धूवाँ पानीमा छानिएर आउने खालको, तमाखु खाने साधन । > हुक्के— वि॰ राजामहाराजा र धनीमानीका घरमा तमाखु भरी खुवाउन नियुक्त भएको (व्यक्ति वा नोकर॰ ।
हुक्र–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हुङ्कार+नु] १. चर्को डाँकोले कराई हप्काउनु; हकार्नु । २. साँढे कराउनु; डुक्रनु । > हुक्राइ— ना॰ हुक्रने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुक्रिनु— अ॰ क्रि॰ हकारिनु ।
हुङ्कार— ना॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्तिलाई हप्काउन वा तर्साउन गरिने 'हुँ' शब्द; हप्की गर्ने शब्द । २. घमन्डसाथ चिच्याउने काम; गर्जन । ३. हाँक; ललकार । ४. धनुको आवाज; टङ्कार ।
हुचिल— ना॰ [गुहे+चील] लाटोकोसेराका अनुहारको ठूलो चरो; गुहे चील ।
हुच्च— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुच्+च] उत्तानो हात गरेर वेगसित कुनै वस्तु हुत्त्याउने गरी; हुत्त ।
हुच्च–नु— स॰ क्रि॰ [हुच्च+नु] १. दुवै हात उत्तानो पारेर कुनै वस्तु मिल्काउनु; हुत्त्याउनु । २. कुनै चीजलाई लट्ठी, डन्डी आदिले मिल्काउनु; हुच्चिनु । ३. पैसाको निसान गरेर खोपी खेल्नु । > हुच्चन्ती— ना॰ डन्डीबियोको खेलमा बियो हुच्चने लट्ठी; डन्डी । हुच्चिनु— स॰ क्रि॰ हुच्चनु । हुच्ची— ना॰ कतै जान वा कुनै काम गर्नका लागि अरूलाई उल्क्याउने वा उराल्ने चाल । हुच्च्याइ— ना॰ हुच्चिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
हुज्जत— ना॰ [अ॰] १. व्यर्थको बहस; नचाहिँदो तर्क; विवाद । २. झगडा; कचिङ्गल; दगलफसल । ३. दङ्गा; मारपिट । > हुज्जती— वि॰ नचाहिने कुरामा कचिङ्गल गर्ने; झगडालु ।
हुटहुटी— ना॰ [हुट+हुट] उत्साह दिँदै हतार गराउने काम; उत्साह; प्रेरणा ।
हुटिट्याउँ— ना॰ लामा खुट्टा, छोटो पुच्छर, कालो चुच्चो र खैरो पिठ्यूँ हुने, जलाशयका नजिकमा रहने एक चरो ।
हुडुक्क— ना॰ [सं॰] डमरुका आकारको एक किसिमको ठूलो बाजा ।
हुड्का— ना॰ [हुड्को+ओ डमरुजस्तै तर केही लामो, बायाँ हातमा च्यापी दाहिने हातका औँलाले बजाइने, सुदूर पश्चिमाञ्चलका पहाड र तराईतिर, हुड्केहरूले भारत तथा कर्खा गाउँदा र अन्य स्थलमा दुसाद र डुमहरूले पनि प्रयोग गर्ने एक तालबाजा ।
हुड्के— ना॰ [हुड्का+ए] हुड्का बजाउने व्यक्ति वा वर्ग ।
हुड्केली— ना॰ [हुड्को+एली] पश्चिम नेपालमा प्रचलित दमाईँ जातिले नाच्ने र गाउने लोकनृत्य एवं गीत ।
हुड्को— ना॰ हुड्केली गीतमा प्रचलित डमरुजस्तो सानो र दुईतिर फुकेको, हातले बजाइने बाजा; हुड्का ।
हुत— वि॰ [सं॰] हवन गरिएको; आहुतिका रूपमा अग्निमा हालिएको; होमिएको ।
हुतहुत— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुत्+अ (बि॰)] धमाधम फाल्ने वा मिल्काउने गरी । > हुतहुती— क्रि॰ वि॰ अझै छिटो हुतहुत पारेर ।
हुताशन— ना॰ [सं॰] अग्नि; आगो ।
हुती— ना॰ [सं॰ हूति] कुनै काम गर्ने उत्साह; ह्याउ; हिम्मत; आँट । — कार— ना॰ हुती भएको । — हारा— वि॰ हुती वा हिम्मत नभएको; हिम्मतहारा ।
हुत्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुत्+त] १. हुत्त्याउने वा मिल्काउने गरी; खुत्त । २. छिटो गरी निस्कने वा पस्ने चालले । सात॰ हुतुतुतु । हुत्तिनु— अ॰ क्रि॰ जोडसित एकातिर घचेटिनु; हुत्त फ्याँकिनु; फालिनु । हुत्त्याइ— ना॰ १. हुत्तिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । २. हुत्त्याउने भाव वा क्रियाप्रक्रिया । हुत्त्याइनु— क॰ क्रि॰ वेगसित मिल्काइनु । हुत्त्याउनु— स॰ क्रि॰ १. वेगसित मिल्काउनु वा फ्याँक्नु; हुर्थ्याउनु । २. मन नपरेको वस्तु हटाउनु । ३. कुनै व्यक्तिलाई उसको स्थान वा पदबाट हटाउनु ।
हुद्दा— ना॰ [अ॰ अहदे सेनामा सिपाहीभन्दा माथिल्लो एक ओहदा; हवलदार । ~ कर्मचारी— ना॰ हवलदार क्लर्क ।
हुनसम्मको— वि॰ [हुनु+सम्म+को] सम्भव भएसम्मको; ज्यादै; हुनिविघ्रून ।
हुनहुन— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुन्+अ (बि॰)] खोलो बगेको वा भमरा, माहुरी आदि कराएको जस्तो शब्द आउने गरी । >
हुनहुनाइ— ना॰ हुनहुन आवाज निकाल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
हुनहुनाइनु— अ॰ क्रि॰ झिँगा, भमरा आदि भन्किनु । हुनहुनाउनु— अ॰ क्रि॰ १. भमरो, माहुरी आदि कीरा कराउनु; हुनहुन आवाज गर्नु । २. खोला आदि वेगसित सुसाउनु । ३. झिँगा भन्कनु ।
हुनहुनाहट— ना॰ हुनहुनाउने भाव, अवस्था वा क्रियाप्रक्रिया; हुनहुनाइ ।
हुनामी— ना॰ [पा॰ हुअमाणे हुनुपर्ने कुरा; भवितव्य; नभइनछोड्ने कामकुरो ।
हुनिया— ना॰ प्रायः हिमालका फेदीतिर रहने र घरजम नगर्ने एक फिरन्ता जाति ।
हुनिविघ्न— वि॰ [हुने+विघ्न] हुनसम्मको ।
हुनिहार— ना॰ [हुनेहारे सम्भावित कुरो वा घटना; हुनेहुनामी; भवितव्यता ।
हुनी— ना॰ [हु+नी] हुनुपर्ने कामकुरो; हुनुहुनामी ।
हुनुहुनामी— ना॰ [हुने+हुनामी] सम्भावित कामकुरो वा घटना; भइछाड्ने कुरा; भवितव्यता ।
हुने— ना॰ [हु+ने] १. हुनुपर्ने वा भएको । २. सम्पन्न । ३. राम्रो खानपिन भएको । ~ कुरो— ना॰ १. मिल्दो कुरो; उचित बात । २. भवितव्यता । — खाने— वि॰ हुँदोखाँदो; सम्पन्न; धनी । — हार— ना॰ सम्भावित कुरो वा घटना; हुनेहुनामी; भवितव्य । — हुनामी— ना॰ हुनुहुनामी ।
हुन्डर— ना॰ [रू हुँडल्] १. हूलदङ्गा; हूलहुज्जत; होहल्ला । २. ठूलो हावा; आँधी; तुफान । > हुन्डरी— वि॰ १. हुन्डर मच्चाउने; उपद्रवी; उपद्रो गर्ने । २. हडबडसँग काम गर्ने । ना॰ ३. हुन्डर ।
हुन्डी— ना॰ [हि॰] १. धनसम्पत्ति लेनदेन गर्ने कुनै सङ्घ वा संस्थाबारा अन्यत्र रहेका आफ्ना वा अरू सङ्घसंस्थालाई 'कुनै वस्तु वा रुपियाँपैसा फलानालाई दिनू' भनी लेखिएको पत्र । २. त्यसरी पठाइएको धनमाल ।
हुन्डो— ना॰ पानी राख्ने ढकनी भएको तामाको ठूलो गाग्रो वा घ्याम्पो; रोँचा; रोँचे ।
हुन्न— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुन्+न] १. भमरो, माहुरी, झिँगा आदि भन्कँदा सुनिने गरी; भमरा आदि कराउने चालले । ना॰ २. भमरा, माहुरी, झिङ्गा आदिको भुनभुनाहट ।
हुन्यौलो— वि॰ [हुने+यौलो] पछि असल हुने ठानिएको; होनहार ।
हुप१— ना॰ [अ॰ हूके लुगाफाटोको सप्को अल्झाउन वा कपडाको छेउ अड्याउन प्रयोग गरिने धातुबाट निर्मित अङ्कुसे साधन; सेफ्टी पिन ।
हुप२— ना॰ वातविकारको प्रभावले एक्कासि पिठिउँ चस्केर दुख्ने व्यथा; झस्को । — हारा— वि॰ आँट नभएको; काँथर (हुपहारा छोरो, रूपहारा छोरी— उखान॰ ।
हुप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुप्+प] १. कुनै घाउचोट आदिको कारणले उक्सने वा सुनिने गरी । २. घमन्ड वा रिसले फुल्ने चालले ।
हुबहु— क्रि॰ वि॰ [फा॰ हूबहू] सकलीजस्तो; उस्तै; दुरुस्त; काटीकुटी ।
हुम्— ना॰ [सं॰] १. सम्झना, दुबिधा, आशङ्का, रिस, घृणा आदि मानसिक भाव जनाउने शब्द । २. तन्त्रशास्त्रमा मन्त्रको अघिल्तिर वा पछिल्तिर प्रयोग गरेर भूतप्रेत आदिको लागो निवारण गर्ने बीजमन्त्र । हुमाउ चरो— ना॰ [फा॰ हुमा+चरो] लामालामा धेरै प्वाँख हुने, उक्त प्वाँखको कल्की बनाई राजामहाराजाहरूका शिरपेचमा लगाइने, सानो जीउ भएको सेतो वा पहेँलो एक जातको चरो ।
हुमे— ना॰ [रू होमे] होम गर्ने ब्राह्मण; पुरोहित; पुरेत । — डुमे— ना॰ पुरेत र दमाईँ ।
हुमेलो— ना॰ [हूल+मेलो] घरायसी कामकाजमा वा विवाह आदिमा भेला भएका मानिसहरूको भीड; हूलमूल ।
हुम्ला— ना॰ कर्णाली अञ्चलको उत्तरपश्चिम भेगमा पर्ने एक जिल्ला ।
हुरहुर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुर्+अ (बि॰)] १. दन्केर आगो बल्ने गरी; ह्वारह्वार । २. हावा चल्ने गरी । ३. धेरै मानिसहरू एकैसाथ पस्ने वा निस्कने गरी । > हुरहुरती— क्रि॰ वि॰ अझै हुरहुर हुने गरी । हुरहुराइ— ना॰ हुरहुराउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुरहुराइनु— अ॰ क्रि॰ दन्केर बलिनु । हुरहुराउँदो— वि॰ १. दन्केर बल्लाजस्तो; ज्वाला मास्तिर गइरहेको । २. बतासिने खालको; दुर्बलताले अनुहार फीका परेको । हुरहुराउनु— अ॰ क्रि॰ १. दन्केर आगो बल्नु; चारैतिरबाट ज्वाला उठेर आगो दन्कनु । २. वेगसित हावा चल्नु; बतास चल्नु । ३. कुनै काम शीघ्रतापूर्वक गर्नु; हुर्दुराउनु । हुरहुरिनु— अ॰ क्रि॰ आगो दन्केर बल्नु; ज्वाला निस्केर आगो दन्कनु । हुरकुरी— क्रि॰ वि॰ हुरहुरती । हुरहुरे— वि॰ १. दन्केर बल्ने (दाउरा आदि॰ । २. हुरहुर गरेर चल्ने (बतास) । ३. हडबडाएर काम गर्ने; हडबडे ।
हुरी१— ना॰ [हुर्रे निकै जोडसित बहने वायु; वेगसित चलेको हावा; आँधी; आँधीबेहरी ।
हुरी२— ना॰ [हूरे १. भोजन गर्न बस्ने मानिसहरूको डफ्फा । २. भोजनको पटक ।
हुरुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुरुक्+क] १. मन परेको वस्तु पाउनका लागि हत्ते हाल्ने गरी । २. प्राणवायु निस्कने वा मर्ने चालमा ।
हुरुरुरु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] १. हावा चल्ने वा चल्दा शब्द निस्कने गरी । २. निकै जोडसित दौडने चालले । ३. दन्केर आगो बल्ने गरी । ४. धेरै जना धमाधम आउने वा जाने किसिमले ।
हुरेल्–नु— स॰ क्रि॰ [हुर्र+नु] १. फजुलमा धेरै खर्च गर्नु; अनावश्यक कामकुरामा पैसा मास्नु । २. हुर्र मिल्काउनु; फ्याँक्नु । ३. बेसरी खन्याउनु; खत्त्याउनु । ४. हुल्नु; कोच्नु । > हुरेलधरेल— ना॰ मालसामान र रुपियाँपैसा चाहिँदोभन्दा बढी खर्च गर्ने काम; फजुलको बढी खर्च । हुरेलाइ— ना॰ हुरेल्ने तथा हुरेलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुरेलाइनु— क॰ क्रि॰ हुरेल्न लाइनु । हुरेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ बढी खर्च गराउनु । हुरेलिनु— क॰ क्रि॰ फजुलमा धेरै खर्च गरिनु ।
हुर्क–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ हुर्क+नु] १. बाल्यावस्था पार गर्नु; बढ्नु; जवान हुनु । २. चराका बचेरा उड्न सक्ने हुनु । ३. आगो दन्केर बल्नु । ४. निकै जोडसित बतास चल्नु । > हुर्काइ— ना॰ हुर्कने तथा हुर्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुर्काइनु— क॰ क्रि॰ हुर्कने पारिनु । हुर्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ हुर्कने पार्नु । हुर्किनु— अ॰ क्रि॰ जवान होइनु; हुर्कनु । हुर्क्याइ— ना॰ हुर्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हुर्क्याहट— ना॰ हुर्किने भाव, अवस्था वा क्रियाप्रक्रिया; हुर्क्याइ ।
हुर्दुङ्ग— ना॰ [हल्ला–दङ्गो १. ठूलो हल्ला र दङ्गा; कोलाहल । २. जथाभावी खर्च गर्ने काम । > हुर्दुङ्गो— वि॰ १. जथाभावी पैसा खर्च गर्ने; फजुलमा धेरै खर्च गर्ने । २. हडबडे; हतपते ।
हुर्दुङ्ग्याहा— वि॰ हुर्दुङ्गे ।
हुर्दुराइ— ना॰ [रू हुर्दुराउ (+आइ॰] हुर्दुराउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हुर्दुराइनु— अ॰ क्रि॰ हडबडाइनु । हुर्दुराउँदो— वि॰ १. निकै वेगसित दौडने खालको; छिटोछिटो हिँड्ने । २. कामकुरा राम्रोसँग नटुङ्ग्याउने; हतपते ।
हुर्दुराउ–नु— अ॰ क्रि॰ [हुर्र+दौड+आउ+नु] १. हडबडाउनु; आत्तिनु । २. चाँडोचाँडो दौडनु; दगुर्नु । ३. चटारिनु; हुर्दुरिनु । श्र हुर्दुरिनु— क॰ क्रि॰ हुर्दुराउने काम गरिनु । हुर्दुरे— वि॰ हुर्दुराउने; हडबडे; हतपते । हुर्दुथ्याइ— ना॰ हुर्दुरिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
हुर्मत— ना॰ [अ॰ हुरमते १. इज्जत; प्रतिष्ठा; आबरु । २. मान; गौरव । — हारा— वि॰ हुर्मत नभएको; बेइज्जती; नामर्द; हुतीहारा ।
हुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुर्+र] १. चरा उड्दा आवाज आएझैँ गरी; चरा उड्ने किसिमले । २. हलुको चालसित छिटै आउने गरी । ३. हुर्थ्याउने वा हुच्याउने चालमा । ४. बतास चल्ने गरी । ५. आगो बल्ने गरी; हर्र । > हुर्रा— ना॰ १. गन्जिफाका खेलमा आफूसँग भएजति पत्ती एकै बाजि थापी खेलिने दाउ । क्रि॰ वि॰ २. फ्याँकिने वा हुथ्याउने गरी । हुर्रिनु— अ॰ क्रि॰ १. वेगसित दौडनु; छिटोछिटो हिँड्नु । २. बेसरी दौडँदा लछारिनु वा पछारिनु । ३. चरा आदि उड्नु । ४. आगो दन्किनु ।
हुर्रे१— ना॰ ज्यामीलाई चमेनाका साथ खान दिइने जाँड वा रक्सी ।
हुर्रे२— वि॰ बो॰ [अङ्॰] खेल आदिको प्रतियोगिताका विजयी पक्षले हर्ष प्रकट गर्न कराएर भनिने शब्द ।
हुर्थ्याइ— ना॰ [रू हुर्रि (+याइ॰] १. हुर्रिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । ृहुर्थ्याउ+याइ] २. ना॰ हुर्थ्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हुर्थ्याइनु— क॰ क्रि॰ वेगसित फालिनु ।
हुर्थ्याउनु— स॰ क्रि॰ [हुइ+याउ+नु] वेगसित फ्याँक्नु; हुर्र मिल्काउनु; हुत्त्याउनु; हुच्चनु ।
हुर्हुर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुर्+अ (बि॰)] ज्वालाका राँको निकालेर आगो दन्कने गरी । > हुर्हुरे— ना॰ एउटै भेट्नामा मिलेका पाँचपाँचवटा पात हुने, लामालामा खैरा रबका केशर भएका ससाना फूल फुल्ने र तोरीका जस्ता कोसा फल्ने एक बुटी; जलब्राह्मी ।
हुल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हुल्+नु] १. भित्र पसाल्नु; छिराउनु; अँचेट्नु । २. कोच्नु; घुसार्नु ।
हुल— ना॰ [सं॰ कुले धेरै मानिसहरूको समूह; प्राणीहरूको समूह; जमात । — कुल— ना॰ दङ्गा र विद्रोह; हूल उठाएर गरिने विद्रोह; आतङ्क । — चाल— ना॰ हूलदङ्गा; हूलमूल । — दङ्गा— ना॰ धेरै मानिसका बीचको झगडा; साम्प्रदायिक कलह; उपद्रव; मारपिट; लुटमार । — मूल— ना॰ धेरै मानिसको भीड; भीडभाड; ठेलमठेल । — हाल— ना॰ हूलमूल । — हुज्जत— ना॰ धेरै जना वा जमातै मिलेर गरिएको दङ्गा; हूलदङ्गा ।
हुलाइ— ना॰ [रू हुल् (+आइ॰] हुल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
हुलाइनु— क॰ क्रि॰ हुल्न लाइनु । हुलाउ— ना॰ हुल्ने वा भर्ना हुने काम; प्रवेश । हुलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ हुल्न लाउनु ।
हुलाक— ना॰ [अ॰ हुल्के १. चिठीपत्र र पार्सल आदि लिने, ल्याउने र लैजाने व्यवस्था गर्ने सरकारी अड्डा; डाँक । २. डाँकबाट आवतजावत गर्ने सामग्री; चिठीपत्र पार्सल आदि । ~ अड्डा— ना॰ हुलाकसम्बन्धी काम गर्ने अड्डा; पोस्ट–आफिस । ~ गोस्वारा— ना॰ अधिराज्यभरको हुलाक–अड्डालाई सञ्चालन गर्ने केन्द्रीय हुलाकअड्डा; गोस्वाराहुलाक । ~ घर— ना॰ हुलाक रहेको घर; डाँकघर; हुलाकअड्डा । ~ टिकट— ना॰ डाँकसम्बन्धी मामिलाका लागि सरकारबाट जारी गरिएको टिकट । ~ पत्र— ना॰ हुलाकबाट आउनेजाने चिठी । ~ महसुल— ना॰ डाँकमहसुल । ~ वस्तु— ना॰ हुलाकका चिठीपत्र र पार्सल आदि । ~ सार— ना॰ १. सरकारी तहमा एक अड्डाले अर्को अड्डालाई जिम्मा लगाउँदै मोफसलबाट सरहदमा र सरहदबाट कुनै तोकिएको ठाउँमा चीजबीच, मानिस आदि पुथ्याउने काम । २. दुनियाँदारी तहमा एक जिल्लाबाट कुनै वस्तु अर्को जिल्ला वा ठाउँमा पठाउँदा बीचबीचमा पर्ने जिमिदार वा गाउँको मुखियाछेउ जिम्मा लगाउँदै सो वस्तु तोकेको ठाउँमा पुथ्याउने काम ।
हुलाकी— वि॰ [हुलाक+ई] १. हुलाकको; डाँकसम्बन्धी । ना॰ २. हुलाकमा आएका चिठीपत्र ओसारपसार तथा वितरण गर्ने कर्मचारी । ~ घर— ना॰ हुलाक–अड्डा ।
हुलिया— ना॰ [अ॰ हुलिये १. मानिस वा वस्तुको चिनारी गराउने रूप, रङ्ग, आकृति, चिह्न आदिको विवरण । २. रूप; आकृति; बनोट । ३. विवरण । ४. खोलुवा कैफियत ।
हुलुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुलुक्+क] खाएको वस्तु घाँटीबाट बाहिर निस्कने गरी; वमन गर्ने वा छाद्ने चालमा ।
हुल्याहा— वि॰ [हूल+याहो १. हूलदङ्गा मच्चाउने; उपद्रो गर्ने; बिथोल्ने । २. हूलदङ्गा गर्न दल बाँधेर हिँड्ने ।
हुल्लड— ना॰ [हूल+अड] १. हुल्दङ्गा; होहल्ला । वि॰ २. हुल्याहा । — बाज— वि॰ हुल्लड मच्चाउने; हुल्याहा । — बाजी— ना॰ हुल्लडबाजहरूबारा गरिने उपद्रव ।
हुल्ला— ना॰ [रू हल्लो १. हूल मिलेर गरिने उपद्रव; हूलदङ्गा । २. हूल; जमात ।
हुस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुस्+स] १. धूवाँजस्तो कुहिरो फैलने गरी । २. फुल्ने वा उक्सने किसिमले । ३. दूध, पानी आदि उम्लने गरी । > हुस्सिनु– अ॰ क्रि॰ हुस्स फुल्नु; सुन्निनु; उक्सिनु ।
हुस्सु१— ना॰ [हुस्से धूवाँजस्तो पातलो कुहिरो ।
हुस्सु२— वि॰ [फा॰ होश+उ] १. होस नभएको; सुद्धी नभएको । २. मूर्ख; बेबकुफ । ~ दण्ड— ना॰ होस नपुथ्याई काम गरेका कारणले हुने दण्ड, बेकुफी दण्ड ।
हुस्से— ना॰ [हुस्सु+ए] बिहान भुईँमै लाग्ने बाक्लो कुहिरो; हुस्सु ।
हुस्स्याइ— ना॰ [रू हुस्सि (+याइ॰] १. हुस्सिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [हुस्स्याउ+आइ] २. हुस्स्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हुस्स्याइनु— क॰ क्रि॰ हुस्सिने पारिनु । हुस्स्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ हुस्सिने पार्नु; हुस्सिन लाउनु ।
हू— ना॰ हे॰ हु ।
हूण/हून— ना॰ [सं॰] १. कैयन् पल्ट भारतको पश्चिमोत्तर सीमामा आक्रमण गर्ने, प्राचीन एक म्लेच्छ जाति । २. सम्भवतः हूणकै देशमा प्रचलित स्वर्णमुद्रा ।
हूल— ना॰ हे॰ हुल ।
हृत— वि॰ [सं॰] १. हरण गरिएको; खोसिएको । २. चालै नपाइने गरी झिकिएको; चोरिएको । ३. मुग्ध पारिएको; मोहित । >
हृति— ना॰ हरण गर्ने क्रिया वा भाव; हरण; खोसाइ ।
हृत्कम्प— ना॰ [सं॰] हृदयको कम्पन; मुटुको धुकधुकी वा चाल ।
हृत्केन्द्र— ना॰ [सं॰] हृदयको मध्य भाग; हृदय ।
हृत्तन्त्री— ना॰ [सं॰] हृदयरूपी तन्त्री वा वीणा; हृदयमा बज्ने तार ।
हृद्— ना॰ [सं॰] हृदय; मन ।
हृदय— ना॰ [सं॰] १. प्रायः सबै प्राणीको शरीरमा छातीभित्र बायाँतिर हुने, स्पन्दनबारा शरीरभरिका नाडीहरूमा शुद्ध रगत फिँजाउने मांसकोश; मुटु । २. अन्तरात्मा; अन्तःकरण; चित्त; मन । ३. असल र खराब छुट्ट्याउने शक्ति; विवेक । ४. कुनै वस्तुको सारतत्त्व वा भित्री रहस्य । ५. ज्यादै प्यारो व्यक्ति । ६. कोमल भावना; भावुकता । — ग्राही— वि॰ हृदयलाई आकर्षित गर्ने वा वशमा पार्ने; रुचिकर तथा सुन्दर । > हृदयङ्गम— वि॰ १. हृदयमा राम्रोसँग घुसेको वा बोध भएको । २. मर्मलाई छुने; घतलाग्दो; मर्मस्पर्शी । ~ पटल— ना॰ मनको पाटो; भित्री मन । ~ विदारक— वि॰ हृदयलाई छियाछिया पार्ने; मुटु फुट्लाजस्तो; ज्यादै दुःखलाग्दो; दया, करुणा र शोक पैदा गर्ने । — वेधी— वि॰ हृदयलाई वेधन गर्ने; मुटु छेड्ने । ~ स्पर्शी— वि॰ १. हृदयलाई स्पर्श गर्ने; मुटु छुने । २. मनलाई द्रवित तुल्याउने; मुटु पगाल्ने । — हारी— वि॰ मनलाई मोहित पार्ने वा लोभ्याउने; मनोहर । —
हीन— वि॰ मनमा कोमलता नभएको; निष्ठुर; निर्दय । > हृदयालु— वि॰ सहृदय; भावुक; स्नेही । हृदयेश/हृदयेश्वर— ना॰ १. प्रेमपात्र; प्रियतम । २. पति; स्वामी । हृदयेश्वरी— ना॰ हृदयकी मालिक्नी; पत्नी; प्रियतमा ।
हृदाकाश— ना॰ [सं॰] हृदयरूपी आकाश; हृदय ।
हृद्गत— वि॰ [सं॰] १. हृदयमा रहेको; मनमा गढेको । २. आन्तरिक; भित्री ।
हृद्य— वि॰ [सं॰] १. अति मन परेको; प्यारो । २. हृदयसम्बन्धी; हार्दिक । ३. सुन्दर; मनोहर । ४. मीठो; स्वादिष्ठ ।
हृषीकेश— ना॰ [सं॰] १. इन्द्रियहरूका स्वामी मानिने विष्णु । २. श्रीकृष्णको एक नाम । ३. भारतको हरिबारनजिकै उत्तरपूर्वमा रहेको एक प्रसिद्ध तीर्थ ।
हृष्ट— वि॰ [सं॰] खुसी भएको; प्रसन्न; हर्षित । — पुष्ट— वि॰ १. बलियो र मोटो; मोटोघाटो । २. प्रसन्न र स्वस्थ ।
हे— वि॰ बो॰ [सं॰] कसैलाई बोलाउँदा नामको अगाडि लगाइने अव्यय; सम्बोधनसूचक शब्द; ए ।
हेँगा— ना॰ [भोज॰] रोपाइँका बेलामा गोरुबारा तानेर खेतको हिलो सम्म्याउने काठको बाक्लो र लाम्चो फलेक; लिँडुल्को ।
हेँडिक— ना॰ [हेँट (मग॰)+डिक] १. बन्धकी राखिएको जग्गा वा वस्तु । २. एउटाले भोगबन्धकी खाइरहेको जग्गा, अर्काले रुपियाँ तिरी ल्याएको पछिको तमसुकमा भिडिने पहिलो तमसुकको कागत ।
हेँहेँ— ना॰ [अ॰ मू॰ हेँ (बि॰)] हीँहीँ ।
हेइ— ना॰ [रू हे] भैँसीलाई बोलाउँदा भनिने शब्द ।
हेका/हेक्का— ना॰ [प्रा॰ हडक्के १. स्मरणशक्ति; स्मृति; सम्झना; याद । २. हृदय; मन ।
हेगुवा— ना॰ ऐँसेलुको जत्रै बोट, मयलका जत्रा र अलि फुस्रा पात हुने एक बोट ।
हेङ्गा— ना॰ माछाको एक जात ।
हेट— ना॰ [प्रा॰ हेट्टे १. तलको ठाउँ; छिँडी । २. पर्वतको फेदी; खुँज; कछार । > हेटान— पहाडको फेदी; खुँज । हेटौँडा— ना॰ १. पर्वतको पुछारको ठाउँ । २. नारायणी अञ्चलको एक प्रसिद्ध औद्योगिक क्षेत्र ।
हेड— वि॰ [अङ्॰] १. प्रधान; मुख्य । ना॰ २. टाउको; शिर । ~
आफिस— ना॰ प्रधान कार्यालय । ~ क्लर्क— ना॰ मुख्य कारिन्दा । ~ क्वाटर— ना॰ सेना वा सैनिक सङ्गठनको केन्द्रीय कार्यालय । ~ गुरु/पण्डित— ना॰ मूल गुरु; प्रधान अध्यापक (पहिले–पहिले संस्कृत पाठशालामा प्रचलित) । ~ मास्टर— ना॰ प्रधान अध्यापक । — लाइट— ना॰ मोटर, रेल आदिमा अगिल्तिर जडिएको बत्ती; अग्रदीप ।
हेतु— ना॰ [सं॰] १. कारण; प्रयोजन । २. लक्ष्य; उद्देश्य; अभिप्राय । ३. कारणलाई नै कार्यका रूपमा वर्णन गर्दा पर्ने एक अर्थालङ्कार । ४. तर्कशास्त्रअनुसार कुनै सिद्धान्त स्थिर हुने युक्ति; साधन । —
वाद— ना॰ १. प्रत्येक कुराको हेतु खोज्ने वा तर्क गर्ने नैयायिक मत । २. नास्तिकवाद । ३. तर्क; विवाद । — वादी— वि॰ हेतुवादको अनुयायी । > हेत्वाभास— ना॰ निष्कर्षमा कारण नभए पनि कारणजस्तै देखिने स्थिति; कारणहीन तथ्यमा कारणको आभास आउने एक नैयायिक सिद्धान्त । हेत्वापह्नुति— ना॰ साहित्यमा उमपेयका निषेधको कारण देखाएर उपमानको प्रस्थापन गरिँदा हुने अपह्नुति अलङ्कारको एक भेद ।
हेप्–नु— स॰ क्रि॰ १. कसैको डर, धाक, अदप आदि नमान्नु; अटेथ्याइँ गर्नु । २. बल, बुद्धि अवस्था आदिमा अरूलाई आफूभन्दा तलको ठान्नु; अपमान गर्नु; हियाउनु । ३. थिचोमिचो गर्नु; दबाउनु । ४. बेवास्ता गर्नु; हेला गर्नु । > हेपाइ— ना॰ हेप्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हेपाइनु— क॰ क्रि॰ हेप्न लाइनु ।
हेपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ हेप्न लाउनु । हेपाहा— वि॰ हेप्ने बानी भएको; नटेर्ने; हेपुवा; मिचाहा । स्त्री॰ हेपाही । हेपिनु— क॰ क्रि॰ हेप्ने काम गरिनु । हेपुवा— वि॰ हेपाहा ।
हेम— ना॰ [सं॰] १. सुन; स्वर्ण; सुवर्ण । — गिरि— ना॰ सुमेरु पर्वत ।
हेमन्त— ना॰ [सं॰] १. छ ऋतुमध्ये पाँचौँ ऋतु; मङ्सिर र पुस महिनाको ऋतु । २. जाडोयाम; हिउँद । ~ ऋतु— ना॰ हेमन्त ।
हेमाद्रि— ना॰ [सं॰] १. सुमेरु पर्वत । २. दान, व्रत, तीर्थ, मोक्ष र परिशेष गरी जम्मा पाँच खण्ड भएको 'चर्तुवर्ग–चिन्तामणि'– नामक प्रसिद्ध प्रामाणिक ग्रन्थ लेख्ने, इस्वीको तेह्रौँ शताब्दीका एक विबान् पुरुष ।
हेय— वि॰ [सं॰] १. छोड्न योग्य; त्याज्य । २. खराब; रद्दी । ३. तुच्छ; निकृष्ट; नीच ।
हेर्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ हेर्+नु] १. आँखाबारा कुनै व्यक्ति वा वस्तुको रूप, रङ्ग, आकृति आदिको ज्ञान प्राप्त गर्नु; आँखा लगाउनु; दर्शन गर्नु । २. रेखदेख पुथ्याउनु; हेरविचार गर्नु । ३. कुरुवा बस्नु; कुर्नु; रुङ्नु । ४. ज्योतिष–शास्त्रअनुसार कसैको ग्रहगतिको शुभ वा अशुभ फल बताउनु । ५. बाटो कुर्नु; प्रतीक्षा गर्नु । ६. अध्ययन गर्नु; लिखित वा मुद्रित लिपिबाट ज्ञान हासिल गर्नु । ७. भूत–प्रेत, बोक्सी आदिको लागो विचार गर्नु । ८. विवेक पुथ्याउनु; विचार गर्नु । (. पालन–पोषण गर्नु ।
हेर— वि॰ बो॰ [हेर्+अ] १. कसैलाई चेतावनी दिँदा वा सावधान बनाउँदा भनिने शब्द । ना॰ २. हेर्ने काम; हेराइ । — चाह/चाहा— ना॰ १. चारैतिर दृष्टि पुथ्याएर रेखदेख गर्ने काम; हेरविचार; रेखदेख । २. पालनपोषण; भरणपोषण । — फेर— ना॰ १. बदल्ने वा बदलिने काम; अदलबदल; परिवर्तन । २. कुनै वस्तुको साटफेर; विनिमय ।
हेरम्ब— ना॰ [सं॰] १. गणेश । २. गर्व गर्ने वीर; धीरोद्धत नायक ।
हेरविचार— ना॰ [हेर+विचार] हेर्ने र विचार पुथ्याउने काम; हेरचाह ।
हेराइ— ना॰ [रू हेर् (+आइ॰] हेर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हेराइनु— क॰ क्रि॰ हेर्न लाइनु; देखाइनु । हेराउनु— स॰ क्रि॰ १. ज्योतिषीलाई ग्रहगोचरको फल देखाउनु । २. धामी, झाँक्री आदिबारा भूतप्रेत, बोक्सी आदिको बाधा जँचाउनु । प्रे॰ क्रि॰ ३. हेर्न लगाउनु; देखाउनु ।
हेराहेर— ना॰ [हेर्+हेर्] परस्परमा एकले अर्कोलाई हेर्ने काम; देखादेख । > हेराहेरि— क्रि॰ वि॰ हेर्दाहेर्दै; आँखाकै सामुन्नेमा ।
हेरि— वि॰ बो॰ [हेर+ई] १. कुनै कामकुरामा कसैको ध्यान आकृष्ट गर्दा भनिने शब्द । २. हेर ।
हेरिनु— क॰ क्रि॰ [हेर्+इ+नु] हेर्ने काम गरिनु; देखिनु ।
हेरोफेरो— ना॰ [हेर+फेरो] १. आँखाले तत्काल देख्न सकिने ठाउँ; दृष्टिगोचर क्षेत्र । २. सेरोफेरो; लगापात ।
हेल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हेलन+नु] १. गाईभैँसी, घोडा आदिलाई खोलो वा नदी तार्नका लागि पानीको भेलमा पसाउनु । २. हुल्नु; पसाउनु ।
हेल१— ना॰ गाई, भैँसी आदि पालेर दूध बेची जीविका चलाउने जाति; अहिर ।
हेल२— ना॰ [अ॰ हिलिओग्राफे झन्डा, बत्ती आदिको सङ्केतबाट सैनिकहरूले कुरा बुझाउने वा सूचना दिने काम ।
हेल३— ना॰ [सं॰ हेपी] घोडाको गलथना र गर्धन बाँध्ने धागाको डोरी ।
हेलचक्य्राइँ/हेलचेक््रयाइँ/हेलच्याँक्री— ना॰ [सं॰ हेला+चक्र+याइँ] १. जरुरी कामकुरामा पनि ध्यान नदिने प्रवृत्ति; उपेक्षा; बेवास्ता । २. हेप्ने काम वा बानी; अटेथ्याइँ ।
हेलत्व— ना॰ [हेलाँ] हेलाँ; अपमान ।
हेलन— ना॰ [सं॰ हेलो हेला । (उदा॰— सीता हर्नु थिएन हेलन गरी सीताजि हर्नूभयो रू— भानुभक्तीय रामायण॰ ।
हेलमेल— ना॰ [हिल+मिल] १. मेलमिलाप; मिलजुल; हिलमिल । २. बसाउठी; सङ्गत ।
हेलम्बु— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपाल अधिराज्यको सिन्धुपाल्चोक जिल्लाको उत्तरी भेगमा रहेको, पर्यटनव्यवसायका दृष्टिले प्रसिद्ध रमणीय स्थान ।
हेलाँ— ना॰ [सं॰ हेलो १. हेला; तिरस्कार; अपमान । २. बेवास्ता; उपेक्षा ।
हेला— ना॰ [सं॰] १. कसैको स्थान वा पदअनुसार आदर नगर्ने काम; अनादर; अपमान । २. बेवास्ता; उपेक्षा । ३. धृष्टतापूर्वक आँखा, हात आदि नचाएर क्रीडा व्यक्त गर्ने स्त्रीको चेष्टा । ४. क्रीडा; केलि ।
हेलिकोप्टर— ना॰ [अङ्॰ हेलिकप्टरे माथितिर लामा पङ्खा हुने, आकाशमा एकै ठाउँ केही बेर स्थिर पनि रहन सक्ने, उड्न र बस्न धेरै ठाउँ नचाहिने एक विमान ।
हेलिनु— क॰ क्रि॰ [हेल्+इ+नु] १. हेल्ने काम गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. नदी, खोलो आदिको वेग विचारै नगरी वा पारी तर्ने डरै नमानी पानीको भेलमा पस्नु । ३. एक्कासि युद्ध, सङ्घर्ष आदिमा लाग्नु; होमिनु ।
हेलीमेली— वि॰ [हेल+मेल+ई] १. हेलमेल भएको; मेलमिलाप देखिएको २. मिलनसार ।
हेलै— क्रि॰ वि॰ [हेला+ऐ] सजिलैसँग कुनै झन्झट नभईकन; सहजै ।
हेल्याइ— ना॰ [हेलि+याइ] हेलिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
है— वि॰ बो॰ १. कतै टाढाबाट बोलाउँदा प्रत्युत्तरमा भनिने शब्द; हँ । निपा॰ २. जे भन्ने हो, भनिसकेपछि विशेष अनुनय वा प्रार्थना जनाउन वाक्यका अन्तमा प्रयोग गरिने शब्द । (उदा॰— तिमी त साँच्चै लोभी रहेछौ है) । ३. सावधान हुँदा वा कुनै काम कुराको मन्जुरी गराउँदा भनिने शब्द । (उदा॰— यस्तो काम नबिर्सीकन गरिदिनू है॰ ।
हैँसा— ना॰ अंश; भाग । (उदा॰— भाइभाइमा बाँडिने भाग अंशको हैँसा हो॰ । > हैँसे— ना॰ १. कुनै गह्रौँ वस्तु धेरै जना मिलेर उचाल्दा, ठेल्दा, तान्दा वा पल्टाउँदा बल मिलाउन बोलिने बोली; सहयोगी स्वर । २. सहयोग । ३. कामको भाग ।
हैकम— ना॰ [अ॰ हुक्मे १. अह्रोट; हुकुमत; तैनाथ । २. अनुशासन; नियन्त्रण; अदब । ३. प्रभाव; दबदबा । ४. नियन्त्रण; कब्जा । —
वादी— वि॰ हैकम चलाउने; प्रभुत्ववादी ।
हैजा— ना॰ [अ॰ हैजःे तारन्तार दिसा र वमन भइरहने एक सङ्क्रामक रोग; विसूचिका; उपरतली; कलेरा ।
हैम— वि॰ [सं॰] १. सुनको; स्वर्णसम्बन्धी । २. हिउँको; हिउँसम्बन्धी ।
हैमन्तिक— वि॰ [सं॰] हेमन्त ऋतुको; हेमन्तसम्बन्धी ।
हैमी— वि॰ [सं॰] १. सुनको । २. सुनौला रबको (प्रभा आदि) । ३. हेमन्त ऋतुको; हैमन्तिक ।
हैरान— वि॰ [अ॰] १. छक्क पार्ने तथा उदेकलाग्दो कामकुरा बेहोर्नु परेर आत्तिएको; दिक्दार; वाक्क । २. हिँड्दा, घुम्दा, खोज्दा आदि कारणले व्याकुल । ३. थाकेको; थकित; क्लान्त । >
हैरानी— ना॰ १. दिक्दारी; खिन्नता । २. थकाइ; पीडा । ३. धपेडी; धामा ।
हैसियत— ना॰ [अ॰] १. सामाजिक तथा आर्थिक स्तर वा योग्यता; सामर्थ्य; शक्ति । २. मानमर्यादा; इज्जत; प्रतिष्ठा । ३. धनसम्पत्ति । — दार— वि॰ सामाजिक प्रतिष्ठा वा आर्थिक स्थिति दह्रो भएको; सम्पन्न । — वाला— वि॰ हैसियतदार ।
हो१— अ॰क्रि॰ [रू हु] १. 'हुनु' क्रियाको आज्ञार्थी भाव बुझाउने शब्द । (उदा॰— तँ यस्तै खराब हो॰ । निपा॰ २. स्वीकृतिसूचक वा सन्तोष जनाउने अव्ययशब्द; अँ । (उदा॰— हो, तिमीले केही महिनाअघि भनेजस्तै नतिजा देखियो॰ ।
हो२— सम्बो॰ [सं॰] हे; ए (प्रायः शब्दका अन्तमा, जस्तै— भाइहो ; साथीहरूहो ; इ॰) ।
होइनु— अ॰ क्रि॰ [हु+इ+नु] मौजुद रहिनु; विद्यमान रहिनु; भइनु । हो कि— वि॰ बो॰ [हो+कि] सम्भावना जनाउने वा सन्देह र साक्ष्यको सूचना गर्ने पदावली (उदा॰— ऊ घर आएको हो कि । त्यो कुरा हो कि होइन थाहा छैन॰ ।
होक्काँ/होक्राँ— क्रि॰ वि॰ [सं॰ हुङ्कारे १. साँढे वा बहर डुक्रने किसिमसँग । ना॰ २. त्यस्तो डुक्राइको शब्द । ३. लड्नका निम्ति सुथ्याइँसाथ दिइने हाँक; जोरीखोजाइ ।
होक्राब— ना॰ [सं॰ हुङ्कारे १. बाघको शब्द वा गर्जन । २. होक्काँ; होक्राँ । > होक्राबे— ना॰ १. सानो खालका बाघको एक जात । वि॰ २. होक्राब गर्ने ।
होचाइ— ना॰ [होचो+आइ] होचो हुनाको भाव वा अवस्था; होचोपन ।
होचि–नु— अ॰ क्रि॰ [होचो+इ+नु] १. अर्को वस्तुभन्दा कम उचाइको हुनु; होचो हुनु । २. नीचो हुनु; कमजोर हुनु ।
होची— ना॰ [होचो+ई] होचोको स्त्रीरूप वा लघुरूप । वि॰ होचो भएकी; पुड्की । — अर्घेली— ना॰ १. केही अज्ञान र केही बिराम । २. न्याय र अन्याय ।
होचो— वि॰ [सं॰ ह्रसे १. उच्चाइमा कुनै अर्कोभन्दा कमको; अग्लो नभएको । २. सानो कदको; पुड्को (व्यक्ति) । ३. निर्धो; कमजोर ।
होच्याइ— ना॰ [रू होचि (+याइ॰] १. होचिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [होच्याउ+आइ] २. होच्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] होच्याइनु— क॰ क्रि॰ होचो पारिनु । होच्याउनु— स॰ क्रि॰ १. अग्लाइ वा उचाइ कम पार्नु; होचो गराउनु । २. निन्दा गर्नु; तुच्छ्याउनु; ह्याउनु ।
होजरी— ना॰ गन्जी, मोजा, स्विटर आदि बुन्ने व्यवसाय ।
होटेल— ना॰ [अङ्॰] मूल्य तिरेर खानपिन गरिने वा भाडा दिएर यात्रीहरू केही समय बस्ने, सुत्ने विश्रामस्थान; आवासीय भोजनालय । ~ कर— ना॰ होटेलको व्यवसायका आधारमा सरकारबाट उठाइने शुल्क । ~ व्यवसाय— ना॰ होटेल खोलेर धन आर्जन गरिने उद्योग ।
होड१— ना॰ दुई वस्तुका बीचको, थोरै करायेँ परेको छिद्र; अन्तर ।
होड२— ना॰ [सं॰ होडे १. बाजी; सर्त । २. प्रतियोगिता; प्रतिस्पर्धा । — बाजी— ना॰ १. बराबरी हुनका निम्ति गरिने प्रण वा प्रयत्न; बाजी; सर्त । २. प्रतिस्पर्धा; प्रतिबन्बिता । ३. तँछाडमछाड ।
होता— ना॰ [सं॰] होम गर्ने ब्राह्मण; ऋत्विक् ।
होत्रो— ना॰ [हतौडो] फलामको काम गर्ने कारिगरहरूको ठूलो घन; हतौडा ।
होनहार— वि॰ [हि॰] १. भविष्यमा असल बन्ने खालको । २. परन्तुमा योग्य बन्ने लक्षण भएको । ३. जेहनदार; प्रतिभाशाली । ४. ज्यादै सिपालु; निपुण ।
होपजग्गा— ना॰ ठूलठूला जागिरदारलाई पेन्सनको सट्टा आयस्ता खान पाउने गरी दिइएको जग्गा ।
होपापापी— ना॰ १. लाभ हुने कुनै कामकुरामा लोभिएर गरिने प्रतिबन्बिता वा तँछाडमछाड । २. लोभले गर्दा छिटोछिटो खाने काम ।
होम्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ होम+नु] १. यज्ञको अग्निकुण्डमा विधिपूर्वक मन्त्र उच्चारण गरी घिउ, चरु आदिको आहुति दिनु; होम गर्नु; हवन गर्नु । २. कसैलाई खतरनाक काममा अल्झाउनु; झोस्नु ।
होम— ना॰ [सं॰] १. अग्निकुण्डमा विधिपूर्वक मन्त्र पढेर घिउ, चरु आदि हाल्ने काम; हवन । २. अग्निमा आहुति दिएर गरिने यज्ञ । — कुण्ड— ना॰ होम गर्न आगो बालिने कुण्ड वा पात्र ।
होमाइ— ना॰ [रू होम् (+आइ॰] होम्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] होमाइनु— क॰ क्रि॰ होम गराइनु । होमाउनु— प्रे॰ क्रि॰ होम गराउनु ।
होमियोप्याथ— ना॰ [अङ्॰] होमियोप्याथी चिकित्साप्रणालीबारा उपचार गने र् व्यक्ति । > होमियोप्याथिक– वि॰ होमियोप्याथीसम्बन्धी; होमियोप्याथीको । होमियोप्याथी— ना॰ रोगका उस्तै लक्षणहरू उब्जाउने पदार्थबारा नै कुनै रोगको निदान गर्ने सिद्धान्तमा आधारित एक पाश्चात्य चिकित्सा–प्रणाली ।
होमे— वि॰ [होम+ए] १. होम गर्ने; हवन गर्ने । ना॰ २. होम गर्ने ब्राह्मणलाई निन्दा गरी भनिने शब्द । ३. पुरोहित; ब्राह्मण ।
होरा— ना॰ [सं॰ युनानी भाषाबारा गृहीते १. अहोरात्रको चौबीसौँ भाग; एक घण्टाको समय । २. ज्योतिषशास्त्रका अनुसार जन्मकुण्डलीको ग्रहगति हेरेर शुभाशुभ फल बताउने विद्या, जातकशास्त्र । ३. जन्मपत्रिका; लग्नकुण्डली । ४. कुनै राशि वा लग्नको आधा भाग । ५. खेतबारी जोत्दा छेउ वा टुङ्गोमा पुगेपछि गोरु फर्काएर अर्को सियामा लगाउन हलीले भन्ने आज्ञावाचक शब्द ।
होरी— ना॰ [होली] फागु; होली; होलिकोत्सव ।
होलिका— ना॰ [सं॰] १. फागुन शुक्ल पूर्णिमाका दिन दहन गरिने चीर । २. होली; फागु ।
होली— [सं॰ होलिको १. फागुन शुक्ल अष्टमीदेखि पूर्णिमासम्म परस्परमा रब छ्यापेर वा अबिर दली आनन्दका साथ मनाइने उत्सव; फागु; होरी । २. फागुका अवसरमा गाइने गीत वा त्यसको लय ।
होलो— वि॰ १. श्रम, भार, पैसा आदि कम्ती पर्ने; सजिलो; सरल । २. भीडभाड नभएको; घुइँचो नभएको । ३. सजिलैसित कुनै वस्तु छिर्ने वा फुक्ने; खुकुलो । ~ खुकुलो— वि॰ सजिलो र सन्चसुबिस्ताको । — मोलो— ना॰ होलोखुकुलो ।
होल्डर— ना॰ [अङ्॰] १. नीब जडेर मसीमा चोबी लेख्ने कलम । २. तारसँग सम्बन्ध गराई बत्ती बाल्न बिजुलीको चिम अड्याउने साधन ।
होल्डाल— ना॰ [अङ्॰] यात्रा गर्दा वा परदेश जाँदा काममा ल्याइने बिछ्याउना, ओढ्ने आदि हाली गुन्टाजस्तो बनाएर बाँधिने ओछ्यानका छाँटको लामो थैलो ।
होस— ना॰ [फा॰ होशे १. चेतना; ज्ञान; सुद्धी । २. सम्झना; स्मरण; याद । ३. अक्कल; बुद्धि; समझ । — हवास— ना॰ होस र अक्कल; बुद्धि र सुद्धी । > होसियार— वि॰ १. होस वा चेतना भएको; सचेत; सजग; सावधान । २. समझदार; बुद्धिमान् ३. चलाख; धूर्त । होसियारी— ना॰ १. होसियार हुनाको भाव, गुण वा अवस्था; सावधानी; सचेतता । २. चतुथ्याइँ, चलाखी । ३. समझदारी; बुद्धिमानी ।
होस्टे— ना॰ धेरै जना मिलेर कुनै गह्रौँ वस्तु उचाल्दा, तान्दा वा ठेल्दा एकसाथ बल लगाउन हौसला दिने बोली; गुहार; सहायता । ~ हैँसे— ना॰ समान सहायता; एकनासको बल ।
होस्ल्याब— वि॰ होस वा रङ्गढङ्ग नभएको; सुद्धीबुद्धि हराएको; हुस्सू । > होस्ल्याबे— वि॰ होस्ल्याब; हुस्सू ।
होहल्ला— ना॰ [हो+हल्लो भएनभएका कामकुरा वा घटनाको व्यापक हल्ला; हल्लीखल्ली; खलबली ।
होहो— ना॰ [हो (बि॰)] बहकावट; लहैलहै; लैलै । > होहोरे— ना॰ अर्काको लहैलहै; उलामाला । हो होइन— वि॰ [हो+होइन] १. साह्रै कम्ती; नजानिँदो । २. साँचोझूटो पर्गेल्नुपर्ने । ना॰ ३. सकारात्मक वा नकारात्मक शब्द; अँ तथा नाइँ ।
हौआ— ना॰ हौवा ।
हौज— ना॰ [अ॰] नुहाउन वा बोटबिरुवा सिँच्नका निम्ति पानी जम्मा गरिराख्ने कुण्ड ।
हौडा— ना॰ [हल्लो १. ठूलो कोलाहल; होहल्ला । २. अफबाह; हल्ला ।
हौदा— ना॰ [अ॰] आरामसँग मानिस बस्नका लागि हात्तीका पिठ्यूँमा कसिने आसन ।
हौवा— ना॰ [हाउ+ओ १. निराधार वा तथ्यहीन कुरो; उडन्ते हल्ला । २. मनमा त्रास पैदा गराउने काल्पनिक वस्तु ।
हौस–नु— अ॰ क्रि॰ [हौसला+नु] उत्साहित हुनु; रौसनु ।
हौसला— ना॰ [अ॰] १. कुनै सन्तोष तथा प्रसन्नता पाउन चाहिने हिम्मत वा साहस; उत्साह; आँट । २. सामर्थ्य; शक्ति । ३. आकाङ्क्षा; अभिलाषा ।
हौसाइ— ना॰ [रू हौस (+आइ॰] हौसने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] हौसाइनु— अ॰ क्रि॰ हौसने होइनु । हौसाउनु— स॰ क्रि॰ १. उक्साउनु; रौसाउनु । अ॰ क्रि॰ २. हौसिनु । हौसिनु— अ॰ क्रि॰ उत्साहित हुनु; काम गर्न तम्सिनु; सुरिनु । हौस्याइ— ना॰ हौसिने तथा हौस्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । हौस्याइनु— क॰ क्रि॰ हौसला दिइनु । हौस्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ हौसला दिनु; उत्साहित पार्नु; सुथ्याउनु ।
ह्नेदिक— ना॰ यो॰ १. समीप; निकट; नगिच । २. अगाडि; अघि; अघिबाट ।
ह्याइनु— क॰ क्रि॰ [ह्याउ+इ+नु] ह्याउने काम गरिनु ।
ह्याउ— ना॰ [हियो < सं॰ हृदये १. आत्मबल; मानसिक बल । २. साहस; हिम्मत; आँट ।
ह्याउ–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ हेय+नु] १. अपमान गर्नु; हेला गर्नु; तुच्छ ठान्नु । २. बेवास्ता गर्नु; हेप्नु ।
ह्याकुलो— ना॰ [सं॰ हृदयक्रोड, नेवा॰ ह्याकुलो छातीको अगिल्लो उठेको भाग; छाती ।
ह्याङ्गर— ना॰ [अङ्॰] १. हवाईजहाज आदि राख्ने घर; विमानशाला । २. कोट आदि झुन्ड्याउने काठ वा तारको साधन ।
ह्युम— ना॰ [भो॰ब॰] लामाहरूको धर्मग्रन्थ ।
ह्युमपाइप— ना॰ [अङ्॰] खहरे, कुलो आदिको पानी सडकको वार पार गराउन राखिने सिमेन्टको ढ्वाब ।
ह्रद— ना॰ [सं॰] प्राकृतिक रूपले पानी जमेको ठाउँ, ठूलो तलाउ; दह (जस्तो— नागह्रद॰ । २. ध्वनि; नाद । ३. किरण ।
ह्रस्व— वि॰ [सं॰] १. छोटो कदको; पुड्को; गान्टे । २. लामो नभएको; अपेक्षाकृत छोटो । ३. एक मात्राको वा एक मात्राकालमा उच्चरित हुने; लघु (अ इ उ ऋ स्वर) । ~ दीर्घ— ना॰ ह्रस्व र दीर्घ; ह्रस्वदीर्घसम्बन्धी वर्णविन्यास । > ह्रस्वीभवन— ना॰ दीर्घ स्वर ह्रस्व स्वरमा परिवर्तित हुने प्रक्रिया ।
ह्रास— ना॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्ति वा वस्तुको गुण, अस्तित्व, मात्रा आदि क्रमशः घट्तै जाने क्रिया वा स्थिति; न्यूनता; कमी । २. विनाश; क्षय; क्षीणता । > ह्रासोन्मुख— वि॰ ह्रास हुन थालेको; घट्दै गएको; पतनोन्मुख ।
ह्लाद— ना॰ [सं॰] प्रसन्नता; खुसीयाली; आह्लाद । > ह्लादक— वि॰ प्रसन्न गराउने; खुसी तुल्याउने; आह्लादक ।
ह्लासा— ना॰ [भो॰ ब॰] तिब्बत स्वशासित क्षेत्रको राजधानी; ल्हासा ।
ह्वाँ— ना॰ [अ॰ मू॰] चर्को रूपमा रुँदा मुखबाट निस्कने आवाज । — ह्वाँ— क्रि॰ वि॰ डाँको छोडेर रुने गरी ।
ह्वाइ— ना॰ [ता॰] तामाब जातिमा प्रचलित धार्मिक जात्रा र चाडपर्वमा गाइने प्रायः मानवसृष्टिसँग सम्बन्धित विषय भएको लोकगीत ।
ह्वाबह्वाब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाङ्+अ (बि॰)] १. बाघ, सिंह आदि गर्जने वा ठूलो स्वर गरी कुकुर भुक्ने किसिमसित । २. ठूलो खोलो कराएको आवाज सुनिने गरी । ना॰ ३. त्यस्तो गर्जाइ, भुकाइ वा कराइको आवाज । > ह्वाबह्वाबती/
ह्वाबह्वाबी— क्रि॰ वि॰ १. ह्वाबह्वाबको ठूलो आवाजका साथमा । २. घर, कोठा, दुलो आदि खाली वा खुला हुने गरी; छर्लङ्ब देखिने चालसित; ड्वाबड्वाबती ।
ह्वाङ्ग/ह्वाङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाङ्–ग/बे १. एक्कासि कुकुर, बाघ आदि कराउने वा तिनले झम्टने किसिमसित । २. घर, कोठा आदि एकदम खुला रहने गरी; उदाङ्ब । ३. ठूलो प्वाल परेर ।
ह्वात— ना॰ [अ॰ मू॰ ह्वात्+अ] पानी आदि तरल पदार्थ वा मसिनु अन्न दिने, पोख्ने वा मिल्काउने चाल । > ह्वाततत— क्रि॰ वि॰ लेदो पदार्थ भएजति पोखिने वा खत्तिएजस्तै गरी; खततत । ह्वातह्वात/ह्वातह्वाती— क्रि॰ वि॰ बारम्बार ह्वात शब्दका साथमा । ह्वात्त— क्रि॰ वि॰ १. एकै खेपमा पोखिने वा खत्तिने चालसित । २. रूख, बिरुवा, मानिस आदि एकाएक बढेर । ३. कुनै काम झटपट गरिहाल्ने किसिमले ।
ह्वान्द्राङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वान्द्राङ्+ब] धातु आदिको ठूलो वस्तु खस्ता वा हावाको जोडले ढोका आदि लाग्दा आवाज आउने गरी । > ह्वान्द्राङ्बे— वि॰ १. ह्वान्द्राङ्ब आवाज निस्कने । २. निकै ठूलो; डँडाक; घ्वाँक ।
ह्वान्द्रे— वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वान्द्राब+ए] आकार वा परिमाणमा निकै ठूलो; घ्वाँक । ~ मुसो— ना॰ ठूलो जात वा आकारको मुसो ।
ह्वाप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाप्+प] १. ठूलो भाँडामा सानो वस्तु एकै चोटि पस्ने गरी । २. खाँदा ठूलो गाँस हालेर ।
ह्वाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाम्+म] १. एकाएक हाम फाल्ने गरी; झ्वाम्म । २. खाँदा ठूलो गाँस हाल्ने चालसित ।
ह्वारह्वार— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वार्+अ (बि॰)] १. ठूलो ज्वाला उठेर आगो बल्ने वा त्यसरी बल्दा शब्द आउने गरी । २. बेसरी पानी पर्ने किसिमसँग । ३. धेरै मानिस एकै मेसोमा पस्ने वा निस्कने गरेर । > ह्वारह्वारती/ह्वारह्वारी— क्रि॰ वि॰ अझै ह्वारह्वार भएर ।
ह्वार्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ हुर् > ह्वार्+र] १. दाउरा, बत्ती आदि बल्दा एकैबाजि ज्वाला उठ्ने गरी; हुर्र । २. निकै जोडले पानी पर्ने किसिमसित । ~ ह्वार्र— क्रि॰ वि॰ लगातार ह्वार्र भएर ।
ह्वार्लाब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] सिएको कपडा आदि छाँटकाँट नमिली ठूलो हुने किसिमले । > ह्वार्लाबे— वि॰ १. छाँटकाँट नमिलेको र भद्दा खालको; ठूलो (लुगा) । २. होस्ल्याब; हुस्सू ।
ह्वार्लाङ्ब— क्रि॰ वि॰ १. ठूलो वस्तु खस्ने, भट्कने वा त्यस्तो हुँदा आवाज निस्कने गरी । २. अग्लो ठाउँबाट खस्ने वा फाल हाल्ने चालसित ।
ह्वालह्वाल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाल्+अ (बि॰)] पानी आदि तरल पदार्थ प्रशस्त बगिरहने वा बगिरहँदा शब्द निस्कने प्रकारसित । > ह्वालह्वालती/ह्वालह्वाली— क्रि॰ वि॰ अझै ह्वालह्वाल भएर ।
ह्वालालाला— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाल्+ल (बि॰)] ठूलो धारा छुटेर पानी आदि तरल पदार्थ बग्ने, पोखिने वा त्यसो हुँदा शब्द निस्कने गरी; नरोकिई बाढी आउने चालसित ।
ह्वाल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वाल्+ल] पानी, दूध आदि पन्यालो पदार्थ एक्कासि सबै पोखिने गरी ।
ह्वासह्वास— क्रि॰ वि॰ [ह्वास्+अ (सात॰)] १. नराम्रो गन्ध आउने गरी; हरक चल्ने किसिमले । २. उक्सने, फुल्ने वा चाँडै बढ्ने गरी । ३. विचार नगरी काम गर्ने, बोल्ने वा घरमा पस्ने गरी । ४. भासिने वा फस्कने किसिमले । > ह्वासह्वासती/ह्वासह्वासी— क्रि॰ वि॰ ह्वासह्वासको क्रम अझै बढेर ।
ह्वास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ह्वास्+स] १. अपर्झट दुर्गन्ध, हरक, बाफ आदि आउने गरी । २. जमिन भत्केर खस्ने वा भासिने चालले । ३. एकाएक उक्सने, फुल्ने वा बढ्ने गरेर । ४. पानी आदि तताएको पदार्थ ताप पुगेर उम्लने गरी ।
ह्विस्की— ना॰ [अङ्॰] उखु वा जौ आदि अन्नबाट बन्ने एक किसिमको रक्सी ।
ह्वेल— ना॰ [अङ्॰] पृथ्वीमा पाइएका जीवहरूमध्ये सबभन्दा ठूलो, अनेक जाति वा भेद हुने, स्तनपायी जन्तु; सबैभन्दा ठूलो माछो; राघव ।